राजकीय अर्थव्यवस्था

राजकीय अर्थव्यवस्था ही राज्यशास्त्र आणि अर्थशास्त्राची एक शाखा आहे जी आर्थिक प्रणाली (उदा. बाजार आणि राष्ट्रीय अर्थव्यवस्था ) आणि राजकीय प्रणालींद्वारे त्यांचे शासन (उदा. कायदा, संस्था आणि सरकार ) यांचा अभ्यास करते. शिस्तीमध्ये व्यापकपणे अभ्यासल्या गेलेल्या घटना म्हणजे श्रमिक बाजार आणि वित्तीय बाजार यासारख्या प्रणाली, तसेच वाढ, वितरण, असमानता आणि व्यापार यासारख्या घटना आणि संस्था, कायदे आणि सरकारी धोरणाद्वारे या कशा आकारल्या जातात. १६ व्या शतकात उद्भवलेले, ते अर्थशास्त्राच्या आधुनिक शिस्तीचे अग्रदूत आहे. राजनैतिक अर्थव्यवस्थेला त्याच्या आधुनिक स्वरूपातील एक आंतरविद्याशाखीय क्षेत्र मानले जाते, ज्यामध्ये राज्यशास्त्र आणि आधुनिक अर्थशास्त्र या दोन्ही सिद्धांतांवर आधारित आहे.

१६ व्या शतकातील पाश्चात्य नैतिक तत्त्वज्ञानामध्ये राजकीय अर्थव्यवस्थेचा उगम झाला, ज्यामध्ये राज्यांच्या संपत्तीच्या प्रशासनाचा शोध घेण्यात आलेल्या सैद्धांतिक कार्याने; "राजकीय" ग्रीक शब्द राजनैतिक आणि "अर्थव्यवस्था" ग्रीक शब्द οἰκονομία सूचित करते; घरगुती व्यवस्थापन. राजकीय अर्थव्यवस्थेच्या सुरुवातीच्या कामांचे श्रेय सामान्यतः ब्रिटिश विद्वान ॲडम स्मिथ, थॉमस माल्थस आणि डेव्हिड रिकार्डो यांना दिले जाते, जरी ते फ्रँकोइस क्वेस्ने (१६९४-१७७४) आणि ॲन-रॉबर्ट-जॅक यांसारख्या फ्रेंच फिजिओक्रॅट्सच्या कार्याने होते. टर्गॉट (१७२७-१७८१).

१९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, " अर्थशास्त्र " हा शब्द हळूहळू "राजकीय अर्थव्यवस्था" या शब्दाची जागा घेऊ लागला आणि १८९० मध्ये आल्फ्रेड मार्शलच्या एका प्रभावशाली पाठ्यपुस्तकाच्या प्रकाशनाच्या अनुषंगाने गणितीय मॉडेलिंगचा उदय झाला. तत्पूर्वी, विल्यम स्टॅनली जेव्हन्स, या विषयावर लागू केलेल्या गणितीय पद्धतींचे समर्थक, संक्षिप्ततेसाठी अर्थशास्त्राचा पुरस्कार केला आणि हा शब्द "विज्ञानाचे ओळखले जाणारे नाव" बनण्याच्या आशेने. Google Ngram Viewer कडील संदर्भ मापन मेट्रिक्स असे सूचित करतात की "अर्थशास्त्र" या शब्दाचा वापर साधारणपणे १९१० च्या आसपास "राजकीय अर्थव्यवस्थेवर" ढासळू लागला, १९२० पर्यंत शिस्तीसाठी प्राधान्य दिलेला शब्द बनला. अर्थशास्त्रज्ञ क्लारा मॅटेई यांच्या मते, हा बदल नैसर्गिक-नियम म्हणून शास्त्रीय उदारमतवादाच्या वाढत्या सहमतीमुळे चालला होता; आणि पहिल्या महायुद्धाच्या विरुद्ध पुरावे असूनही टिकून राहिले. आज, "अर्थशास्त्र" हा शब्द सामान्यतः अर्थव्यवस्थेच्या संकुचित अभ्यासाला सूचित करतो ज्यामध्ये इतर राजकीय आणि सामाजिक विचारांचा अभाव असतो तर "राजकीय अर्थव्यवस्था" हा शब्द एक वेगळा आणि स्पर्धात्मक दृष्टिकोन दर्शवतो.

