किरण बेदी

किरण बेदी
जन्म	किरण पेशावरिया; ९ जून १९४९; अमृतसर, पंजाब
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
वांशिकत्व	पठाण
नागरिकत्व	भारतीय
शिक्षण	बी.ए., एल्‌एल.बी., पीएच.डी.
प्रशिक्षणसंस्था	दिल्ली विद्यापीठ
पेशा	पोलिस अधिकारी
प्रसिद्ध कामे	नवज्योती आणि इंडिया व्हिजन फाउंडेशन : दोन्ही बिगरसरकारी समाजसंस्था.
पदवी हुद्दा	आय.पी.एस. पोलीस अधिकारी
कार्यकाळ	१९७२-२००७
जोडीदार	ब्रिज बेदी (१९७५ पासून)
अपत्ये	सायना (कन्या)
वडील	प्रकाशलाल पेशावरिया
आई	प्रेमलता पेशावरिया
पुरस्कार	मॅगेसेसे पुरस्कार (१९९४)
	संकेतस्थळ; http://www.kiranbedi.com/

किरण बेदी (जन्म : अमृतसर-पंजाब, ९ जून १९४९) या भारतातील पहिल्या आयपीएस (अखिल भारतीय इंडियन पोलीस सर्व्हिससाठीच्या परीक्षेतून आलेल्या) अधिकारी आहेत. मसूरी येथील राष्ट्रीय अकादमीमध्ये पोलीस ट्रेनिंगमध्ये ८० पुरुष तुकडीतील त्या एकमेव महिला होत्या.

किरण बेदी यांची पोलीस अधिकारी म्हणून पहिली नेमणूक दिल्लीच्या चाणक्यपुरीत झाली. पुढे त्या उत्तर आणि पश्चिम दिल्लीच्या पोलीस आयुक्त झाल्या. १९९३ मध्ये दिल्लीतील तिहार कारागृहाच्या त्या मुख्य अधीक्षक (इन्स्पेक्टर जनरल ऑफ प्रिझन्स) झाल्या. तेथे असताना त्यांनी कारागृहामध्ये अनेक सुधारणा केल्या. त्याची जागतिक स्तरावर प्रशंसा झाली आणि या सुधारणेसाठी १९९४ मध्ये त्यांना रेमन मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला.त्यांनी महिलांवरील गुन्हे कमी करून दाखवले. त्यानंतर एक ट्रॅफिक पोलीस अधिकारी म्हणून त्यांनी १९८२ आशियाई गेम्ससाठी दिल्लीत आणि १९८३ मध्ये गोव्यात भरलेल्या सीएचओजीएम बैठकीसाठी (The Commonwealth Heads of Government Meeting) रहदारी व्यवस्था पाहिली.

किरण बेदी यांनी उत्तर दिल्लीच्या डीसीपी असताना ड्रग्जचा दुरूपयोग करण्याऱ्यांविरुद्धच्या मोहिमेची सुरुवात केली. ही मोहीम पुढे नवज्योती दिल्ली पोलीस फाऊंडेशन (२००७मध्ये हिचे नाव नवज्योती इंडिया फाऊंडेशन म्हणून बदलले)मध्ये विकसित झाली. २००३मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाचे महासचिव म्हणून पोलीस सल्लागार म्हणून बेदींनी काम केले. शांतता ऑपरेशनचा या सामाजिक कार्यक्रम आणि लेखन यांवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी त्यांनी २००७मध्ये पोलीस खात्याचा राजीनामा दिला. किरण बेदी यांनी अनेक पुस्तके लिहिली आहेत. त्या इंडिया व्हिजन फाऊंडेशन नावाची संस्थेच्या संचालक आहेत. २००८-२००९ दरम्यान त्यांनी दूरचित्रवाणीवर 'आप की कचेरी ' हा एक कोर्ट शो आयोजित केला.

२०११ च्या भारतीय भ्रष्टाचारविरोधी चळवळीच्या प्रमुख नेत्यांपैकी त्या एक होत्या आणि जानेवारी २०१५ मध्ये त्या भारतीय जनता पार्टीत सामील झाल्या. २०१५ च्या दिल्ली विधानसभा निवडणुकीत त्यांनी पक्षाच्या मुख्यमंत्रिपदाचा उमेदवार म्हणून असफल निवडणूक लढवली. २२मे २०१६ रोजी बेदी यांना पॉंडिचेरीच्या लेफ्टनंट गव्हर्नर म्हणून नेमण्यात आले.

निवृत्तीनंतर (अण्णा हजारे) यांच्या लोकपालासाठीच्या आंदोलनात त्या सहभागी झाल्या होत्या.

बालपण

किरण बेदी यांचा जन्म ९ जून १९४९ साली झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव प्रकाशलाल असे होते. त्यांच्या आईचे नाव लग्नाआधी जनक व लग्नानंतर प्रेमलता असे होते. किरण यांना तीन बहिणी आहेत : शशी, रीता आणि अनु. त्यांचे आजोबा लाला हरगोबिंद हे पेशावर ते अमृतसर येथे स्थायिक झाले होते, तिथे त्यांनी व्यवसाय सुरू केला. बेदींचा स्वभाव अतिशय धार्मिक नव्हता, परंतु हिंदू आणि शीख परंपरेत (त्यांच्या वडलांची आई शीख होती) त्या वाढल्या. प्रकाशलाल हे कुटुंबातील कापड व्यवसायात मदत करत. ते टेनिसही खेळत. .

