२००० भारतीय रुपयांची नोट
भारतीय २०००-रुपयांची नोट (₹२०००) ही भारतीय रुपयाचे मूल्य आहे आणि १९ मे २०२३ रोजी तिचे विमुद्रीकरण करण्यात आले आहे. ८ नोव्हेंबर २०१६ रोजी भारतीय रिझर्व बँकेने (RBI) ₹ ५०० आणि ₹ १००० च्या नोटा चलनातून काढून टाकल्यानंतर हे नवीन चलन १० नोव्हेंबर २०१६ रोजी जारी केले होते आणि तेव्हा पासून ते चलनात आले.[१] संपूर्णपणे नवीन डिझाईन असलेल्या बँक नोटांच्या महात्मा गांधी नवीन मालिकेचा हा एक भाग आहे.
नोव्हेंबर २०१६ मध्ये १,००० रुपयांची नोट चलनातून बाद झाल्यापासूनची भारतीय रिझर्व बँकने छापलेली ही सर्वोच्च चलनी नोट आहे.[२][३][४] भारतीय रिझर्व बँकच्या अधिकृत घोषणेपूर्वी, मीडियाने वृत्त दिले की ऑक्टोबर २०१६ च्या अखेरीस म्हैसूरमधील करन्सी प्रिंटिंग प्रेसमधून ₹ २००० च्या नोटा छापल्या गेल्या होत्या.[५] २०१६ च्या भारतीय नोटांच्या नोटाबंदीनंतर, भारतीय रिझर्व्ह बँकेने ₹२०००, ₹५००, ₹२००, ₹१००, ₹५०, ₹२० आणि ₹१० च्या सात नवीन नोटा जाहीर केल्या आहेत.[६][७]
भारतीय रिझर्व बँकच्या आकडेवारीनुसार, मार्च २०१७ च्या अखेरीस ₹ २००० च्या ३,२८५.८७ दशलक्ष नोटा चलनात होत्या. एका वर्षानंतर (३१ मार्च २०१८ रोजी) ३,३६३.२८ दशलक्ष तुकड्यांमध्ये केवळ किरकोळ वाढ झाली. मार्च २०१८ च्या अखेरीस ₹१८,०३७ अब्ज चलनात असलेल्या एकूण चलनापैकी ₹२००० च्या नोटांचा वाटा ३७.३ टक्के होता, जो मार्च २०१७ च्या अखेरीस ५०.२ टक्के होता.[८] मार्च २०२० अखेरीस हा हिस्सा २२.६ टक्क्यांवर आला आहे.[९]
₹ २००० ची नोट एक द्रुत निराकरण म्हणून तयार करण्यात आली होती, जेणेकरून चलन पुरेसा प्रसारित होईल.[१०] चलनात कमी मूल्याच्या नोटा उपलब्ध असल्याने, भारत सरकार आणि भारतीय रिझर्व बँकने चलनातून ₹२००० च्या नोटा मागे घेतल्या आहेत.[१०]
₹ २००० ची नोट साठेबाजी आणि कर चुकवेगिरीसाठी वापरली जात असल्याच्या भानगडीत, भारतीय रिझर्व बँकने ₹ २००० च्या नोटांची छपाई थांबवली आहे.[११] आणि २०१९-२० आर्थिक वर्षात या मूल्याच्या कोणत्याही नवीन नोटा छापल्या गेल्या नाहीत.[१२]
मे २०२३ मध्ये, भारतीय रिझर्व्ह बँकेने ₹२००० च्या नोटा चलनातून काढून घेण्याचा निर्णय जाहीर केला. असे असूनही, नोटा कायदेशीर निविदा राहतील आणि ३० सप्टेंबर २०२३ पर्यंत बँक खात्यांमध्ये बदलून किंवा जमा करता येतील.[१३][१४]
रिझर्व्ह बँकेने 19 मे रोजी नोटा काढून घेतल्याची घोषणा केल्यानंतर 30 जूनपर्यंत भारतीय बँकांना 2.72 लाख कोटी रुपयांच्या 2,000 नोटा मिळाल्या. आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, चलनात असलेल्या 2,000 रुपयांच्या 76 टक्के नोटा बँकांमध्ये जमा झाल्या आहेत आणि बदलून दिल्या आहेत.[ संदर्भ हवा ]
पैसे काढणे
[संपादन]| व्यवसाय बंद होण्याची तारीख | ₹2000 मूल्याच्या बँक नोटांची टक्केवारी बँकिंग प्रणालीमध्ये परत आली | सार्वजनिक अभिसरण मध्ये एकूण मूल्य |
|---|---|---|
| 19 मे 2023 | - | 3.56 लाख कोटी रुपये |
| 31 ऑगस्ट 2023 | 93% | 0.24 लाख कोटी रुपये |
| 30 सप्टेंबर 2023 | 96% | 0.14 लाख कोटी रुपये |
