कादंबिनी गांगुली

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
कादंबिनी गांगुली
जन्म कादंबिनी बोस (কাদম্বিনী বসু)
१८ जुलै १८६१
भागलपूर, बंगाल, ब्रिटिश भारत (आता बिहार, भारत)
मृत्यू ३ ऑक्टोबर, १९२३ (वय ६२)
कलकत्ता, बंगाल, ब्रिटिश भारत (आता पश्चिम बंगाल, भारत)
शिक्षण
  • बेथून कॉलेज
  • कलकत्ता विद्यापीठ
  • कलकत्ता मेडिकल कॉलेज
पेशा डॉक्टर
जोडीदार
द्वारकानाथ गांगुली
(ल. १८८३; मृ. १८९८)
अपत्ये ८

कादंबिनी बोस गांगुली (१८ जुलै १८६१ ते ३ ऑक्टोबर १९२३[१]) या भारतातील वैद्यकीय डॉक्टर होत्या. आधुनिक वैद्यकशास्त्रात पदवी घेऊन सराव करणाऱ्या त्या पहिल्या भारतीय महिला होत्या. १८८४ मध्ये कलकत्ता मेडिकल कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळवणाऱ्या गांगुली ह्या पहिल्या महिला होत्या. त्यानंतर त्यांनी स्कॉटलंडमध्ये प्रशिक्षण घेतले. त्यानंतर भारतात यशस्वी वैद्यकीय सराव सुरू केला. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमधील त्या पहिल्या महिला वक्त्या होत्या.

प्रारंभिक जीवन[संपादन]

कादंबिनी यांचा जन्म बंगाली कायस्थ कुटुंबात झाला.[२] कादंबिनी बसू या ब्रह्मसुधारक ब्रज किशोर बसू यांची कन्या होत्या. त्यांचा जन्म १८ जुलै १८६१[३] रोजी ब्रिटीश भारतातील भागलपूर, बंगाल प्रेसिडेन्सी (सध्याचे बिहार) येथे झाला. त्या बरिसाल येथे वाढल्या. हे कुटुंब आता बांगलादेशात असलेल्या बरिसालमधील चांदसी येथील होते. त्यांचे वडील भागलपूर शाळेचे मुख्याध्यापक होते. त्यांनी आणि अभय चरण मल्लिक यांनी भागलपूर येथे महिला मुक्तीची चळवळ सुरू केली. १८६३ मध्ये भागलपूर महिला समितीची स्थापना केली होती. ती भारतातील पहिली महिला संघटना होती.

स्त्रियांच्या शिक्षणाला पाठिंबा न देणाऱ्या उच्चवर्णीय बंगाली समुदायात असूनही, [४] कादंबिनीने सुरुवातीला ब्रह्मो ईडन फिमेल स्कूल, ढाका येथे इंग्रजी शिक्षण घेतले. त्यानंतर हिंदू महिला विद्यालय, बल्लीगंज कलकत्ता येथे १८७६ मध्ये बंगा महिला विद्यालय असे नामकरण करण्यात आले. १८७८ मध्ये ही शाळा बेथून स्कूलमध्ये विलीन झाली (बेथूनने स्थापन केली) आणि कलकत्ता विद्यापीठाची प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण करणारी त्या पहिल्या महिला ठरल्या. त्यांनी १८८० मध्ये एफएची परीक्षा उत्तीर्ण केली. अंशतः त्यांच्या प्रयत्नांना मान्यता म्हणून बेथून कॉलेजने प्रथम एफ. ए. (प्रथम कला) आणि नंतर १८८३ मध्ये पदवी अभ्यासक्रम सुरू केला. त्या आणि चंद्रमुखी बसू बेथून कॉलेजच्या पहिल्या पदवीधर आणि देशातील पहिल्या महिला पदवीधर झाल्या.[a][७]

वैयक्तिक जीवन[संपादन]

