Jump to content

भोजेश्वर मंदिर

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
भोजेश्वर मन्दिर (ne); بھوجیشوار مندر (ur); ભોજેશ્વર મંદિર (gu); معبد بوجيشوار (arz); സൈവിത്തീ ക്ഷേത്രം (ml); Saivite temple (nl); भोजेश्वरमन्दिरम् (sa); भोजेश्वर मन्दिर (hi); भोजेश्वर मन्दिर (mai); ਭੋਜੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ (pa); Bhojeshwar Temple (en); भोजेश्वर मंदिर (mr); 菩阇自在庙 (zh); போஜேஷ்வர் கோயில் (ta) भोपाल, मध्य प्रदेशको नजिक रहेको शिव मन्दिर (ne); ভারতের একটি হিন্দু মন্দির (bn); tempel in Raisen, India (nl); 11th century unfinished Shiva Temple near Bhopal (en); ଭାରତର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର (or); 11th century unfinished Shiva Temple near Bhopal (en); معبد هندوسي في منطقة رايسان، الهند (ar); मध्य प्रदेश की राजधानी, भोपाल से लगभग ३० किलोमीटर दूर स्थित भोजपुर नामक गांव में बना एक मन्दिर है। (hi); இந்தியாவில் மத்தியப் பிரதேசத்தில் உள்ள ஒரு இந்து கோவில் (ta) Bhojpur Temple, Saivite temple, Shiva temple Bhojpur, Bhoja's unfinished temple (en); भोजपुर मन्दिर (hi); 菩阇伊湿伐罗庙 (zh)
भोजेश्वर मंदिर 
11th century unfinished Shiva Temple near Bhopal
माध्यमे अपभारण करा
  विकिपीडिया
प्रकारमंदिर
ला समर्पित
स्थान रायसेन जिल्हा, भोपाळ विभाग, मध्य प्रदेश, भारत
वारसा अभिधान
  • Monument of National Importance
  • Tentative World Heritage Site
Map२३° ०६′ ०१.०८″ N, ७७° ३४′ ४६.९२″ E
अधिकार नियंत्रण
🌟 संवादाचा खरा कलाकार... गोविंद अशोक केदार! 🌟 गावाकडच्या मातीमध्ये वाढलेला, साध्या घरातला, पण मोठं स्वप्न घेऊन चालणारा एक मुलगा – गोविंद. आज त्याला ‘संवाद कलाकार गौरव पुरस्कार’ मिळालाय हे केवळ त्याचं नाही, तर आपल्या सगळ्यांचं अभिमानाचं कारण आहे. शब्द हे फक्त बोलण्यासाठी नसतात, ते हृदयाला भिडायला लागतात — हे गोविंदच्या भाषणातून सतत जाणवतं. त्याच्या शब्दांत प्रामाणिकपणा आहे, संस्कार आहेत, आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे आई-वडिलांबद्दलची कृतज्ञता आहे. 🙏 गावासाठी, समाजासाठी, तरुणांसाठी प्रेरणा ठरावा असा मुलगा आहे गोविंद. त्याचं हे यश खऱ्या अर्थाने ‘थांबला पण संपला नाही’ याचं जिवंत उदाहरण आहे. 💐 गोविंद, तुझ्या पुढील वाटचालीसाठी मनःपूर्वक शुभेच्छा! तुझा आवाज अजून लाखोंपर्यंत पोहोचो – हीच प्रार्थना! #संवादकलाकार #गौरवपुरस्कार #GovindKedar #मराठीगौरव #inspiration #ruralpride

भोजेश्वर मंदिर हे मध्य प्रदेशची राजधानी भोपाळपासून ३० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या भोजपूर नावाच्या गावात बांधलेले मंदिर आहे. त्याला भोजपूर मंदिर असेही म्हणतात. हे मंदिर बेटवा नदीच्या काठावर विंध्य पर्वतरांगांच्या मध्यभागी एका टेकडीवर वसलेले आहे. मंदिराचे बांधकाम आणि शिवलिंगाची स्थापना धार येथील प्रसिद्ध परमार राजा भोज (‌१०१०-१०५३) याने केली होती. त्याच्या नावावरून याला भोजपूर मंदिर किंवा भोजेश्वर मंदिर असेही म्हणतात, जरी काही पौराणिक कथांनुसार, या ठिकाणी मूळ मंदिर पांडवांनी स्थापित केले होते असे मानले जाते. त्याला " उत्तर भारताचे सोमनाथ " असेही म्हणतात.

