प्रभात फिल्म कंपनी

प्रभात फिल्म कंपनी

प्रभात फिल्म कंपनी ही महाराष्ट्रातील व भारतातील बोलपट बनवणाऱ्या चित्रपट-निर्मिती करणाऱ्या कंपन्यांपैकी एक होती. मराठी चित्रपट-दिग्दर्शक व्ही. शांताराम, विष्णूपंत दामले, शेख फत्तेलाल, केशवराव धायबर आणि सीताराम बी. कुलकर्णी यांनी मिळून इ.स. १९२९ साली प्रभात फिल्म कंपनी स्थापली. इ.स. १९३२ साली कंपनीने आपले मुख्यालय पुण्यास हलवले. इ.स. १९२९ ते इ.स. १९४९ या कालखंडात प्रभात फिल्म कंपनीने २० मराठी, २९ हिंदी आणि २ तमीळ भाषीय चित्रपटांची निर्मिती केली. मात्र आर्थिक गणित बिघडल्यामुळे इ.स. १९५२ साली प्रभात स्टुडिओसह सर्व मालमत्ता लिलावात काढावी लागून कंपनी बंद पडली.

२१ सप्टेंबर १९३४ रोजी प्रभात फिल्म कंपनीने पुण्यातले प्रभात टॉकीज, आता २०१४ साली ज्या जागेवर आहे ती जागा सरदार किबे यांच्याकडून भाडेपट्ट्यावर घेतली. आणि तिथे थिएटर बांधले.

इतिहास

कोल्हापुरात असलेल्या बाबुराव पेंटरच्या महाराष्ट्र फिल्म कंपनीने १९२० च्या सुरुवातीच्या काळात मूकपटांनी नाव कमावले होते. जवळचे मित्र विष्णुपंत जी दामले आणि फतेह लाल (दामले मामा आणि साहेब मामा) हे खूप चांगले कलाकार होते आणि कंपनीत वरिष्ठ पदावर होते.

बाबुराव पेंटर यांना आर्थिक बाबींबद्दल अनास्था असल्यामुळे बाबुराव पेंढारकर हे प्रत्यक्ष कामकाजाचे प्रमुख बनले. पेंढारकर यांचे चुलत भाऊ शांताराम वनकुद्रे ( व्ही. शांताराम ) कंपनीत रुजू झाले आणि बाबूराव पेंटर यांचे उजवे हात बनले.

१९२७-१९२८ मध्ये, बाबूराव पेंटरच्या वाढत्या कोमट आणि अनियमित वर्तनामुळे वरिष्ठ कर्मचारी असंतुष्ट झाले. व्ही. शांताराम आणि केशव राव धायबर यांच्याप्रमाणेच दामले आणि फतेहलाल यांची स्वतःची कंपनी सुरू करण्याचा विचार होता. ते चौघे एकत्र आले आणि त्यांचे पाचवे भागीदार आणि फायनान्सर म्हणून कोल्हापुरातील सुस्थापित ज्वेलर्स सीताराम कुलकर्णी यांच्यासोबत १ जून १९२९ रोजी १५,००० रुपयांच्या सुरुवातीच्या गुंतवणुकीसह नवीन कंपनी सुरू केली. बाबुराव पेंढारकर यांनी प्रभात (म्हणजे "पहाट") हे नाव सुचवले आणि इतर साथीदारांना ते आवडले.

अयोध्येचा राजा या इ.स. १९३२ साली पडद्यावर झळकलेल्या, प्रभात-निर्मित पहिल्या मराठी बोलपटातील प्रसंग

