डेंग्यू ताप

डेंग्यू ताप
----
डेंग्यू तापामुळे पाठीवर आलेले व्रण
ICD-10	A90
ICD-9	061
DiseasesDB	3564
MedlinePlus	001374
eMedicine	med/528
MeSH	C02.782.417.214

डेंग्यू तापाबद्दल माहिती ऐका

डेंग्यू ताप किंवा डेंगी ताप (हाडमोडी ताप) हा एक विषाणूजन्य रोग आहे. हा ताप डेंग्यू (DENV) विषाणूंमुळे होतो. इडिस इजिप्‍ती डासाच्या चावण्यामुळे तो प्रसारित केला जातो. हा एक तीव्र, फ्लूसारखा आजार आहे. संक्रमणात्मक डासाच्या चाव्यानंतर ५-६ दिवसानंतर मनुष्याला हा रोग होतो. ह्या रोगाचे दोन प्रकार आहेत. डेंग्यू ताप आणि डेंग्यू रक्तस्रावात्मक ताप (डीएचएफ). डेंग्यू रक्तस्रावात्मक ताप हा एक अधिक तीव्र स्वरूपाचा आजार असून, त्यामुळे मृत्यू ओढवू शकतो.

भारतात १९६३ साली कलकत्त्यात डेंगीची पहिली मोठी साथ आली. त्यानंतर बहुतांश महानगरे, शहरे व ग्रामीण भागांमधेही डेंग्यूचा उद्रेक झाल्याची वृत्ते येऊ लागली.

लक्षणे

१) डेंग्यू ताप

लहान मुलांमध्ये मुख्यतः सौम्य स्वरूपाचा ताप येतो. मोठ्या माणसांमध्ये अधिक तीव्रतेचा ताप. सोबत डोके-डोळे दुखणे, अंगदुखी, अशक्तपणा, अंगावर लाल रंगाचा चट्टा येऊ शकतो. अंगदुखी तीव्र स्वरूपात असू शकते म्हणून याला हाडे मोडणारा ताप असेही म्हणतात​.

• एकदम जोराचा ताप चढणे
• डोक्याचा पुढचा भाग अतिशय दुखणे
• डोळ्यांच्या मागील भागात वेदना जी डोळ्यांच्या हालचालीसोबत अधिक होते
• चव आणि भूक नष्ट होणे
• छाती आणि वरील अवयवांवर गोवरासारखे पुरळ येणे
• मळमळणे आणि उलट्या
• त्वचेवर व्रण उठणे

२) डेंग्यू रक्तस्रावात्मक ताप (डीएचएफ)

हा गंभीर स्वरूपाचा प्रकार असून यात तापाबरोबरच बाह्य रक्तस्राव - चट्टे उठणे, हिरड्यांमधून रक्तस्राव, अंतर्गत रक्तस्राव-आंतड्यांमधून रक्तस्राव, प्लेटलेट्‌सची संख्या कमी होणे इत्यादी प्रकार होऊ शकतात. तसेच छातीत, पोटामध्ये पाणी जमा होऊ शकते. बाकी लक्षणे डेंग्यू तापाप्रमाणेच असतात.

• तीव्र, सतत पोटदुखी
• त्वचा फिकट, थंड किंवा चिकट होणे
• नाक, तोंड आणि हिरड्यातून रक्त येणे आणि त्वचेवर पुरळ उठणे
• रक्तासह किंवा रक्ताविना वारंवार उलट्या होणे
• झोप येणे आणि अस्वस्थता
• रुग्णाला तहान लागते आणि तोंड कोरडे पडते
• नाडी कमकुवतपणे जलद चालते
• श्वास घेताना त्रास होणे

३) डेंग्यू अतिगंभीर आजार

ही डेंग्यू रक्तस्राराच्या तापाचीच पुढची अवस्था असून काही टक्के लोकांमध्येच ही दिसून येते. यात रुग्णाचे अस्वस्थ होणे, थंड पडणे, नाडी मंदावणे, रक्तदाब कमी होणे आणि शेवटी मृत्यू ओढवू शकतो.

-लक्षणांमध्ये उच्च ताप, डोकेदुखी, पुरळ आणि स्नायू आणि संयुक्त वेदना यांचा समावेश आहे. गंभीर प्रकरणांमध्ये गंभीर रक्तस्त्राव आणि शॉक आहे, जे जीवघेणा धोकादायक असू शकते. -ताप आणि वेदनादायक डोकेदुखी अचानक अचानक सुरू झाल्यामुळे ही फ्लूसारखी गंभीर आजार होण्याची शक्यता आहे. इतर लक्षणामध्ये त्वचेवर पुरळ, स्नायू आणि संयुक्त वेदना, मळमळ आणि उलट्या समाविष्ट होतात. अत्यंत प्रकरणांमध्ये, अत्याधिक रक्तस्राव (रक्तस्राव) आणि मृत्यू होऊ शकतो.