| 31 ऑक्टोबर 2023 | 97% | 10,000 कोटी रुपये |
| 30 नोव्हेंबर 2023 | 97.26% | 9,760 कोटी रुपये |
| 29 फेब्रुवारी 2024 | 97.62% | 8,470 कोटी रुपये |
| 29 मार्च 2024 | 97.69% | 8,202 कोटी रुपये |
| 28 जून 2024 | 97.87% | 7,581 कोटी रुपये |
| 31 जुलै 2024 | 97.92% | 7,409 कोटी रुपये |
| 30 ऑगस्ट 2024 | 97.96% | 7,261 कोटी रुपये |
| 30 सप्टेंबर 2024 | 98% | 7,117 कोटी रुपये |
| 31 ऑक्टोबर 2024 | 98.04% | 6,970 कोटी रुपये |
रचना
[संपादन]नवीन 
२००० ची नोट ६६ आहे मिमी × १६६ mm किरमिजी रंगाची नोट, ज्याच्या समोरच्या बाजूला महात्मा गांधींचे चित्र, अशोक स्तंभाचे प्रतीक आणि भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या गव्हर्नरची स्वाक्षरी आहे. दृष्टिहीनांना चलन ओळखण्यात मदत करण्यासाठी त्यावर ब्रेल प्रिंट आहे. याच्या उलट बाजूस भारताच्या पहिल्या आंतरग्रहीय अंतराळ मोहिमेचे प्रतिनिधित्व करणारे मंगळयान आणि स्वच्छ भारत अभियानाचा लोगो आणि टॅग लाईन आहे.[१]
सुरक्षा वैशिष्ट्ये
[संपादन]
२००० च्या नोटांमध्ये अनेक सुरक्षा वैशिष्ट्ये आहेत, खाली सूचीबद्ध आहेत:[१]
- ₹२००० च्या सांप्रदायिक अंकासह सी-थ्रू नोंदणी डिव्हाइस
- ₹२००० च्या सांप्रदायिक अंकासह अव्यक्त प्रतिमा
- संप्रदाय संख्या २००० देवनागरी लिपीत प्रस्तुत
- नोटेच्या डाव्या बाजूला 'भारतीय रिझर्व बँक' आणि '२०००' अशी सूक्ष्म अक्षरे
- 'भारत', भारतीय रिझर्व बँक, आणि ₹२००० च्या नोटांवर शिलालेख असलेला खिडकी असलेला सुरक्षा धागा, रंग बदलून. नोट तिरपा झाल्यावर थ्रेडचा रंग हिरव्या ते निळ्यामध्ये बदलतो
- गॅरंटी क्लॉज, प्रॉमिस क्लॉजसह गव्हर्नरची स्वाक्षरी आणि उजव्या बाजूला आरबीआयचे चिन्ह
- खाली उजवीकडे रुपयाच्या चिन्हासह मूल्यांक,
२००० रंग बदलणारी शाई (हिरवा ते निळा) - उजव्या बाजूला अशोक स्तंभाचे प्रतीक महात्मा गांधींचे पोर्ट्रेट आणि इलेक्ट्रोटाइप (२०००) वॉटरमार्क
- वरच्या डाव्या बाजूला आणि खालच्या उजव्या बाजूला लहान ते मोठ्या पर्यंत वाढत असलेल्या अंकांसह संख्या फलक.
- दृष्टिहीन व्यक्तींसाठी महात्मा गांधींचे पोर्ट्रेट, अशोक स्तंभाचे प्रतीक, ब्लीड रेषा आणि ओळख चिन्हाचे इंटाग्लिओ (उभारलेले छपाई)
- उजवीकडे २००० सह क्षैतिज आयत उंचावलेला प्रिंट
- डाव्या आणि उजव्या बाजूला सात कोनीय ब्लीड रेषा उंचावलेल्या प्रिंटमध्ये (पुढे)
- डावीकडे नोट छापण्याचे वर्ष (उलट)
भाषा
[संपादन]इतर भारतीय रुपयाच्या नोटांप्रमाणे, २००० च्या नोटेची रक्कम १७+१ भाषांमध्ये लिहिलेली असते ( दृष्टीहीन लोकांसाठी नवीन चलनी नोटांवर ब्रेल भाषा जोडली जाते). समोर इंग्रजी आणि हिंदीमध्ये संप्रदाय लिहिलेला आहे. उलट बाजूस एक भाषा फलक आहे जो भारतातील २२ अधिकृत भाषांपैकी १५ मध्ये नोटचे मूल्य प्रदर्शित करतो. भाषा वर्णक्रमानुसार प्रदर्शित केल्या जातात. आसामी, बंगाली, गुजराती, कन्नड, काश्मिरी, कोकणी, मल्याळम, मराठी, नेपाळी, ओडिया, पंजाबी, संस्कृत, तमिळ, तेलगू, उर्दू आणि ब्रेल या पॅनेलवर समाविष्ट केलेल्या भाषा आहेत.