कादंबिनी गांगुली यांचे निवासस्थान

कादंबिनी बोस यांनी कलकत्ता मेडिकल कॉलेजमध्ये रुजू होण्यापूर्वी ११ दिवस आधी म्हणजे १२ जून १८८३ रोजी द्वारकानाथ गांगुलीशी विवाह केला.[८] त्यांना आठ अपत्ये झाली. आठ मुलांची आई म्हणून त्यांना घरातील कामांसाठी बराच वेळ द्यावा लागला. त्या सुईकामात निपुण होत्या.[९] त्यांच्या मुलांमध्ये ज्योतिर्मयी स्वातंत्र्यसैनिक आणि प्रभात चंद्र पत्रकार होते. त्यांच्या सावत्र मुलीचे लग्न चित्रपट निर्माते सत्यजित रे यांचे आजोबा उपेंद्रकिशोर रे चौधरी यांच्याशी झाले होते.

अमेरिकन इतिहासकार डेव्हिड कॉप्फ [१०] नोंदवतात की गांगुली "त्याच्या काळातील सर्वात निपुण आणि मुक्त ब्राह्मो स्त्री होत्या". त्यांचे पती द्वारकानाथ गांगुली यांच्याशी असलेले त्यांचे नाते "परस्पर प्रेम, संवेदनशीलता आणि बुद्धिमत्तेवर आधारित सर्वात असामान्य होते." समकालीन बंगाली समाजातील मुक्तिप्राप्त स्त्रियांमध्येही गांगुली अत्यंत असामान्य होत्या. "परिस्थितीतून वर येण्याची आणि एक माणूस म्हणून त्यांची क्षमता जाणण्यामुळे बंगालच्या स्त्रियांच्या मुक्तीसाठी वैचारिकदृष्ट्या समर्पित असलेल्या साधरण ब्राह्मोसचे बक्षीस आकर्षण बनले, असे कोफचे म्हणणे आहे."[११]

कादंबिनी गांगुली यांचा ३ ऑक्टोबर १९२३ रोजी मृत्यू झाला.[१] त्या दिवशी देखील त्यांनी एक ऑपरेशन केले होते.

पुराणमतवादी वर्गाकडून टीका[संपादन]

कादंबिनी गांगुलीवर त्यांच्या काळातील पुराणमतवादी समाजाने जोरदार टीका केली होती. एडिनबर्गहून भारतात परतल्यानंतर आणि महिलांच्या हक्कांसाठी मोहीम राबवल्यानंतर, बंगाली मासिकात त्यांना अप्रत्यक्षपणे 'वेश्या' म्हटले गेले होते. त्यांचे पती द्वारकानाथ गांगुली यांनी हा खटला न्यायालयात नेला आणि जिंकला, संपादक महेश पाल यांना ६ महिन्यांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा झाली.[१२][१३]

लोकप्रिय संस्कृतीत[संपादन]

कादंबिनी गांगुलीच्या जीवनचरित्रावर आधारित बंगाली टेलिव्हिजन मालिका प्रथम कादंबिनी स्टार जलशावर मार्च २०२० पासून प्रसारित झाली. त्यामध्ये सोलंकी रॉय आणि हनी बाफना मुख्य भूमिकेत होते.[१४] कादंबिनी नावाची आणखी एक बंगाली मालिका, ज्यामध्ये उषासी रे यांनी गांगुलीची भूमिका साकारली होती. २०२० मध्ये झी बांगला वर ती मालिका प्रसारित झाली होती.

