भाषा विकास

भाषा ही मानवाला मिळालेली एक अनमोल भेट आहे. तिच्या मदतीने लोक एकमेकांशी जोडले जातात आणि संवाद साधतात. संवादासाठी बोलणे, लिहिणे, वाचणे, हावभाव, इशारे किंवा मूक अभिनय अशी अनेक साधने वापरली जातात, पण भाषा हे त्यातले सर्वात शक्तिशाली माध्यम आहे. आपले विचार, भावना, मते आणि अनुभव व्यक्त करण्याचे ते एक प्रभावी साधन आहे. इंग्रजीत भाषेला 'लॅंग्वेज' म्हणतात, जो 'लिंग्वा' या लॅटिन शब्दावरून आला आहे, ज्याचा अर्थ 'जीभ' असा होतो. भाषा वापरणे हेही एक कौशल्य आहे.

भाषेची कार्ये: भाषा व्यक्तीला आपल्या गरजा, इच्छा, तक्रारी, मते आणि अनुभव मांडण्यास मदत करते. तिच्या माध्यमातून भावना व्यक्त होतात आणि माहिती तसेच कौशल्ये शिकता येतात. भाषेमुळेच सामाजिक संवाद टिकतो, लोक एकमेकांना ओळखतात आणि संवादाला सुरुवात होते.

भाषा विकासाचे टप्पे

भाषेचा विकास अनेक टप्प्यांमधून होतो. त्यापैकी चार मुख्य टप्पे आहेत: आकलन, शब्दसंग्रह वाढवणे, वाक्यरचना आणि शब्दोच्चारण.

१. आकलन: हा भाषा विकासाचा पहिला आणि महत्त्वाचा टप्पा आहे. यात दुसऱ्याचं बोलणं समजून घेण्याची क्षमता येते. समोरचा व्यक्ती काय सांगू इच्छितो, त्याच्या बोलण्यातला राग, सौम्यता किंवा भावना यांचा अर्थ आपल्याला कळतो. आकलनामुळे समोरच्याच्या सूचना समजतात आणि त्याप्रमाणे वागता येतं. ही क्षमता व्यक्तीच्या बुद्धिमत्तेवर अवलंबून असते, त्यामुळे प्रत्येकाची आकलनशक्ती वेगळी असते.

२. शब्दसंग्रह वाढवणे: याचा अर्थ नवीन शब्द शिकून आपला शब्दांचा साठा वाढवणे. शब्दसंग्रह दोन प्रकारचा असतो - सामान्य आणि विशेष. सामान्य शब्दसंग्रहात रोजच्या जीवनात वापरले जाणारे शब्द, जसे नाम, सर्वनाम आणि क्रियापद येतात. तर विशेष शब्दसंग्रहात व्यक्ती आपल्या अनुभवांतून नवीन शब्द शिकते, जसे रंगांची नावे, नद्यांची नावे किंवा विशिष्ट विषयांशी निगडित शब्द.

३. वाक्यरचना: यात शब्दांना व्याकरणानुसार जोडून वाक्य बनवले जाते. वाक्यं वेगवेगळ्या प्रकारची असतात - छोटी, मोठी, गुंतागुंतीची, उद्गारवाचक किंवा प्रश्नार्थी. वाक्यरचनेतून व्यक्तीचं भाषेवरील प्रभुत्व दिसून येतं.

४. शब्दोच्चारण: हे म्हणजे शब्दांचं योग्य उच्चारण करणे. ऐकलेले आणि समजलेले शब्द बोलण्यासाठी त्यांचं वाक्यात रूपांतर करून आवाजाद्वारे व्यक्त करणं महत्त्वाचं असतं. शब्दोच्चारणातूनच भाषेचा विकास स्पष्ट होतो.