शिक्षण

किरण बेदीचे शिक्षण अमृतसरमधील सेक्रेड हार्ट कॉन्व्हेंट स्कूलमधून झाले. ही शाळा घरापासून १५ किलोमीटर दूर असल्यामुळे त्यांना कष्ट करावे लागत होते. शिक्षणाबरोबरच किरण बेदी या खेळातही चपळ होत्या. शाळेत असताना त्या एन.सी.सी.त होत्या.

किरण बेदी या शाळेच्या ग्रंथालयाचा खूप उपयोग करायच्या. त्यानंतर त्यांनी 'गव्हर्नमेंट कॉलेज फॉर वीमेन' यामध्ये प्रवेश घेतला.

पोलीस सेवेतील कारकीर्द सुरू करण्यापूर्वी किरण बेदी या अमृतसर येथील खालसा महाविद्यालयात राज्यशास्त्र विषयाच्या प्राध्यापक होत्या.

टेनिस

किरण बेदी पोलीस अधिकारी होण्याआधी या उत्कृष्ट टेनिस खेळाडू होत्या. ऑल इंडिया हार्ड कोर्ट टेनिस चॅम्पियन, १९७४ च्या चंदीगडमधील राष्ट्रीय क्रीडा स्पर्धेतील महिला चॅम्पियन, श्रीलंका विरुद्ध दोन वेळा भारताचे प्रतिनिधित्व अशी त्यांची टेनिसमधील उल्लेखनीय कामगिरी आहे.

विवाह

टेनिस कोर्टवर किरण बेदी यांची ब्रिज बेदी यांच्याशी भेट झाली. त्यांचा विवाह १९७२ साली झाला. त्याच वर्षी त्या आय.पी.एस.ची परीक्षा उत्तीर्ण झाल्या. ब्रिज बेदी किरण बेदी यांना सरकारी नोकरीसाठी प्रोत्साहित करीत राहिले. किरण बेदी यांच्या मुलीचे नाव सायना बेदी असे आहे.

किरण बेदी यांनी लिहिलेली पुस्तके

ॲज आय सी... नेतृत्व आणि प्रशासन
ॲज आय सी... भारतीय पोलीस सेवा...
ॲज आय सी... स्त्रियांचे सक्षमीकरण...
Uprising 2011 (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
आय डेअर (मूळ इंग्रजी, मराठी अनुवादक - सुप्रिया वकील). हे पुस्तक गुगल बुक्सवर उपलब्ध आहे.
आवो आपणे सभ्यता केळवीए (गुजराती, सहलेखक : पवन चौधरी)
इट्स ऑल्वेज पाॅसिबल : जगातील एका मोठ्या तुरुंगाचा कायापालट (अनुवादित, मूळ इंग्रजी, मराठी अनुवाद : लीना सोहोनी)
इंडियन पोलीस
India Protests (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
कायदे के फायदे (हिंदी, सहलेखक : पवन चौधरी)
कायदे नेक फायदे अनेक (सहलेखक : पवन चौधरी)
Kiran Bedi - Issues & Views (इंग्रजी, आत्कथन)
निडर बनो : नई पीढ़ी के लिए (हिंदी)
नीडर बनो : नवी पीढी माटे(गुजराती)
Be The Change (भ्रष्टाचाराशी लढा). मराठी अनुवादक - सुप्रिया वकील
Broom & Groom (इंग्रजी, सहलेखक : पवन चौधरी)
मजल दरमजल (आत्मकथन)
लीडरशिप अँड गव्हर्नर्स
व्हॉट वेंट रॉंग अँड व्हाय (मराठी)
Swachh Bharat : Checklist (इंग्रजी/हिंदी, सहलेखक : पवन चौधरी)

किरण बेदींवरील पुस्तके

आधुनिक भारतीय स्त्रीरत्न : किरण बेदी (सु.बा. भोसले)
किरण बेदी (लीना पाटील)

किरण बेदी यांच्यावरील चित्रपट, मालिका

कर्तव्यम्‌ (तेलुगू चित्रपट, १९९०)
विजयाशांती आयपीएस (तमिळ चित्रपट)
तेजस्विनी (हिंदी चित्रपट)
स्त्री (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका)
इन्स्पेक्टर किरण (दूरचित्रवाणी मालिका)
येस, मॅडम सर ! (मेगन डॉनेमन या ऑस्ट्रेलियन चिर्मात्याने बनवलेला इंग्रजी चित्रपट) : या चित्रपटाला अमेरिकेचा सर्वोत्कृष्ट माहितीपटाचा एक लाख डॉलरचा पुरस्कार आणि बार्बारा आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात २५०० डॉलरचा पुरस्कार मिळाला.

पुरस्कार आणि सन’हिंदुस्थान’ वृत्तपत्राच्या जनमत चाचणीत सर्वात लोकप्रिय-२००९)

’द वीक’ या नियतकालिकाच्या जनमत चाचणीत ’द मोस्ट ॲडमायर्ड वूमन इन इंडिया’ म्हणून पहिल्या क्रमांकाची ४६६ मते मिळाली (१५ सप्टेंबर २००२). (लता मंगेशकर ३८५, सोनिया गांधी २६१, सुषमा स्वराज २५३ मते.)
त्याच नियतकालिकाच्या ’द मोस्ट ॲडमायर्ड इंडियन’ जनमत चाचणीत देशातून पाचवा क्रमांक (२००२)
पोलीस मेडल फॉर गॅलन्ट्री (शौर्यपदक, १० ऑक्टोबर, १९८०)
रेमन मॅगसेसे पुरस्कार( शांतता पुरस्कार )आणि इतर अनेक पुरस्कार

संदर्भ

महान स्त्रिया : लेखिका - अनुराधा पोतदार, परी प्रकाशन कोल्हापूर (२०१३)