चिपळूण
?चिपळूण महाराष्ट्र • भारत | |
![]()
| |
प्रमाणवेळ | भाप्रवे (यूटीसी+५:३०) |
जिल्हा | रत्नागिरी जिल्हा |
लोकसंख्या | ५५,१३९ (२०११) |
कोड • पिन कोड • दूरध्वनी • आरटीओ कोड |
• 415605 • +०२३५५ • MH-०८ |
चिपळूण हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील रत्नागिरी जिल्ह्यातले त्याच नावाच्या तालुक्यातले एक शहर आहे.

==
चिपळूण येथे सुरुवातीला सातवाहन, शक, क्षत्रप, कलचुरि व राष्ट्रकूट यांनी राज्य केले. त्यानंतर कदंब व ट्रायकुटास यांनी राज्य केले. त्यानंतर दिल्ली सल्तनत, बहमनी, निजामशाही, आदिलशाही मोगल, मराठा यांनी देखील येथे राज्य केले.
सतराव्या शतकात हे एक महत्वाचे केंद्र होते, खूप लोकसंख्येचा आणि बहुतेक सर्व तरतुदींमध्ये संग्रहित होते. जवळचे गोवळकोट हे वशिष्ठ नदीवरील प्रमुख बंदर म्हणून व्यापाराचे केंद्र होते. शहरातील पाग परिसरात हे नाव देण्यात आले कारण ते प्रामुख्याने युद्धभराचे अस्तबल म्हणून वापरले जात होते. चिपळूणमधील मध्य क्षेत्रास, मार्कंडी नावाचे मध्य क्षेत्र महर्षी मार्कंडेय यांनी तेथे सादर केलेल्या यज्ञ्यतेचे नाव घेतले आहे असे मानले जाते.
अलीकडील इतिहासात, जेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी कोकणावर स्वारी करून चिपळूण शहर स्वराज्यात आणले. चिपळूण शहरात कोट बांधून १६६० ते १६७० दरम्यान गोवाळकोटचा किल्ला जिंकून घेतला. पुढे अंग्र्यांनी गोवळकोटाचे नाव बदलून गोविंदगड असे ठेवले.
तालुक्यातील गावे
[संपादन]- अडरे
- आगरवाडी(चिपळूण)
- आगवे(चिपळूण)
- आकले
- अकुशखाणनगर
- आलोरे
- आंबटखोल
- आंबेरे बुद्रुक
- आंबितगाव
- अनारी
- आसुर्डे
- बामनोळी
- भिले
- भोम
- बिवळी
- बोरगाव (चिपळूण)
- चिंचघारी
- चिवेळी
- दादर(चिपळूण)
- दहिवली बुद्रुक
- दहिवली खुर्द
- दालवाटणे
- डेरवण
- डेरवण खुर्द
- देवखेरकी
- देवपाट
- धाकमोळी
- धामणवाणे
- धामेली कोंड
- ढोकरावळी
- डोणावळी
- दुगावे
- दुर्गवाडी
- दुर्गवाडी खुर्द
- गणे
- गणेशपूर(चिपळूण)
- गांगराई
- घावळवाडी
- गोंधळे
- गोवळकोट
- गुढे
- गुळवणे
- हडकणी
- हनुमानगाव
- जोधागाव
- कडवड
- कळंबस्ते
- कळमबट
- काळवंडे
- कळकावणे
- काळमुंडी
- काळुस्ते
- कामठे
- कामठे खुर्द
- कान्हे
- कपारे
- कापसळ
- करंबवणे
- करजीकर मोहोल्ला
- कासरवाडी
- कातळवाडी
- काटरोळी
- कौंधर ताम्हाणे
- केरे
- केतकी
- खडपोळी
- खंदात
- खंडोत्री
- खरवटे
- खेरडी
- खेरशेत
- खोपड
- कोकरे
- कोळकेवाडी
- कोंड फणसावणे
- कोंढे
- कोंडमाळ
- कोसबी
- कुडप
- कुंभार्ली
- कुंभारवाडी