प्रभातने लवकरच मूक चित्रपटांद्वारे नाव कमावले आणि सहा चित्रपटांची निर्मिती केली, त्यापैकी बहुतेकांचे दिग्दर्शन अथक व्ही. शांताराम यांनी केले. मार्च १९३१ मध्ये जेव्हा भारताने आलम आरासोबत टॉकीजच्या युगात प्रवेश केला तेव्हा शांताराम यांनी भाकीत केले की हा क्षणिक टप्पा होता आणि मूकपट हेच खरे कलात्मक क्षेत्र होते. पण लवकरच कंपनीला आपली चूक लक्षात आली आणि मराठीत (१९३२) अयोध्येचा राजा (अयोध्येचा राजा) सह टॉकी युगात सामील झाली, ज्यात दुर्गा खोटे यांचीही भूमिका होती, जो मराठी चित्रपटसृष्टीचा पहिला चित्रपट होता आणि नंतर अयोध्या का नावाने बनवला गेला. हिंदीत राजा . हा चित्रपट राजा हरिश्चंद्र यांच्या कथेवर आधारित आहे. १९३० च्या दशकात जेव्हा बहुतेक मूक चित्रपट कंपन्या बंद पडल्या होत्या, तेव्हा प्रभात भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या "बिग थ्री" मध्ये सामील झाला होता, ज्यात कलकत्त्याची न्यू थिएटर्स आणि मुंबईच्या बॉम्बे टॉकीजचा समावेश होता

सप्टेंबर १९३३ मध्ये, कंपनी मुंबईच्या जवळ असल्यामुळे पुण्याला गेली आणि पाचही संस्थापक त्यांच्या कुटुंबासह स्थलांतरित झाले आणि स्टुडिओचे दरवाजे शेवटी १९३४ मध्ये पुण्यात उघडले. त्यानंतर ८-१० वर्षांचा सुवर्णकाळ आला ज्या दरम्यान कंपनीने काही ऐतिहासिक चित्रपट बनवले: सैरंध्री (१९३३), भारतातील पहिला रंगीत चित्रपट, जर्मनीमध्ये प्रक्रिया आणि मुद्रित; अमृतमंथन (१९३४), संत तुकाराम (१९३६), कुंकू (किंवा हिंदीमध्ये दुनिया ना माने ), १९३७नमध्ये, मानुस (किंवा हिंदीमध्ये आदमी ) (१९३९), शेजारी (किंवा पडोसी ) १९४१ मध्ये. प्रभात फिल्म कंपनीचे व्ही. दामले आणि एस. फत्तेलाल यांनी बनवलेला आणि विष्णुपंत पागनीस यांची मुख्य भूमिका असलेला, १९३६नमध्ये संत तुकाराम नावाचा बायोपिक, आणि १२ डिसेंबर १९३६ रोजी मुंबईतील सेंट्रल सिनेमात प्रदर्शित झाला. हा चित्रपट केवळ एक मोठा हिट ठरला नाही तर १९३७ मध्ये पाचव्या व्हेनिस आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात पुरस्कार देखील जिंकला होता आणि अजूनही चित्रपट प्रशंसा अभ्यासक्रमांचा एक भाग आहे.

शांताराम यांनी १९४२ मध्ये वेगळे झाल्यानंतर स्वतःचा " राजकमल कलामंदिर " स्टुडिओ तयार केला आणि दामले मामा आजारी पडल्यानंतर, कंपनीला कठीण प्रसंगांचा सामना करावा लागला. स्टुडिओशी संबंधित असलेले लोक, जसे की जी. कांबळे हे प्रसिद्ध चित्रकार, शांताराम यांनी आमिष दाखवले. १९४४ मधील राम शास्त्री हा त्याचा शेवटचा प्रमुख चित्रपट होता. प्रख्यात दिग्दर्शक, गुरू दत्त यांनी १९४४ मध्ये पुण्यातील प्रभात फिल्म कंपनीसोबत तीन वर्षांच्या कराराखाली कोरिओग्राफर म्हणून त्यांच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. ही कंपनी १९५० च्या सुरुवातीस बंद झाली आणि १९५२ मध्ये मालमत्तेचा लिलाव झाला. १३ ऑक्टोबर १९५३ रोजी कंपनी औपचारिकपणे बंद झाली.

संगीतकार गोविंदराव टेंबे, दिनकर डी. पाटील, केशवराव भोळे, मास्टर कृष्णराव, वसंत देसाई ; अभिनेत्री दुर्गा खोटे, शांता आपटे, शांता हुबळीकर, वासंती, जयश्री कामुलकर; अभिनेते बाळ गंधर्व, केशवराव दाते, शाहू मोडक . १९३० मधील इतर मराठी चित्रपट कंपन्यांमध्ये सरस्वती मूव्हीटोन, शालिनी मूव्हीटोन, हंस पिक्चर्स यांचा समावेश आहे. प्रमुख चित्रपट दिग्दर्शक : भालजी (भाल जी) पेंढारकर, मास्टर विनायक. प्रमुख संगीत दिग्दर्शक : अण्णासाहेब माईणकर, धम्मन खान, दादा चांदेकर.

