भारतीय चित्रकला

भारतीय चित्रकलेची भारतीय कलेत खूप मोठी परंपरा आणि इतिहास आहे. परंतु हवामानाच्या परिस्थितीमुळे फार कमी उदाहरणे टिकून आहेत. सर्वात जुनी भारतीय चित्रे प्रागैतिहासिक काळातील गुहाचित्रे होती, जसे की भीमबेटका गुहा सारख्या ठिकाणी सापडलेली चित्रे. भीमबेटका गुहेत सापडलेल्या काही पाषाण युगातील चित्रे अंदाजे दहा हजार वर्षे जुनी आहेत.

भारतीय चित्रकला

वरच्या डावीकडून घड्याळाच्या दिशेने: राधा (1650), अजिंठा लेणी (450), हिंदू प्रतिमाशास्त्र (1710), शकुंतला (1870).

भारतातील प्राचीन हिंदू आणि बौद्ध साहित्यात अनेक राजवाडे आणि चित्रांनी सजवलेल्या इतर इमारतींचे उल्लेख आहेत, परंतु अजिंठा लेण्यांमधील जी काही चित्रे जिवंत आहेत त्यापैकी सर्वात लक्षणीय आहेत. पांडुलिपीत लहान प्रमाणात चित्रकलेचा सराव कदाचित या काळात केला गेला होता, जरी सर्वात जुने अस्तित्त्व मध्ययुगीन काळातील आहे. जुन्या भारतीय परंपरांसह पर्शियन लघुचित्राचे मिश्रण म्हणून मुघल काळात एक नवीन शैली उदयास आली आणि १७ व्या शतकापासून तिची शैली सर्व धर्मांच्या भारतीय रियासतांमध्ये पसरली, प्रत्येकाने स्थानिक शैली विकसित केली. ब्रिटिश राजवटीत ब्रिटिश ग्राहकांसाठी कंपनी पेंटिंग्ज बनवली गेली. तसेच त्यांनी १९ व्या शतकापासून पाश्चात्य धर्तीवर कला शाळा देखील सुरू केल्या. यामुळे आधुनिक भारतीय चित्रकला झाली, जी अधिकाधिक आपल्या भारतीय मुळांकडे परत येत आहे.

पटुआचे पटुआ संगीताचे प्रदर्शन, पटचित्र स्क्रोलसह, कोलकाता

भारतीय चित्रांचे स्थूलमानाने म्युरल्स, लघुचित्रे आणि कापडावरील चित्रे असे वर्गीकरण करता येते. अजिंठा लेणी आणि कैलाशनाथ मंदिराप्रमाणेच भित्तीचित्रे ही भक्कम वास्तूंच्या भिंतींवर साकारलेली मोठी कामे आहेत. कागद आणि कापड यांसारख्या नाशवंत साहित्यावरील पुस्तके किंवा अल्बमसाठी सूक्ष्म चित्रे फारच कमी प्रमाणात साकारली जातात. भित्तीचित्रांचे अवशेष, फ्रेस्को सारख्या तंत्रात, भारतीय रॉक-कट आर्किटेक्चरसह अनेक ठिकाणी टिकून आहेत, किमान 2,000 वर्षे मागे जात आहेत, परंतु अजिंठा लेणीतील पहिले आणि ५ व्या शतकातील अवशेष सर्वात लक्षणीय आहेत.

कापडावरील चित्रे बहुतेक वेळा लोककला म्हणून अधिक लोकप्रिय संदर्भात तयार केली जात होती. उदाहरणार्थ, राजस्थानातील भोपस आणि चित्रकथी यासारख्या महाकाव्यांचे प्रवासी पाठक वापरतात आणि तीर्थक्षेत्रांच्या स्मरणिका म्हणून विकत घेतात. २०० वर्षांहून जुने असलेले फार थोडे जिवंत आहेत, परंतु हे स्पष्ट आहे की परंपरा खूप जुन्या आहेत. काही प्रादेशिक परंपरा अजूनही कामे निर्माण करत आहेत.