किरण बेदी

किरण बेदी
जन्म	किरण पेशावरिया ९ जून १९४९ अमृतसर, पंजाब
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
वांशिकत्व	पठाण
नागरिकत्व	भारतीय
शिक्षण	बी.ए., एल्‌एल.बी., पीएच.डी.
प्रशिक्षणसंस्था	दिल्ली विद्यापीठ
पेशा	पोलिस अधिकारी
प्रसिद्ध कामे	नवज्योती आणि इंडिया व्हिजन फाउंडेशन : दोन्ही बिगरसरकारी समाजसंस्था.
पदवी हुद्दा	आय.पी.एस.
कार्यकाळ	१९७२-२००७
धर्म	हिंदू
जोडीदार	ब्रिज बेदी (१९७५ पासून)
अपत्ये	साईना (कन्या)
वडील	परकाश पेशावरिया
आई	प्रेम पेशावरिया
पुरस्कार	मॅगेसेसे पुरस्कार (१९९४)
संकेतस्थळ http://www.kiranbedi.com/

किरण बेदी या भारतातील पहिल्या आयपीएस (अखिल भारतीय इंडियन पोलीस सर्व्हिससाठीच्या परीक्षेतून आलेल्या) अधिकारी आहेत.मसुरी येथील राट्रीय अकादमी मध्ये पोलीस ट्रेनींग मध्ये ८० पुरुष तुकडीतील त्या एक मेव माहिला होत्या.

त्यांची पोलीस अधिकारी म्हणून पहिली नेमणूक दिल्लीच्या चाणक्यपुरीत झाली. पुढे त्या उत्तर आणि पश्चिम दिल्लीच्या पोलीस आयुक्त झाल्या. दिल्लीतील तिहार जेलच्या त्या मुख्य अधीक्षक (इन्स्पेक्टर जनरल ऑफ प्रिझन्स) होत्या. तेथे असताना त्यांनी जेलमध्ये अनेक सुधारणा केल्या तिने महिलांवरील गुन्हे कमी केले. त्यानंतर एक ट्रॅफिक पोलिस अधिकारी म्हणून त्यांनी  १९८२ आशियाई गेम्ससाठी दिल्ली आणि १९८३ मध्ये  सीएचओजीएम बैठकीत गोवा येथे रहदारी व्यवस्था पाहिली.                     

उत्तर दिल्लीच्या डीसीपी म्हणून त्यांनी ड्रग  गैरवर्तन करण्याच्या मोहिमेची सुरुवात केली, जी नवज्योती  दिल्ली पोलीस फाउंडेशन (२००७मध्ये नवीज्योती इंडिया फाउंडेशन म्हणून बदलली) मध्ये विकसित झाली.१९९३ मध्ये तिला दिल्ली तुरुंगात इंस्पेक्टर जनरल (आयजी) म्हणून नेण्यात आले. तिने तिहार जेलमध्ये अनेक सुधारणा केल्या, ज्याने जागतिक स्तरावर प्रशंसा केली आणि या  सुधारणेसाठी  १९९४ मध्ये त्यांना रामन मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला. 2003 मध्ये, संयुक्त राष्ट्रसंघाचे महासचिव म्हणून पोलिस सल्लागार म्हणून बेदी काम  करणाऱ्या  त्या  पहिल्या भारतीय महिला होत्या, शांतता ऑपरेशनच्या . सामाजिक कार्यक्रम आणि लेखन यावर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी त्यांनी 2007 मध्ये राजीनामा दिला .तिने अनेक पुस्तके लिहिली आहेत आणि इंडिया व्हिजन फाऊंडेशन चालविली आहे.२००८-२००९ दरम्यान त्यांनी 'आप की  कचेरी ' हा एक कोर्ट शो आयोजित केला.

२०११ च्या भारतीय भ्रष्टाचारविरोधी चळवळीच्या प्रमुख नेत्यांपैकी ती एक होती आणि जानेवारी २०१५ मध्ये भारतीय जनता पार्टीत सामील झाली. २०१५ च्या दिल्ली विधानसभा निवडणुकीत त्यांनी पक्षाच्या मुख्यमंत्रिपदाच्या उमेदवार म्हणून असफलतेने निवडणूक लढवली. २२मे २०१६ रोजी बेदी यांना पुडुचेरीचे लेफ्टनंट गव्हर्नर म्हणून नियुक्त करण्यात आले.

निवृत्तीनंतर अण्णा हजारे यांच्या लोकपालासाठीच्या आंदोलनात त्या सहभागी झाल्या होत्या. right|thumb|अण्णा हजारे व अरविंद केजरीवाल यांचे समवेतचे एक चित्र

बालपण

किरण बेदी यांचा जन्म ९ जून १९४९ साली झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव परकाशलाल असे होते. त्यांच्या आईचे नाव लग्नाआधी जनक व लग्नानंतर प्रेमलता असे होते. किरण यांना तीन बहिणी आहेत: शशी, रीता आणि अनु.  तिचे आजोबा लाला हरगोबिंद पेशावर ते अमृतसर येथे स्थायिक झाले होते, तिथे त्यांनी व्यवसाय सुरू केला. बेदींचा संभोग अतिशय धार्मिक नव्हता, परंतु हिंदू आणि सिख परंपरेत (त्यांची दादी सिख होती) त्या  वाढल्या.  प्रकाश लाल यांनी कुटुंबातील कापड व्यवसायात मदत केली आणि टेनिस देखील खेळले .