| केंद्रीय स्तरावरील अधिकृत भाषांमधील संप्रदाय (खाली दोन्ही टोकांना) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| भाषा | २०००
| |||||||||
| हिंदी | दो हज़ार रुपये | |||||||||
| इंग्रजी | Two Thousand Rupees | |||||||||
| 15 राज्यस्तरीय/इतर अधिकृत भाषांमधील संप्रदाय (भाषा पॅनेलवर पाहिल्याप्रमाणे) | ||||||||||
| आसामी | দুহেজাৰ টকা | |||||||||
| बंगाली | দুই হাজার টাকা | |||||||||
| गुजराती | બે હજાર રૂપિયા | |||||||||
| कन्नड | ಎರಡು ಸಾವಿರ ರೂಪಾಯಿಗಳು | |||||||||
| काश्मिरी | زٕ ساس رۄپیہِ | |||||||||
| कोकणी | दोन हजार रुपया | |||||||||
| मल्याळम | രണ്ടായിരം രൂപ | |||||||||
| मराठी | दोन हजार रुपये | |||||||||
| नेपाळी | दुई हजार रुपियाँ | |||||||||
| ओडिया | ଦୁଇ ହଜାର ଟଙ୍କା | |||||||||
| पंजाबी | ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ | |||||||||
| संस्कृत | द्विसहस्रं रूप्यकाणि | |||||||||
| तमिळ | இரண்டாயிரம் ரூபாய் | |||||||||
| तेलुगु | రెండు వేల రూపాయలు | |||||||||
| उर्दू | دو ہزار روپیے | |||||||||
संदर्भ
[संपादन]- ^ a b c Killawala, Alpana (8 November 2016). "Issue of ₹ 2000 Banknotes" (PDF) (Press release). RESERVE BANK OF INDIA. 14 November 2016 रोजी पाहिले.
- ^ Krishnamachari, S V (22 October 2016). "Reserve Bank of India to issue Rs 2,000 notes soon: Report". IB Times.
- ^ "Trending: Rs 2000 Note First Look!". gulte.com. 6 November 2016.
- ^ "Is this new Rs2,000 banknote from RBI? Twitterati seems to think so". New Delhi: इंडियन एक्सप्रेस. 6 November 2016.
- ^ Sridhar, G Naga; Vageesh, NS (21 October 2016). "Coming soon to your wallet: ₹2,000 notes". The Hindu Business Line.
- ^ "Rs 200 note: Why the RBI is giving you the new Rs 200 note – The Times of India". द टाइम्स ऑफ इंडिया.
- ^ "1 rupee note: Re-1 note back in business | Mumbai News – Times of India". द टाइम्स ऑफ इंडिया.
- ^ "RBI scales down printing of Rs 2000 note to minimum: Govt source". 3 January 2019.
- ^ SYED, FALAKNAAZ (26 August 2020). "Don't jump, Rs 2000 currency notes slowly being phased out". Deccan Chronicle.
- ^ a b Gill, Prabhjote (10 February 2020). "Exclusive: Bankers reveal why RBI is quietly rolling back the ₹2000 notes" (इंग्रजी भाषेत). Business Insider. 5 July 2020 रोजी पाहिले.
- ^ "India stops printing Rs 2,000 note, two years after its shock launch". 3 January 2019.
- ^ Vikram, Kumar (14 October 2019). "Curbing black money: Printing of Rs 2,000 notes stopped, says RTI reply". द इंडियन एक्सप्रेस.
- ^ "Rs 2,000 Notes To Be Scrapped, Exchange Them By This Date, Will Remain Legal Tender". NDTV.com. 2023-05-19 रोजी पाहिले.
- ^ "RBI on 2000 Rupee note: RBI to withdraw Rs 2,000 notes from circulation; notes will continue to be legal tender". द टाइम्स ऑफ इंडिया. 2023-05-19. ISSN 0971-8257. 2023-05-19 रोजी पाहिले.