व्युत्पत्ती

मूलतः, राजकीय अर्थव्यवस्थेचा अर्थ राष्ट्र-राज्यांमध्ये मर्यादित पॅरामीटर्समध्ये उत्पादन किंवा उपभोग आयोजित केलेल्या परिस्थितीचा अभ्यास करणे होय. अशाप्रकारे, राजकीय अर्थव्यवस्थेने अर्थशास्त्रावर भर दिला, जो ग्रीक ओइकोस (म्हणजे "घर") आणि नोमोस (म्हणजे "कायदा" किंवा "ऑर्डर") पासून येतो. अशा प्रकारे राजकीय अर्थव्यवस्थेचा अर्थ राज्य स्तरावर संपत्तीच्या उत्पादनाचे कायदे व्यक्त करण्यासाठी होते, जसे की अर्थशास्त्राच्या चिंतेने व्यवस्थित ठेवली आहे. économie politique (इंग्रजीत "राजकीय अर्थव्यवस्था" मध्ये अनुवादित) हा वाक्यांश प्रथम फ्रान्समध्ये १६१५ मध्ये अँटोइन डी मॉन्चरेटियन, Traité de l'economie politique यांच्या सुप्रसिद्ध पुस्तकासह प्रकट झाला. इतर समकालीन विद्वानांनी या अभ्यासाचे श्रेय १३व्या शतकातील ट्युनिशियन अरब इतिहासकार आणि समाजशास्त्रज्ञ, इब्न खलदुन यांना दिले आहे, त्यांनी आधुनिक राजकीय अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने "नफा" आणि "उदरनिर्वाह" यातील फरक निर्माण करण्यावर केलेल्या कार्यासाठी, अधिशेष आणि त्यासाठी आवश्यक असलेले. क्रमशः वर्गांचे पुनरुत्पादन. त्यांनी समाजाचे स्पष्टीकरण देण्यासाठी विज्ञानाच्या निर्मितीचे आवाहन केले आहे आणि या कल्पनांची रूपरेषा त्यांच्या प्रमुख कार्यात, मुकद्दीमह मध्ये दिली आहे. अल-मुकादिमाह खाल्दुनमध्ये असे म्हणले आहे, "सभ्यता आणि तिचे कल्याण, तसेच व्यवसायाची समृद्धी, उत्पादकता आणि लोकांच्या त्यांच्या स्वतः च्या हितासाठी आणि फायद्यासाठी सर्व दिशांनी केलेल्या प्रयत्नांवर अवलंबून आहे" - शास्त्रीय आर्थिक विचारांचे आधुनिक अग्रदूत म्हणून पाहिले जाते.

राजकीय अर्थव्यवस्था ज्यामध्ये राजकीय, आर्थिक, आणि सामाजिक घटकांचा समन्वय आणि परस्पर संबंधांचा अभ्यास केला जातो. यात राजकीय धोरणे, आर्थिक धोरणे, आणि सामाजिक प्रभाव यांचा विश्लेषण केला जातो, ज्यामुळे समाजाच्या आर्थिक आणि राजकीय संरचना कशा कार्य करतात हे समजण्यास मदत होते. राजकीय संस्थांचे महत्त्व, आर्थिक धोरणे आणि विकास, शक्ती आणि संपत्तीचे वितरण, आणि सामाजिक प्रभाव हे राजकीय अर्थव्यवस्थेचे महत्त्वाचे घटक आहेत. विविध राजकीय विचारसरणी जसे की समाजवाद, भांडवलशाही, उदारमतवाद इत्यादींचा अर्थव्यवस्थेवर परिणाम कसा होतो, हे देखील अभ्यासले जाते. आंतरराष्ट्रीय व्यापार धोरणे, जागतिकीकरणाचा स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर परिणाम, आणि आंतरराष्ट्रीय संस्थांचा प्रभाव याचा देखील समावेश होतो. सार्वजनिक धोरणे, कामगार बाजाराचे नियमन, आणि सामाजिक सुरक्षा, शिक्षण, आरोग्य, आणि रोजगार धोरणांचे आर्थिक परिणाम देखील राजकीय अर्थव्यवस्थेच्या अभ्यासाचा भाग आहेत.

उदाहरणार्थ, एका देशाच्या आरोग्यसेवा प्रणालीचे विश्लेषण करताना, विविध विचारसरणींचा आरोग्यसेवेवर परिणाम, आरोग्यसेवेसाठी करांचे वाटप, आणि आरोग्यसेवेतील समानता यांचा विचार केला जातो. या सर्व घटकांचा सखोल अभ्यास केल्याने राजकीय आणि आर्थिक धोरणांचे परिणाम आणि त्यांचे प्रभाव अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेता येतात, ज्यामुळे समाजाच्या कल्याणासाठी योग्य निर्णय घेता येतात.

संदर्भ