"रानभाज्या" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

१५:४१, २ ऑगस्ट २०१६ ची आवृत्ती

शेती किंवा निगा न करता आलेल्या भाज्यांना रानभाज्या म्हणतात.या मुख्यत्वेकरुन जंगलात (रानात), शेतांच्या बांधावर,माळरानात उगवतात. यात अनेक औषधी गुणधर्मही असतात त्यामुळे यांचे सेवन करण्यात येते.^[१]

जंगलालगतचे आदिवासी आजही त्यांचे पारंपरिक अन्न म्हणून जंगलातील वनस्पतींचाच वापर करतात. ऋतुनुसार त्यांना या भाज्या सहज उपलब्ध होत असून जुन्या पिढीतील हे ज्ञान नव्या पिढीतही कायम असून त्यांच्या दैनंदिन खाद्यान्नातील या वनस्पती अविभाज्य भाग आहेत.

भारतातीस जंगल आणि पहाडी भागात सुमारे ४२७ आदिवासी जमाती आहेत. पैकी महाराष्ट्रात कोरकू, गोंड, भिल्ल, महादेव कोळी, वारली, अशा ४७ जमाती आहेत. जगभरात वनस्पतींच्या ३२ लाख ८३ हजार प्रजाती असून भारतीय आदिवासी १५३०पेक्षा अधिक वनस्पती त्यांच्या दैनंदिन जीवनात खाण्यासाठी वापरतात. यात १४५ कंद, ५२१ हिरव्या भाज्या, १०१ फुलभाज्या, ६४७ फळभाज्या, ११८ बियाण्यांच्या व सुकामेव्यांच्या प्रजाती आहेत. कोळी, गोंड, गोवारी, ढिवर या चंद्रपूर जिल्ह्णाातील मुख्य आदिवासी जमाती दैनंदिन खाद्यान्नात सुमारे २५ रानभाज्यांचा उपयोग करीत असल्याचे समोर आले आहे.. त्यांना ऋतुमानानुसार रानभाज्या सहज उपलब्ध होत असल्याने या वनस्पतींची त्यांना पूर्ण माहिती असते. तेच त्यांचे पारंपरिक अन्न आहे आणि त्याविषयीचे ज्ञान नव्या पिढीपर्यंत सहजरीत्या पोहोचते. या वनस्पतींपैकी काहींचा वापर ते विशिष्ट सणादरम्यान, तर काही विशिष्ट दिवशीच खातात. यावरून निसर्गाशी जुळलेली त्यांची नाळ अधोरेखित होते. या गावातील तरुणांनाही या वनस्पतींचे महत्त्व आणि पूर्ण ज्ञान आहे. या वनस्पतींपासून आदिवासी विविध पदार्थ बनवितात. भाज्यांचा रस्सा तयार करण्यापासून तर उकळून, भाजून, वरण, भजे आदी खाद्यान्न यांपासून तयार केले जाते. एवढेच नव्हे, तर पोळ्यांसाठीही याच वनस्पती वापरतात. सुमारे १४ वनस्पती या मधुमेह, पोटदुखी, खोकला आदींवरही औषधी म्हणून, तर काही वनस्पती गर्भवती आणि बालकांसाठी अतिशय उपयुक्त ठरल्या आहेत. शहरी भागाशी त्यांचा फारसा संबंध नाही आणि तिकडे जाण्याचीही त्यांना गरज नाही.

ताडोबा अभयारण्यालगतच्या परिसरातील वनस्पती

उतरण, माल कामोनी, काटवल, पांढरा कुडा, कुळमुळी, केना, कोबडा, तरोटा, धानभाजी, टेकोडे, ढेमाणी, पकानवेल, भशेल पानवेल, काळा पेठारा, पांढरा पेठारा, बांबूवाष्टे, भराटी, मटारू, राजगिरा, रानआल, रानकोचई, रानमटाळू, वाघोटी, वगैरे.

महाराष्ट्रात उगवणार्‍या काही रानभाज्या येथे दिल्या आहेत:

अळंबी
करटोली/ कर्टोल / करटुली
काठ-माठ
कुड्याची फुले
कुर्डू
कुसरा
कुळू
कोरड
कोळू
घोळ/घोळू/चिवई/चिवळी
चवळीचे बोके - नवीनच उगवलेल्या चवळीच्या वेलाची टोकाकडची कोवळी पाने
चायवळ
चावा
चिंचुरडा
चिवलाचे कोंब
टाकळा
टेंबरण
टेंभुर्णा
टेरा
तरोटा
तांदुळजा
तेर अळू
तोंडे
रानतोंडले
नारळी
फोडशी
बांबूचे कोंब
बोंडारा
भारंगी
भुईपालक
भुईफोड
लाल भोपळा|लाल भोपळ्याच्या]] अगदी छोट्या वेलीला आलेली कोवळी पाने
भोपळ्याची फुले
भोपा
महाळुंग
माठ
माड
मोखा
मोहदोडे
रताळ्याचे कोंब
रानकेळी
रुंखाळा,
लोधी
वांगोटी
शेऊळ
शेवग्याची पाने
शेवग्याची फुले
शेवळे
सतरा
सुरणाचा कोवळा पाला
हरबर्‍याची कोवळी पाने
हळंदा

संदर्भ

^ http://epaper.lokmat.com/epapermain.aspx?queryed=9. १ ऑगस्ट, इ.स. २०१६ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[1] ttp://epaper.lokmat.com/epapermain.aspx?queryed=9. १ ऑगस्ट, इ.स. २०१६ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[१]