प्रसार

एडीस इजिप्ती डास

एडीस इजिप्ती डासाचा मनुष्याला चावा

आजारी माणसाच्या रक्तातील डेंग्यू विषाणू ‘इडिस इजिप्‍ती’ जातीच्या डासांच्या मादीमार्फत दुसऱ्या निरोगी व्यक्तीस संक्रमित केले जातात. हे डास साधारणपणे समुद्रसपाटीपासून १००० मीटर पर्यंतच्या भागात जिवंत राहतात. याच्या साथी वेगाने पसरू शकतात. इडिस इजिप्‍ती हा एक लहान, काळा डास असून त्याच्या अंगावर पांढरे पट्टे असतात आणि त्याचा आकार अंदाजे ५ मिलीमीटर असतो. हा आपल्या शरीरात विषाणू तयार करायला ७ ते ८ दिवस घेतो आणि नंतर रोगाचा प्रसार करतो.साधारणपणे हे डास दिवसा सकाळी अथवा संध्याकाळी चावतात.

  डेंग्यू हा मादी डासांच्या चाव्याद्वारे पसरतो (एडीस इजिप्ती). मच्छर हा व्हायरसच्या संक्रमित व्यक्तीचा रक्त घेताना संक्रमित होतो. सुमारे एका आठवड्यानंतर, एका निरोगी व्यक्तीला चावा घेताना मच्छर हे विषाणू संक्रमित करु शकतात. डेंग्यू थेट एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीकडे पसरत नाही.

  १९४० पासून डेंग्यू संक्रमणाचे संक्रामक प्रमाण वाढले आहे. लांब पल्ल्याच्या प्रवासी, लोकसंख्या वाढ आणि शहरीकरण, स्वच्छतेचा अभाव, अकार्यक्षम डास नियंत्रण, आणि डेंग्यूच्या प्रकरणांचे अधिकृत अहवाल आणि वाढता वाढ यामुळे हे वाढीचे कारण आहे. दक्षिणपूर्व आशिया, पॅसिफिक बेट देश आणि मध्य-पूर्व यांच्या माध्यमातून डेंग्यू पसरला आहे. आज, सुमारे ४०% लोक जगाच्या क्षेत्रात राहतात जेथे डेंग्यूचा धोका संभावतो. डेंग्यू हा स्थानिक रोग आहे, याचा अर्थ जगाच्या उष्णकटिबंधीय क्षेत्रांमध्ये नियमितपणे उद्भवते. आफ्रिका, अमेरिका, आशिया, कॅरिबियन, आणि पॅसिफिकमधील सौ या देशांमधे हा रोग स्थानिक आहे. 

  संक्रमित डासांच्या चाव्याद्वारे डेंग्यू विषाणू मनुष्याला संक्रमित होतो. केवळ काही मच्छर प्रजाती ही डेंग्यूच्या विषाणूसाठी संक्रामक ठरतात.एक हा एक वाहन आहे जो एखाद्या यकृतात रोग पसरवतो आणि संक्रमित करतो. वेक्टरमध्ये प्राणी आणि सूक्ष्मजीव समाविष्ट असतात ज्यात विविध रोग पसरतात. सर्वात सामान्य व्हॅक्ट्स म्हणजे , जे अनव्हॉक्रेटेड प्राण्यांचे बाह्य स्केलेटन आहेत ज्याला एक्सोस्केलेटन म्हणतात. आर्थ्रोपोड्समध्ये डास, टिक्स, उर्फ, आणि फ्लेमस यांचा समावेश आहे. उदाहरणार्थ, टायको लाईम रोग होऊ शकतो आणि काही डास पिवळा ताप, मलेरिया आणि डेंग्यू ताप घेऊन जाऊ शकतात.

  जेव्हा एखादा डास संक्रमित रक्ताचे शोषण करतो तेव्हा डेंग्यूचा व्हायरसचा संसर्ग होतो. संसर्गग्रस्त डास नंतर त्या विषाणूंना निरोगी लोकांमध्ये पाठवू शकतो. डेंग्यू एका व्यक्तीपासून दुस-या व्यक्तीवर थेट पसरत नाही आणि डेंग्यूचा प्रसार करण्यासाठी डास आवश्यक आहेत.

इतिहास

डेंग्यू हा आजार पहिल्यांदा चीनमधील जीन या राजवंशात आढळून आला. इतिहासात १७व्या शतकात डेंग्यूची भीषण साथ आल्याचे पुरावे आहेत. १७७९ आणि १७८० मध्ये देखील मोठ्याप्रमाणात डेंग्यूने लोक आजारी झाल्याचे आढळून आले आहे. डेंग्यूमुळे आशिया, आफ्रिका आणि उत्तर अमेरिका ह्या खंडांत बरीच जीवित हानी झाली होती. १९०६ मध्ये हा आजार एडीस इजिप्ती डासाच्या संक्रमणात्मक चाव्याद्वारे प्रसारित होतो ह्यावर शिक्कामोर्तब​ झाले. दुसऱ्या महायुद्धानंतर हा रोग पसरला. आजच्या काळात जवळपास अडाच कोटी म्हणजे जगाच्या ४०% लोकसंख्या ज्या देशांत राहते अशा देशांत ह्या आजार संक्रमणाचे प्रमाण सगळ्यात जास्त आहे. डेंग्यू ताप हा जगातील जवळपास १०० पेक्षा जास्त देशांमध्ये पसरलेला आहे.