- कुशिवडे
- कुटरे
- लोणारी चिवळीबंदर
- माजरे
- माजरे कौंधर
- माजरेकाशी
- मालडोली
- मालघर
- मांडवखारी
- मांडकी
- मांडकी खुर्द
- मांजुत्री
- मार्ग ताम्हाणे
- मार्गताम्हाणे खुर्द
- मिरजोळी
- मिरवणे
- मोरावणे
- मोरावणे बुद्रुक
- मुंढे तर्फे चिपळूण
- मुंढे तर्फे सावर्डा
- मुर्तवडे
- नागावे
- नांदगाव(चिपळूण)
- नांदगाव खुर्द
- नांदिवसे
- नारदखेरकी
- नायशी
- निरबाडे
- निरव्हळ
- निवळी
- ओंबाळी
- ओवळी
- पाचाड(चिपळूण)
- पाली(चिपळूण)
- पालवण
- पाथर्डी(चिपळूण)
- पाथे
- पवारवाडी(चिपळूण)
- पेढांबे
- पेडे
- पेढे परशुराम
- फुरूस
- पिळवली तर्फे सावर्डा
- पिळवली तर्फे वेळांब
- पिंपळी बुद्रुक
- पिंपळी खुर्द
- पोफळी(चिपळूण)
- पोफळी बुद्रुक
- पोसरे
- राधानगर
- रामपूर(चिपळूण)
- राऊळगाव
- रेहेळे भागडी
- रिकटोळी
- सावर्डे(चिपळूण)
- सावर्डे खुर्द
- शिरळ
- शिरगाव(चिपळूण)
- शिरवली(चिपळूण)
- स्वयंमदेव
- तळवडे(चिपळूण)
- तळेगाव (चिपळूण)
- तळसर
- ताम्हणमाळा
- ताणाळी
- तेरव
- तेरव बुद्रुक
- तिवडी
- तिवरे
- तोंडली
- तुरंबाव
- उभाळे
- उकतड
- उमरोळी(चिपळूण)
- वाहळ
- वायजी
- वरेली
- विर
- वेहेळे
- वेतकोंड
- वडेरू
- वाघिवरे
- वालोपे
- वालोटी
- येगाव
- शिरगांव
- आलोरे
- कुंभार्ली
- फोफळी
वाहतुकीची साधने
[संपादन]चिपळूण हे मुंबई-गोवा महामार्गावर (राष्ट्रीय महामार्ग 66) वसलेले आहे. चिपळूण हे महाराष्ट्र, गोवा आणि कर्नाटकातील विविध शहरांशी महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळाच्या (एस.टी.) सेवेने जोडलेले आहे. चिपळूण रेल्वे स्थानक हे कोकण रेल्वेवरील एक महत्त्वाचे स्थानक आहे. मात्र हे रेल्वे स्थानक गावापासून थोडे दूरच आहे. गुहागर
प्रमुख व्यवसाय
[संपादन]नारळ, पोफळी, कोकम व आंब्याच्या बागा हे चिपळूण परिसरातील प्रमुख पारंपरिक व्यवसाय आहेत. आता चिपळूण हे निव्वळ ऐतिहासिक शहर नसून ते एक औद्योगिक शहर बनले आहे. चिपळूण परिसरात अनेक केमिकल्स आणि औषधांचे कारखाने आहेत. वादग्रस्त दाभोळ वीज प्रकल्प येथून जवळच गुहागरला आहे.
शैक्षणिक संस्था
[संपादन]दातार बेहरे जोशी महाविद्यालय हे महाराष्ट्राच्या चिपळूण शहरातील महाविद्यालय आहे . या महाविद्यालयाची स्थापना १९६५मध्ये झाली.
चिपळूणजवळची पर्यटनस्थळे
[संपादन]- परशुराम मंदिर, लोटे परशुराम
- वाशिष्ठी पॉईंट
- गुहागर (व्याडेश्वर मंदिर आणि समुद्रकिनारा) अधिक माहितीसाठी `श्री व्याडेश्वर शिवहर` हे कविता मेहेंदळे यांचे पुस्तक उपलब्ध आहे. (मधुश्री प्रकाशन, पुणे.) हे पुस्तक मंदिरातही उपलब्ध आहे.