शिक्षण

त्यांच्या शाळेचे नाव सॅक्रेड हार्ट कॉन्व्हेंट स्कूल असे होते. ही शाळा अमृतसर येथे होती. ही शाळा घरापासून १५ किलोमीटर दूर असल्यामुळे त्यांना कष्ट करावे लागत होते. शिक्षणाबरोबरच किरण बेदी या खेळातही चपळ होत्या. त्या टेनिसपटू होत्या. एन.सी.सी. विभागातही त्यांचा सहभाग होता. ग्रंथालयाचा त्या खूप उपयोग करायच्या. त्यानंतर त्यांनी 'गव्हर्नमेंट कॉलेज फॉर वुमेन' यामाध्ये प्रवेश घेतला. पोलीस सेवेतील कारकीर्द सुरु करण्यापूर्वी किरण बेदी या अमृतसर येथील खालसा महाविदालयात राज्यशास्त्र विषयाच्या प्राध्यापक होत्या.

टेनिस

किरण बेदी पोलीस अधिकारी होण्या आधी या उत्कृष्ट टेनिसपटू होत्या .आल इंडिया हार्ड कोर्ट टेनिस चाम्प्यीन चंडीगड मधील १९७४ ची रात्रीय माहिला चम्पिएन श्रीलंका विरुद्ध दोन वेळा भारताचे प्रतिनिधी अशी त्यांची टेनिस मधील उल्लेखनीय कामगिरी आहे.

विवाह

टेनिस कोर्टवर किरण बेदी यांची ब्रिज बेदी यांच्याशी भेट झाली. त्यांचा विवाह १९७२ साली झाला. त्याच वर्षी त्यांची आय.पी.एस.येथे निवड झाली. ब्रिज बेदी किरण बेदी यांना सरकारी नोकरीसाठी प्रोत्साहित करीत राहिले. किरण बेदी यांच्या मुलीचे नाव साईना बेदी असे आहे.

किरण बेदी यांनी लिहिलेली पुस्तके

• ॲज आय सी... नेतृत्व आणि प्रशासन
• ॲज आय सी... भारतीय पोलीस सेवा...
• ॲज आय सी... स्त्रियांचे सक्षमीकरण...
• Uprising 2011 (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
• आय डेअर (मूळ इंग्रजी, मराठी अनुवादक - सुप्रिया वकील). हे पुस्तक गुगल बुक्सवर उपलब्ध आहे.
• आवो आपणे सभ्यता केळवीए (गुजराथी, सहलेखक : पवन चौधरी)
• इट्स ऑल्वेज पाॅसिबल : जगातील एका मोठ्या तुरुंगाचा कायापालट (अनुवादित, मूळ इंग्रजी, मराठी अनुवाद लीना सोहोनी)
• इंडियन पोलीस
• India Protests (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
• कायदे के फायदे (हिंदी, सहलेखक : पवन चौधरी)
• कायदे नेक फायदे अनेक (सहलेखक : पवन चौधरी)
• निडर बनो : नई पीढ़ी के लिए (हिंदी)
• नीडर बनो : नवी पीढी माटे(गुजराथी)
• Be The Change (भ्रष्टाचाराशी लढा). मराठी अनुवादक - सुप्रिया वकील
• Broom & Groom (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
• लीडरशिप ॲन्ड गव्हर्नर्स
• व्हॉट वेंट रॉंग अँड व्हाय (मराठी)
• Swachh Bharat : Checklist (इंग्रजी/हिंदी, सहलेखक : पवन चौधरी)

किरण बेदींवरील पुस्तके

• आधुनिक भारतीय स्त्रीरत्न : किरण बेदी (सु.बा. भोसले)
• किरण बेदी ([[लीना पाटील)

किरण बेदी यांच्यावरील चित्रपट, मालिका

• कर्तव्यम्‌ (तेलुगू चित्रपट, १९९०)
• विजयाशांती आयपीएस (तमिळ चित्रपट)
• तेजस्विनी (हिंदी चित्रपट)
• स्त्री (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)
• इन्स्पेक्टर किरण (दूरचित्रवाणी मालिका)
• येस, मॅडम सर ! (मेगन डॉनेमन या ऑस्ट्रेलियन चिर्मात्याने बनवलेला इंग्रजी चित्रपट) : या चित्रपटाला अमेरिकेचा सर्वोत्कृष्ट माहितीपटाचा एक लाख डॉलरचा पुरस्कार आणि बार्बारा आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात २५०० डॉलरचा पुरस्कार मिळाला.

पुरस्कार आणि सन्मान

• ’हिंदुस्थान’ वृत्तपत्राच्या जनमत चाचणीत सर्वात लोकप्रिय समाजसेवक म्हणून निवड, २००९)
• ’द वीक’ या नियतकालिकाच्या जनमत चाचणीत ’द मोस्ट ॲडमायर्ड वूमन इन इंडिया’ म्हणून पहिल्या क्रमांकाची ४६६ मते मिळाली (१५ सप्टेंबर २००२). (लता मंगेशकर ३८५, सोनिया गांधी २६१, सुषमा स्वराज २५३ मते.)
• त्याच नियतकालिकाच्या ’द मोस्ट ॲडमायर्ड इंडियन’ जनमत चाचणीत देशातून पाचवा क्रमांक (२००२)
• पोलीस मेडल फॉर गॅलन्ट्री (शौर्यपदक, १० ऑक्टोबर, १९८०)
• रेमन मॅगसेसे पुरस्कार आणि इतर अनेक पुरस्कार

संदर्भ

• महान स्त्रिया : लेखिका - अनुराधा पोतदार , परी प्रकाशन कोल्हापूर, आवृत्ती- २०१३

विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: किरण बेदी