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
-[[शेती]] किंवा निगा न करता आलेल्या भाज्यांना '''रानभाज्या''' म्हणतात.या मुख्यत्वेकरुन जंगलात (रानात), शेतांच्या बांधावर,माळरानात उगवतात.यात अनेक औषधी गुणधर्मही असतात त्यामुळे यांचे सेवन करण्यात येते.<ref>{{संदर्भ संकेतस्थळ |दुवा=http://epaper.lokmat.com/epapermain.aspx?queryed=9|शीर्षक=रानभाजी महोत्सवात लावली नानाविध भाज्यांनी वर्णी (लोकमत,नागपूर ई-पेपर,पान क्र.२) |अॅक्सेसदिनांक=१ ऑगस्ट, इ.स. २०१६}}</ref>
+[[शेती]] किंवा निगा न करता आलेल्या भाज्यांना '''रानभाज्या''' म्हणतात.या मुख्यत्वेकरुन जंगलात (रानात), शेतांच्या बांधावर,माळरानात उगवतात. यात अनेक औषधी गुणधर्मही असतात त्यामुळे यांचे सेवन करण्यात येते.<ref>{{संदर्भ संकेतस्थळ |दुवा=http://epaper.lokmat.com/epapermain.aspx?queryed=9|शीर्षक=रानभाजी महोत्सवात लावली नानाविध भाज्यांनी वर्णी (लोकमत,नागपूर ई-पेपर,पान क्र.२) |अॅक्सेसदिनांक=१ ऑगस्ट, इ.स. २०१६}}</ref>
+जंगलालगतचे आदिवासी आजही त्यांचे पारंपरिक अन्न म्हणून जंगलातील वनस्पतींचाच वापर करतात. ऋतुनुसार त्यांना या भाज्या सहज उपलब्ध होत असून जुन्या पिढीतील हे ज्ञान नव्या पिढीतही कायम असून त्यांच्या दैनंदिन खाद्यान्नातील या वनस्पती अविभाज्य भाग आहेत.
-महाराष्ट्रा उगवणार्‍या काही रानभाज्या येथे दिल्या आहेत:
+भारतातीस जंगल आणि पहाडी भागात सुमारे ४२७ आदिवासी जमाती आहेत. पैकी महाराष्ट्रात कोरकू, गोंड, भिल्ल, महादेव कोळी, वारली, अशा ४७ जमाती आहेत. जगभरात वनस्पतींच्या ३२ लाख ८३ हजार प्रजाती असून भारतीय आदिवासी १५३०पेक्षा अधिक वनस्पती त्यांच्या दैनंदिन जीवनात खाण्यासाठी वापरतात. यात १४५ कंद, ५२१ हिरव्या भाज्या, १०१ फुलभाज्या, ६४७ फळभाज्या, ११८ बियाण्यांच्या व सुकामेव्यांच्या प्रजाती आहेत. कोळी, गोंड, गोवारी, ढिवर या चंद्रपूर जिल्ह्णाातील मुख्य आदिवासी जमाती दैनंदिन खाद्यान्नात सुमारे २५ रानभाज्यांचा उपयोग करीत असल्याचे समोर आले आहे.. त्यांना ऋतुमानानुसार रानभाज्या सहज उपलब्ध होत असल्याने या वनस्पतींची त्यांना पूर्ण माहिती असते. तेच त्यांचे पारंपरिक अन्न आहे आणि त्याविषयीचे ज्ञान नव्या पिढीपर्यंत सहजरीत्या पोहोचते. या वनस्पतींपैकी काहींचा वापर ते विशिष्ट सणादरम्यान, तर काही विशिष्ट दिवशीच खातात. यावरून निसर्गाशी जुळलेली त्यांची नाळ अधोरेखित होते. या गावातील तरुणांनाही या वनस्पतींचे महत्त्व आणि पूर्ण ज्ञान आहे. या वनस्पतींपासून आदिवासी विविध पदार्थ बनवितात. भाज्यांचा रस्सा तयार करण्यापासून तर उकळून, भाजून, वरण, भजे आदी खाद्यान्न यांपासून तयार केले जाते. एवढेच नव्हे, तर पोळ्यांसाठीही याच वनस्पती वापरतात. सुमारे १४ वनस्पती या मधुमेह, पोटदुखी, खोकला आदींवरही औषधी म्हणून, तर काही वनस्पती गर्भवती आणि बालकांसाठी अतिशय उपयुक्त ठरल्या आहेत. शहरी भागाशी त्यांचा फारसा संबंध नाही आणि तिकडे जाण्याचीही त्यांना गरज नाही.
+==[[ताडोबा]] अभयारण्यालगतच्या परिसरातील वनस्पती==
+उतरण, माल कामोनी, काटवल, पांढरा कुडा, कुळमुळी, केना, कोबडा, तरोटा, धानभाजी, टेकोडे, ढेमाणी, पकानवेल, भशेल पानवेल, काळा पेठारा, पांढरा पेठारा, बांबूवाष्टे, भराटी, मटारू, राजगिरा, रानआल, रानकोचई, रानमटाळू, वाघोटी, वगैरे.
+महाराष्ट्रात उगवणार्‍या काही रानभाज्या येथे दिल्या आहेत:
 * [[अळंबे|अळंबी]]
 * [[करटोली]]/ कर्टोल / करटुली
@@ ओळ ५४: / ओळ ६१: @@
 * [[हरबरा|हरबर्‍याची कोवळी पाने]]
 * हळंदा
 ==संदर्भ==
 {{संदर्भयादी}}