चाफळ

चाफळ हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील सातारा जिल्ह्यातले एक गाव आहे. चाफळ हे मांड नदीच्या उत्तर तीरावर वसले आहे. याच्या चारही बाजूंनी सह्याद्रीच्या पर्वत रांगा आहेत. समर्थ रामदासांच्या जीवनकार्यात चाफळचे फार मोठे महत्त्व आहे. पाटण शहराच्या मध्यभागी सरदार नागोजीराव पाटणकर यांचा ऐतिहासिक वाडा आहे. या वाड्याला दोन्ही बाजूनी बुरुज आहेत. याला पाटणकर वाडा असेही संबोधले जाते. यामध्ये ऐतिहासिक राम मंदिर आहे मंदिराच्या स्थापनेची आख्यायिका अशी सांगितली जाते की समर्थ रामदास स्वामी चाफळला एकटेच निघाले होते वाटेत कोयनेला पुराला स्वामींना चांदीची राव पाटणकर यांनी बोलविले होते मात्र त्यांना उशीर झाला म्हणून त्यांनी नदीतून पोहत येण्याचा विचार केला आणि नदीमध्ये उडी घेतली मात्र नदीमध्ये चक्राकृती भोवऱ्यात ते अडकले आणि नदीच्या तळाशी गेले पाटणकर आणि इतर मंडळींना वाटले की स्वामी नदीत बुडाले त्यांनी रात्री त्यांनी खात्री करून घेतली आणि घरी निघून गेले. स्वामी पुढून तीन दिवस झाले होते मात्र चाफळला निरोप मिळाल्यानंतर कल्याण गोसावी आणि उद्धव गोसावी पाटला गेले. स्वामी बुडाले त्याठिकाणी कल्याण गोसावी यांनी नदीत उडी घेतली. नदीच्या तळ्यात गेले तर तेथे स्वामी समर्थ पद्मासन घालून बसले होते गोसावी आणि स्वामींना नदी बाहेर आणले. तीन दिवस पाण्यात राहून स्वामी जिवंत असल्याचे पाहून सर्वांना आश्चर्याचा धक्का बसला. चांदीजीराव पाटणकर आणि इतर मंडळींनी स्वामींना साष्टांग दंडवत घातले. त्यावेळी रामदासस्वामींनी पाटणकर यांना श्री पट्टाभीरामचंद्रजींची पंचरसी धातूची मूर्ती दिली. त्या मूर्तीची पाटणकर वाड्यात आजही नित्यनेमाने पूजा केली जाते. या श्रीराम मंदिरात तलवार डाली वेगवेगळ्या प्राण्यांची शिंगे काचेची झुंबरे दिसतात. रामनवमीला येथे मोठी यात्रा भरते. चाफळ हे टुमदार गाव संपूर्ण महाराष्ट्रामध्ये प्रसिद्ध आहे. रामदास स्वामींच्या वास्तव्याने ही भूमी पावन झालेली आहे.

वैशिष्ट्ये

चाफळ समर्थ संप्रदायाची राजधानी ठरली

समर्थ रामदासांनी महाबळेश्वरपासून कर्‍हाडपर्यंत मारुतीची अनेक मंदिरे उभी केली. रामनवमी आणि हनुमान जयंती हे उत्सव सुरु केले. चाफळचा मारुती त्यांतील अकरा मारुतींपैकी एक. हे मंदिर गावकर्‍यांनी श्रमदानाने बांधले असे म्हणतात.

चाफळला समर्थ रामदास स्वामी यांनी स्थापलेले राम मंदिर आणि दोन मारुती मंदिरे आहेत. येथील प्रताप मारुतीचे मंदिर हे श्रीराम मंदिरासमोर असून दास मारुतीचे मंदिर श्रीराम मंदिराच्या मागे आहे. समर्थांनी चाफळचे राममंदिर शके १५६९ (सन १६४८) मध्ये आपले शिष्य व गावकरी यांच्या मदतीने बांधले. प्रभू श्रीरामचंद्रांनी दिलेल्या तथाकथित दृष्टांताप्रमाणे चाफळपासून जवळच असलेल्या अंगापूरच्या डोहातील रामाची मूर्ती त्यांनी बाहेर काढली व तिची स्थापना ह्या देवळात केली. पंचवटीचा राम अशा रीतीने कृष्णेच्या खोर्‍यात आला, आणि समर्थ संप्रदायाचे मुख्य मठाचे स्थान चाफळ हे ठरले.

हा श्रीराम दोन्ही हात जोडून उभा आहे. श्रीरामांसमोर नम्र हनुमंताची मूर्ती असली पाहिजे म्हणून समर्थांनी सुंदर दगडी मंदिर बांधून त्यात दास मारुतीची स्थापना केली. ही मूर्ती सुमारे ६ फूट उंचीची आहे. चेहऱ्र्‍यावर अत्यंत विनम्र भाव, समोर असलेल्या प्रभू श्रीरामाच्या चरणावर विसावलेले नेत्र, अशी ही मूर्ती आहे. ह्या मारुतीसाठी बांधलेले मंदिर सुमारे सव्वातीनशे वर्षांनंतरही चांगल्या स्थितीत आहे. १९६७ च्या भूकंपातसुद्धा या मंदिरास धक्का लागला नाही किवा तडा गेला नाही.

या गावाचे ग्रामदैवत श्री नांदलाईदेवी आहे.

महाराष्ट्रकवी यशवंत दिनकर पेंढारकर यांचे हे मूळ गाव होय. .