शब्द डेंग्यूची उत्पत्ती स्पष्ट नाही, परंतु एक सिद्धांत असा आहे की ते "मधुमेह" म्हणून ओळखले गेलेले शब्द "का-डींगा पेपो" आहे. स्वाहिली शब्द "डींगो" हे कदाचित स्पॅनिश शब्द "डेंग्यू" मध्ये उद्भवेल, ज्याचा अर्थ दुर्गंधारहित किंवा काळजीपूर्वक आहे, जे डेंग्यू तापाच्या अस्थी वेदना सहन करणाऱ्या व्यक्तीच्या चालणाबद्दल वर्णन करेल. वैकल्पिकरित्या, स्पॅनिश शब्दांचा वापर समान-ध्वनी असलेल्या स्वाहिली पासून होतो. डेंग्यूचा करार करणारे वेस्ट इंडीजमधील गुलामांना सांगितले होते की डेंग्यूचा प्रसार हा एडीस इजिप्ती डासाच्या संक्रमणात्मक चाव्याद्वारे प्रसारित होतो आणि या रोगाला "डेन्डा फिव्हर" म्हणून ओळखले जात होते.

डेंग्यू ताप संभाव्य डेंगूच्या केसचा पहिला अंक चीनच्या वैद्यकीय विश्वकोशाच्या ज्यांचे वंश (इ.स.२६५-४२० एडी) मधील आहे ज्याला "जलजन्य" म्हणले जाते. १७९७  मध्ये रोगाची ओळख आणि नामकरण केल्याच्या लगेचच, १७८० च्या दशकात आशिया, आफ्रिका आणि उत्तर अमेरिकेमध्ये डेंग्यूची पहिली मान्यता प्राप्त झाली. प्रथम पुष्टी केलेला अहवाल १७८९पासून नोंदवला गेला आणि बेंजामिन रशने हा शब्द तयार केला. मायलागिया आणि आथ्रालगियाच्या लक्षणांमुळे "ब्रेकबोन तापा"

विषाल इटिऑलॉजी आणि मच्छरांद्वारे प्रसार २० व्या शतकात केवळ वाचलेले होते. द्वितीय विश्वयुद्धाच्या सामाजिक-आर्थिक परिणामांमुळे जागतिक स्तरावर वाढीचा परिणाम झाला. आजकाल सुमारे २.५ अब्ज लोक किंवा जगातील ४०% लोकसंख्या डेंग्यू प्रसारणाचा धोका असलेल्या भागात राहतात.  आशिया, पॅसिफिक, अमेरिका, आफ्रिका आणि कॅरेबियनमधील डेंग्यूच्या १०० पेक्षा जास्त देशांमध्ये पसरला.

डेंगू वरील औषधोपचार

औषधोपचार

ताप असेपर्यंत आराम करावा. ताप आल्यानंतर खूप वाट पाहू नये (४-५ दिवसांपेक्षा जास्त). त्यानंतर किंवा त्यापूर्वी पेशंटला डॉक्टरांकडे घेउन जावे. निर्जलीकरण होऊ नये म्हणून जलपेयांचा भरपूर उपयोग करावा. (उदा. क्षार संजीवनी) रक्तस्राव किंवा शॉकची लक्षणे असल्यास रुग्णाला ताबडतोब रुग्णालयात भरती करावे. पपयाचा वापर हा डेंगू बरा करण्यासाठी केला जातो .

प्रतिबंध

डासांना आळा घालणे हा एकमेव उपाय रोगाला प्रसरण्यापासून थांबू शकतो. घराच्या आजूबाजूला पाणी साठू न देणे, वेळ्च्यावेळी साठलेले पाणी रिकामे करणे या गोष्टी डासांना प्रतिबंध करू शकतात. संपूर्ण अंगभर कपडे घातल्याने डासांपासून आपले संरक्षण होऊ शकते.

औषधे

या विषाणूवर प्रतिजैविके उपलब्ध नाहीत. तेव्हा गंभीर स्वरूपांच्या आजाराची वेळेत शहानिशा करून रुग्णाला वेळेत हॉस्पिटलमध्ये नेल्यास रुग्णाचे प्राण वाचू शकतात. डेंगू हा व्हायरल आजार असल्याने त्यावर औषध उपलब्ध नाही. परंतु डेंगू मध्ये शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होत असते व ते पोटात तसेच छातीत जमा होण्यास सुरुवात होत असते त्यामुळे रुग्णाला सलाईन लावण्यात येत असतात. शरीरातील प्लेटलेट जास्त प्रमाणात कमी झाल्यास रुग्णाला प्लेटलेट कॉन्सन्ट्रेट लावाव्या लागतात.