- डेरवण (छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जीवन दाखवणारी शिल्पसृष्टी)
- हेदवी [गणपती] - दशभुज लक्ष्मी गणेश
श्री चंडिकाई कालकाई मंदिर, श्री हितवर्धक गणेश मंदिर,श्री व्याघ्रेश्वर मंदिर, वाघिवरे गाव
[संपादन]वाघिवरे गाव चिपळूण तालुक्यात येते. वाघिवरे गावात काही वाड्या आहे - 1.मधलीवाडी ( Madhaliwadi, waghivare) 2.कदमवाडी 3.घडशीवाडी 4.रेवाळेवाडी 5.भोईवाडी शिवाय मोहल्ला ही आहे.

पंचक्रोशीतून भाविक देवीच्या दर्शनासाठी येतात. देवीचे मंदिर जवळच्या जंगलात गावाच्या वेशीवर आहे. अलीकडेच भक्त ग्रामस्थांनी मूळ स्थानीच मंदिराचा जीर्णोद्धार केला आहे.

शिमग्यानिमित्त देवळातून देवीची पालखी गावात येते.यादिवशी शेजारील गाव बामणोलीची देवी वाघिवरे गावच्या देवीची भेट घेण्यासाठी येते. या दोन देवींच्या पालखीची भेट हा एक नयनरम्य सोहळा असतो. या ठिकाणी छोटेखानी जत्राचे ही आयोजन असते.

मधलीवाडी (Madhaliwadi Waghivare) मध्ये श्री हितवर्धक गणेश मंदिर आहे. दरवर्षी माघी गणेश जयंती निमित्त येथे गणपतीची पालखीतून मिरवणूक निघते.

कदमवाडी मध्ये श्री व्याघ्रेश्वराचे मंदिर आहे. जवळील सभामंडपात सार्वजनिक गणेशोत्सव साजरा होतो.
घडशीवाडीमध्ये नवरात्रीत देवीची स्थापना करण्यात येते.
खेरशेत
चिपळूण-संगमेश्वर या दोन तालुक्यांच्या सिमेवर वसलेलं एक सुंदर असे गाव. गावातून जयगढ नदी जात असल्यामुळे येते वर्षभर हिरवळ असते. श्री मनाई देवी असे येतील ग्राम दैवतेच नाव आहे. कोकरे, कुशिवडे, आरवली, असुर्डे ही गावे खेरशेत गावाच्या सीमेवर आहेत. गावातूनच राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक ६६ जातो त्यामुळे गावात खूप हॉटेल्स आहेत. तसेच गॅरेज सुद्धा मोठया प्रमाणात आहेत. गावात एक सुप्रसिद्ध बहुउपयोगी कार्यालय (विसावा) सुद्धा आहे.
गावातील वाड्या-
१. बोटकेवाडी
२. बेंडलवाडी
३. मतेवाडी
४. बौद्धवाडी
५. रांबाडेवाडी
६. मधलीवाडी
७. बाटलेवाडी
८. खालचीवाडी
==चिपळूण शहरातील समस्या==
चिपळूण नगर परिषद हद्दीमध्ये दैनंदिन संकलित होणारा कचरा सन २०१६ पर्यंत कोणतीही प्रक्रिया न करता घनकचरा प्रकल्पावरती जमा करण्यात येत होता.
==उपाययोजना==
==चिपळूण शहराचे घनकचऱ्याचे व्यवस्थापन==
स्वच्छ भारत अभियान नागरी अंतर्गत राज्यात स्वच्छ महाराष्ट्र अभियान राबविताना शहरे हागणदारीमुक्त करणे व घनकचरा व्यवस्थानपनांतर्गत स्वच्छ करणे ही अभियानाची उदिष्टे घेऊन चिपळूण नगर परिषद घनकचरा व्यवस्थापनाच्या कामात सक्रीय आहे.चिपळूण नगर परिषद हि ‘ब’ वर्ग नगर परिषद असून सन २०११ च्या जनगणनेनुसार ५५१३९ इतकी लोकसंख्या आहे. संपूर्ण कार्यक्षेत्रातून १५ टन कचरा वर्गीकृतपणे ओल्या व सुका कचरा स्वतंत्र घंटागाडी मार्फत जमा करणेत येतो. जमा करणेत येणारे कच-यामध्ये ९ टन सुका कचरा व ६ टन ओला कचरा जमा करणेत येत आहे. ओला कच-यावर प्रक्रिया करणेकामी २ टन क्षमतेची ऑर्गेनिक वेस्ट् कंपोस्ट मशिन आहे, मात्र उर्वरित ४ टन ओला कच-यावर प्रक्रिया करणे आवश्यक होते. याकरीता चिपळूण नगर परिषदेने सकारात्मक निर्णय घेऊन ५ टन क्षमतेचा बायोगॅस प्रकल्प उभारण्यात आला आहे.
