पेशवे

विकिपीडियातील इतिहासविषयक लेखात पाळावयाचे लेखनसंकेत

पेशवे मराठा साम्राज्याचे पंतप्रधानपद होते. साम्राज्याच्या उत्तरार्धात पेशवेच साम्राज्याचे शासक होते. पेशव्यांची राजधानी पुणे येथे होती.

पेशवा हा बहुधा पर्शियन शब्द असून त्याचा अर्थ 'सर्वात पुढे असलेला' असा आहे व तो शब्द दख्खन मध्ये मुस्लिम शासकांकडून प्रयोग केल्या गेला. मराठा साम्राज्याचा जनक असलेल्या शिवाजीने, त्याच्या इ.स. १६७४मध्ये राज्याभिषेकानंतर कारभाराच्या सोयीसाठी अष्ट-प्रधान मंडळ नेमले, आणि त्या मंडळाचा प्रमुख म्हणून मोरोपंत त्रिंबक पिंगळे यांना नेमले. असे असले तरीही सोनोपंत डबीर हे प्रथम पेशवा मानले जातात. पेशव्यांचे कार्य व अधिकार हे पंतप्रधानाच्या समकक्ष होते. शिवाजीने या पदाचे सन १६७४ मध्ये पंतप्रधान असे पुनर्नामकरण केले. परंतु ते नाव त्यामानाने अधिक वापरले जात नाही.

पेशव्यांची कारकीर्द

श्रीवर्धनकर भट घराण्यातील पेशवे

श्रीवर्धनकर भट घराण्यातील पेशव्यांच्या कारकिर्दीचा काळ असा होता:

1. बाळाजी विश्वनाथ पेशवे (इ.स.१७१४-१७२०)
2. पहिले बाजीराव पेशवे (इ.स.१७२०-१७४०)
3. बाळाजी बाजीराव पेशवे ऊर्फ नानासाहेब पेशवे (इ.स.१७४०-१७६१)
4. माधवराव बल्लाळ पेशवे (इ.स.१७६१-१७७२)
5. नारायणराव पेशवे (इ.स.१७७२-१७७४)
6. रघुनाथराव पेशवे (अल्पकाळ)
7. सवाई माधवराव पेशवे (इ.स.१७७४-१७९५)
8. दुसरे बाजीराव पेशवे (इ.स.१७९६-१८१८)
9. दुसरे नानासाहेब पेशवे (गादीवर बसू शकले नाहीत)

पेशवाईतील स्त्रिया

• आनंदीबाई : रघुनाथराव ऊर्फ राघोबादादांची पत्नी, ओकांची कन्या
• गंगाबाई : नारायणराव पेशव्यांची पत्नी, कृष्णाजी हरी साठे यांची कन्या
• गोपिकाबाई : बाळाजी बाजीराव यांची पत्नी, रास्त्यांची कन्या
• पार्वतीबाई : सदाशिवरावभाऊंची पत्नी
• मस्तानी : थोरल्या बाजीरावांची पत्नी, राजा छत्रसालाची मानसकन्या
• यशोदाबाई : सवाई माधवरावांची दुसरी पत्नी
• रमाबाई : सवाई माधवरावांची पहिली पत्नी, थत्ते यांची कन्या
• रमाबाई : थोरले माधवराव पेशवे यांची पत्नी, सोलापूरकर यांची कन्या; ही सती गेली.
• लक्ष्मीबाई : विश्वासराव यांची पत्नी, नाशिकचे पटवर्धन यांची कन्या; ही पानिपतच्या युद्धप्रसंगी हरवली.

दुसरे बाजीराव यांना ११ बायका होत्या, त्या अशा:

• अभ्यंकर यांची कन्या (धाकट्या)सत्यभामाबाई
• आठवले यांची कन्या
• गोखल्यांची मुलगी.
• पेंडसे यांची कन्या सरस्वतीबाई
• फडके यांची कन्या राधाबाई
• भागवतांची कन्या भागीरथीबाई
• मंडलीक यांची कन्या (थोरल्या)सत्यभामाबाई
• मराठे यांची कन्या लक्ष्मीबाई
• रिसबूड यांची कन्या गंगाबाई
• वाईकर रास्ते यांची कन्या वाराणशीबाई. हिचा संस्कृत भाषेचा चांगला अभ्यास होता. स्त्रियांना सर्वसाधारणपणे कसलेही शिक्षण देण्याचा प्रघात नसलेल्या त्या काळात ही लक्षणीय गोष्ट होती, आणि ह्यामुळे प्रभावित होऊन अनंतशास्त्री डोंगरे यांनी आपल्या मुलीला शिकविले. ती मुलगी पुढे पंडिता रमाबाई म्हणून नावाजली गेली.
• हरिभाऊ देवधर यांची कन्या कुसूबाई

पेशव्यांच्या इतिहासावरील पुस्तके किंवा कादंबऱ्या

• झेप -लेखक ना.सं. इनामदार
• नानासाहेब पेशवे सेनापती तात्या टोपे - लेखिका: नंदिनी शहासने
• पानिपत - लेखक विश्वास पाटील
• पानिपतचा रणसंग्राम - लेखक सच्चिदानंद शेवडे
• पेशवाईचा दरार - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचा ध्रुव ढळला - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचा पुनर्जन्म - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचा पुनर्विकास - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईची प्राणप्रतिष्ठा - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईची मध्यान्ह - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे दिव्य तेज - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे ध्रुवदर्शन - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे पानिपत - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे पुण्याहवाचन - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे पुनर्वैभव - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईचे मन्वंतर - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील उत्तर-दिग्विजय - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील कलिप्रवेश - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील दुर्जन - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील धर्मसंग्राम - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील पश्चिमदिग्विजय - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईतील यादवी - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईवर सावट - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवाईवरील गंडांतर - लेखक वि.वा. हडप
• पेशवे - लेखक श्रीराम साठ्ये (प्रकाशनदिवस : अक्षय्य तृतीया, १३मे २०१३)
• पेशवे घराण्याचा इतिहास - लेखक प्रमोद ओक
• प्रतापी बाजीराव - लेखक म.श्री.दीक्षित
• बालाजी विश्वनाथ - लेखक म.वि. गोखले
• बाळाजी बाजीराव - लेखक म.वि. गोखले
• मंत्रावेगळा - लेखक ना.सं. इनामदार
• राऊ - लेखक ना.सं. इनामदार
• राघोभरारी - लेखक वासुदेव बेलवलकर
• राजसत्तेच्या फटीतून पेशवेकालीन स्त्रिया - नीलिमा भावे
• स्वामी - लेखक रणजित देसाई. (या कादंबरीला साहित्य अकादमीचा पुरस्कार मिळाला.)

हेसुद्धा पाहा

• महाराष्ट्राचा इतिहास