गुरू दत्त, देव आनंद आणि रेहमान यांच्यासह अनेक उल्लेखनीय हिंदी चित्रपट व्यक्तिमत्त्वे प्रभात फिल्म्सशी संबंधित आहेत.

वारसा

• प्रभात स्टुडिओचा पुणे परिसर आज घोषित हेरिटेज साइट आहे.
• फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया (FTII) ने आज १९६० मध्ये प्रभात स्टुडिओच्या पुण्याच्या जागेवर कब्जा केला आहे. FTII चे विद्यार्थी स्टुडिओ परिसर वापरत आहेत.
• डेक्कन कॉर्नरपासून सुरू होणाऱ्या आणि पुण्यातील लॉ कॉलेज रोडला संपणाऱ्या रस्त्याला प्रभात स्टुडिओच्या स्थानामुळे 'प्रभात रोड' असे नाव देण्यात आले आहे.

नंतर, व्ही.जी. दामले यांचे पुत्र अनंतराव दामले यांनी चेन्नईच्या मुदलियार यांच्याकडून कंपनीच्या चित्रपटाच्या प्रिंट्स परत विकत घेतल्या, ज्यांनी सांगितले की त्यांना महाराष्ट्रातील खजिना परत करण्यात आनंद होत आहे. दामले यांच्या मुलांनी त्यांच्या चांगल्या कामाचा पाठपुरावा करून प्रभातचे काही विंटेज चित्रपट व्हीसीडीवर आणले आहेत आणि अनेक प्रभात चित्रपटांची गाणी ऑडिओ सीडीवर आणली आहेत. तथापि, जानेवारी २००३ मध्ये, FTII कोल्ड-स्टोरेजमध्ये संग्रहित चित्रपटांचे बहुतेक मूळ नायट्रेट्स राष्ट्रीय चित्रपट अभिलेखागार स्टोरेजमध्ये हस्तांतरित होण्याची वाट पाहत असताना आगीत नष्ट झाले.

जून २००४ मध्ये प्रभात फिल्म्सचा ७५ वा वर्धापन दिन पुण्यात साजरा करण्यात आला. त्यात दुर्मिळ छायाचित्रांचे प्रदर्शन आणि इट्स प्रभात या माहितीपटाच्या प्रदर्शनाचा समावेश होता! .

फिल्मोग्राफी

मूक चित्रपट

• गोपाळ कृष्ण (१९२९)
• खूनी खंजर (१९३०)
• राणी साहेबा (१९३०)
• उदयकाल (१९३०)
• चंद्रसेन (१९३१)
• झुलम (१९३१)

टॉकीज

• अयोध्येचा राजा (१९३२)
• माया मच्छिंद्र (१९३२)
• अग्निकंकन: ब्रँडेड ओथ (१९३२)
• सिंहगड (१९३३)
• सैरंध्री (१९३३)
• अमृतमंथन (१९३४)
• धर्मात्मा (१९३५)
• चंद्रसेन (१९३५)
• अमर ज्योती (१९३६)
• संत तुकाराम (१९३६)
• राजपूत रमणी (१९३६)
• कुंकू (१९३७)
• दुनिया ना माने (१९३७)
• मेरा लडका (१९३८)
• गोपाळ कृष्ण (१९३८)
• मानूस (१९३९)
• आदमी (१९३९)
• संत ज्ञानेश्वर (१९४०)
• क्षितिजाच्या पलीकडे
• पडोसी (१९४१)
• दास बाजे (१९४२) सुद्धा १० वाजले
• रामशास्त्री (१९४४)
• चांद (१९४४)
• अपराधी (१९४९)
• हम एक हैं (१९४६ चित्रपट - देव आनंदचा पहिला चित्रपट)
• आगे बढो (१९४६) ( देव आनंद अभिनीत)

बाह्य दुवे

• अधिकृत संकेतस्थळ (इंग्लिश व मराठी संमिश्र मजकूर)

संदर्भ