==ओला कचरा== या बायोगॅस प्रकल्पामुळे शहरातील सर्व ओल्या कच-यावर प्रक्रीया होत असल्यालमूळे शहरातील दुर्गंधी नाहीशी तर झालीच त्याच बरोबर घनकचरा व्यवस्थापन प्रक्रिया केंद्रावरील दुर्गंधीवर नियंत्रण ठेवणेत यश मिळाले आहे. शहरातील हॉटेल वेस्ट चा कचरा संकलन करण्यासाठी स्वतंत्र घंटागाडी पाठवली जाते. तसेच शहरामध्ये चिकन वेस्ट कचऱ्यासाठी स्वतंत्र दोन घंटागाड्यांमार्फत संकलन केला जातो. तसेच व्यापारी क्षेत्रामध्ये दिवसातुन २ वेळा घंटागाडी पाठवली जाते. बायोगॅस प्रकल्पामुळे १००m3 इतका ‘मिथेन’ वायू तयार होत असून सदर वायू विद्युत जनित्रांकरीता इंधन म्हणून बायोगॅस वापरणेत येत आहे. या बायोगॅस प्रकल्पामध्ये निर्माण होणारी वीज तेथील बायोगॅस यंत्रणा व इतर यंत्रणा चालविणेकरीता वापरणेत येत आहे.
==सुका कचरा== तसेच शहरातील संकलित केला जाणारा सुका कचऱ्याची घनकचरा व्यवस्थापन प्रकल्पावर विविध प्रकारांमध्ये वर्गीकरण करण्यात येते. जसे की, प्लास्टिक, कपडे, पुठ्ठे, कागद, व अन्य प्रकारामध्ये वर्गीकरण केले जाते. सुक्या कचऱ्यासाठी (MRF) कायमस्वरुपी शेड उभारण्यात आली आहे. त्यामध्ये वेगवेगळ्या प्रकारा मध्ये वर्गीकृत कचरा ठेवण्यात येत असून पुढील प्रक्रियेसाठी पाठविण्यात येत आहे. चिपळूण शहरातील निर्माण होणारा बांधकाम कचरा (विटा, दगड, माती, कॉक्रिट, लाकूड इ) कचरा वेगळ्या वाहनामधून संकलन करणेत येत असून बांधकाम कचरा संकलन शेड मध्ये वर्गीकृत ठेवण्यात येत आहे. तसेच सदर कच-याचा वापर भुभरावाकरिता करण्यात येतो. तसेच सॅनिटरी पॅड्स नॅपकीन, हगीज, मास्क इ. प्रकारचा कचऱ्यावरती इन्सीरेशन मशीन द्वारे प्रक्रिया केली जाते. तसेच नगर परिषद हद्दिमधील व हद्दीबाहेरील सेप्टिक टॅंक मधील ४००० लीटर क्षमतेच्या मैला व्हॅक्युम एम्पीटर या सक्शन वाहनाद्वारे जमा केला जात आहे. जमा केलेला मैला स्लज ड्राईंग बेड तंत्रज्ञान वापरून बनविलेल्या मैला प्रक्रिया केंद्रामध्ये टाकला जातो व त्यावर शात्रोक्त रित्या प्रक्रिया करून निर्माण होणा-या खताचा व पाण्याचा वापर बागेसाठी करण्यात येत आहे. या सर्व प्रक्रियेमधून जवळपास ४०-४२ दिवसात चांगल्या प्रतीचे खत तयार होत आहे. सदरच्या खतास शासनाच्या हरित ब्रँड प्राप्त झाले आहे. तसेच घरगुती घातक कचऱ्यावरती गॅसिफायर मशीनद्वारे प्रक्रिया करण्यात येत आहे.