१८ जुलै २०२१ रोजी, गूगल ने कादंबिनी गांगुलीची १६०वी जयंती भारतात त्यांच्या मुख्यपृष्ठावर डूडलसह साजरी केली होती.[१५][१६]

नोट्स[संपादन]

  1. ^ Female students were admitted into Oxford University in 1879, one year after the admission of female students for undergraduate studies at the University of Calcutta.[५] The tripos was opened to women at Cambridge only in 1881.[६]

संदर्भ[संपादन]

  1. ^ a b Sen, B.K. (September 2014). "Kadambini Bose Ganguly - An Illustrious Lady" (PDF). Science and Culture - Indian Science News Organization.
  2. ^ Paranjape, Makarand R. (3 September 2012). Making India: Colonialism, National Culture, and the Afterlife of Indian English Authority (इंग्रजी भाषेत). Springer Science & Business Media. ISBN 978-94-007-4661-9.
  3. ^ Karlekar, Malavika (2012). "Anatomy of a Change: Early Women Doctors". India International Centre Quarterly. 39 (3/4): 95–106. JSTOR 24394278.
  4. ^ "Kadambini Ganguly – UncoverED" (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 9 January 2021. 26 March 2021 रोजी पाहिले.
  5. ^ "Women at Oxford". Archived from the original on 18 October 2006. 5 November 2006 रोजी पाहिले.
  6. ^ "Numbers of graduates of the University of Cambridge". MacTutor History of Mathematics Archive.
  7. ^ "A Convocation for the conferring of Degrees". The Times of India. 15 March 1883. p. 9. Among the recipients of the B.A. degrees were two young ladies of the Bethune Female School, Miss Chandramukhi Basu and Miss Kadambini Basu, who were loudly cheered. The Vice-Chancellor [of Calcutta University] (the Hon. H. J. Reynolds) presided.
  8. ^ Star Jalsha, Prothoma Kadambini
  9. ^ Chakrabarty, Roshni. "Kadambini Ganguly, India's first female doctor who made Calcutta Medical College start admitting women". India Today. 26 March 2021 रोजी पाहिले.
  10. ^ "David Kopf". History at Minnesota. Regents of the University of Minnesota. Archived from the original on 16 May 2006. 5 November 2006 रोजी पाहिले.
  11. ^ Kopf, David (1979). The Brahmo Samaj and the Shaping of the Modern Indian Mind (इंग्रजी भाषेत). Princeton University Press. p. 125. ISBN 978-0-691-03125-5.
  12. ^ Rao, Amrith R.; Karim, Omer; Motiwala, Hanif G. (April 2007). "The Life and Work of Dr Kadambini Ganguly, the First Modern Indian Woman Physician". The Journal of Urology. doi:10.1016/S0022-5347(18)31285-0. 5 April 2007 रोजी पाहिले.
  13. ^ "Dwarakanath Ganguly – A Forgotten Hero – The Indian Messenger Online" (इंग्रजी भाषेत). 3 April 2018. Archived from the original on 22 July 2020. 6 August 2020 रोजी पाहिले.
  14. ^ "Prothoma Kadombini to launch on March 16". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). 8 November 2020 रोजी पाहिले.
  15. ^ "Kadambini Ganguly, India's First Female Doctor, Honoured by Google Doodle". News18 (इंग्रजी भाषेत). 18 July 2021. 17 July 2021 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Kadambini Ganguly's 160th Birthday" (इंग्रजी भाषेत). 18 July 2021 रोजी पाहिले.

पुढील वाचन[संपादन]

  • द ब्राम्हो समाज ॲंड द शेपिंग ऑफ द मॉडर्न इंडियन माइंड
  • सेनगुप्ता, सुबोध चंद्र आणि बोस, अंजली (संपादक), (१९७६/ १९९८), संसद बंगाली चरित्राभिधान (चरित्रात्मक शब्दकोश)., pp ७९–८०, आयएसबीएन 81-85626-65-0
  • मुर्शिद, गुलाम (२०१२). "Ganguly, Kadambini". In इस्लाम, सिराजुल; Jamal, Ahmed A. (eds.). बांगलापीडिया: बांगलादेशाचा राष्ट्रीय विश्वकोश (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=कादंबिनी_गांगुली&oldid=2400196" पासून हुडकले