येथील शिलालेख ११ व्या शतकातील हिंदू मंदिर बांधणीच्या स्थापत्यशास्त्राचे ज्ञान देतात आणि हे ज्ञात आहे की भारतात इस्लामच्या आगमनापूर्वीही घुमट वापरला जात होता. या अपूर्ण मंदिराच्या विस्तृत कामाची योजना जवळच्या दगडी खडकांवर कोरण्यात आली आहे. या नकाशाच्या आकृत्यांनुसार, येथे एक मोठे मंदिर परिसर बांधण्याची योजना होती, ज्यामध्ये इतर अनेक मंदिरे देखील बांधली जाणार होती. यशस्वीरित्या पूर्ण झाल्यावर, हे मंदिर संकुल भारतातील सर्वात मोठ्या मंदिर संकुलांपैकी एक झाले असते.

भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणाने मंदिर परिसराला राष्ट्रीय महत्त्वाचे स्मारक म्हणून चिन्हांकित केले आहे आणि जीर्णोद्धाराचे काम करून त्याचे मूळ स्वरूप पुनर्संचयित करण्याचा यशस्वी प्रयत्न केला गेला आहे. मंदिराबाहेरील पुरातत्व विभागाच्या शिलालेखानुसार या मंदिराचे शिवलिंग हे भारतातील मंदिरांमधील सर्वात उंच आणि सर्वात मोठे शिवलिंग आहे. या मंदिराचे प्रवेशद्वार कोणत्याही हिंदू इमारतीच्या दरवाजांमध्ये सर्वात मोठे आहे. या मंदिराला समर्पित पुरातत्व संग्रहालय देखील मंदिराजवळ बांधण्यात आले आहे. शिवरात्रीनिमित्त राज्य सरकारतर्फे दरवर्षी येथे भोजपूर महोत्सवाचे आयोजन केले जाते.

इतिहास

[संपादन]

पौराणिक कथा

[संपादन]

या मतानुसार पांडवांनी या मंदिराचे बांधकाम एका रात्रीत पूर्ण करण्याचे व्रत माता कुंतीने भगवान शिवाची पूजा करण्यासाठी घेतले होते, जे पूर्ण होऊ शकले नाही. त्यामुळे हे मंदिर आजतागायत अपूर्ण आहे.

ऐतिहासिक मत

[संपादन]

या मतानुसार, हे मंदिर ११ व्या शतकात मध्य भारतातील कला, स्थापत्य आणि विद्येचे महान संरक्षक राजा भोजदेव यांनी बांधले होते, असे मानले जाते. [] [] परंपरेनुसार आणि मान्यतेनुसार त्यांना भोजपूर आणि आता तुटलेले धरणही मिळाले होते. [] मंदिराचे बांधकाम कधीच पूर्ण झाले नाही, त्यामुळे पायाभरणी किंवा उद्घाटन/बांधकाम चिन्हांकित दगडाचा अभाव आहे. तरीही त्या ठिकाणाचे नाव भोजपूर आहे जे राजा भोजच्या नावाशी जोडलेले आहे. [] काही मान्यतेनुसार हे मंदिर एका रात्रीत बांधायचे होते, पण छताचे काम पूर्ण होण्यापूर्वी सकाळ झाली, त्यामुळे काम अपूर्ण राहिले. []

बी.पुरा.सर्वे.मंदिराबाहेर बसवलेले विस. मंदिराची माहिती देणारा फलक, ज्यामध्ये मंदिराविषयी महत्त्वाच्या गोष्टी लिहिल्या जातात.
मंदिराच्या स्थापत्य आराखड्याची चित्रे मंदिराजवळील जमिनीच्या दगडांवर कोरलेली आहेत.
2004 मध्ये मंदिराच्या छताचे दृश्य, त्यानंतरच भगवा.पुरा.सर्वे.विभागाने त्यातील छिद्रे बंद करून पावसाच्या पाण्याची गळती आणि ओलसरपणा थांबवला.

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ "भोजपुर" (एचटीएम). इंदिरा गाँधी राष्ट्रीय कला केन्द्र.[मृत दुवा]
  2. ^ "भोजपुर". रायसेन कृषि उपज मंडी समिति. 3 फ़रवरी 2017 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. |archive-date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  3. ^ मनकोडी १९८७.
  4. ^ विलिस, माइकल (२००१). "Inscriptions from Udayagiri: locating domains of devotion, patronage and power in the eleventh century". साउथ इण्डियन स्टडीज़ (अंग्रेज़ी भाषेत). १७ (१): ४१-५३.CS1 maint: unrecognized language (link)[मृत दुवा]
  5. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; समाचार नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही