Jump to content

भारत पेट्रोलियम

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
(भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड या पानावरून पुनर्निर्देशित)
भारत पेट्रोलियम
संक्षेप (बीएसई.: 500547, एनएसई.: BPCL)

भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (बीएसई.: 500547, एनएसई.: BPCL) भारतातील मोठी कंपनी आहे. हे भारत सरकारच्या पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्रालयाच्या मालकीचे भारतीय सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम आहे. ती बीना, कोची आणि मुंबई येथे तीन रिफायनरी चालवते.[१]

हे भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाचे सरकारी मालकीचे डाउनस्ट्रीम तेल उत्पादक आहे, ज्यांचे कामकाज पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्रालयाच्या देखरेखीखाली केले जाते. भारतातील जगातील सर्वात मोठ्या सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमांच्या 2020 फॉर्च्युन यादीत ते 309 व्या स्थानावर होते,[२] आणि फोर्ब्सच्या 2021 च्या "ग्लोबल 2000" यादीत 792 व्या स्थानावर होते.[३]

इतिहास

[संपादन]

1891 ते 1976

[संपादन]

आज बीपीसीएल (BPCL) या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या कंपनीची सुरुवात रंगून ऑइल अँड एक्सप्लोरेशन कंपनी म्हणून झाली आहे ज्याची स्थापना भारतावरील ब्रिटिश औपनिवेशिक राजवटीत आसाम आणि बर्मा (आता म्यानमार) मधील नवीन शोध शोधण्यासाठी करण्यात आली आहे. 1889 मध्ये मोठ्या औद्योगिक विकासादरम्यान, दक्षिण आशियाई बाजारपेठेतील एक महत्त्वाची खेळाडू बर्मा ऑइल कंपनी होती. जरी 1886 मध्ये स्कॉटलंडमध्ये समाविष्ट केले गेले असले तरी, कंपनी शेफ रोहित ऑइल कंपनीच्या उपक्रमांमधून वाढली, जी 1871 मध्ये अप्पर बर्मामधील आदिम हाताने खोदलेल्या विहिरीतून तयार केलेले कच्चे तेल शुद्ध करण्यासाठी स्थापन करण्यात आली होती.

1928 मध्ये एशियाटिक पेट्रोलियम कंपनी (इंडिया) ने बर्मा ऑइल कंपनीशी सहकार्य सुरू केले. एशियाटिक पेट्रोलियम हा रॉयल डच, शेल आणि रॉथस्चाइल्ड्सचा संयुक्त उपक्रम होता जो जॉन डी. रॉकफेलरच्या स्टँडर्ड ऑइलच्या मक्तेदारीला संबोधित करण्यासाठी स्थापन करण्यात आला होता, जे एस्सो म्हणून भारतात देखील कार्यरत होते. या युतीमुळे बर्मा-शेल ऑइल स्टोरेज आणि डिस्ट्रिब्युटिंग कंपनी ऑफ इंडिया लिमिटेडची स्थापना झाली. बर्मा शेलने केरोसीनच्या आयात आणि विपणनासह आपले कार्य सुरू केले.[४]

1950 च्या दशकाच्या मध्यात, कंपनीने भारतातील घरांमध्ये एलपीजी सिलिंडर विकण्यास सुरुवात केली आणि वितरण नेटवर्कचा आणखी विस्तार केला. भारताच्या दुर्गम भागात पोहोचण्यासाठी कॅनमध्ये रॉकेल, डिझेल आणि पेट्रोलची विक्रीही केली. 1951 मध्ये, बर्मा शेलने भारत सरकारसोबत झालेल्या करारानुसार ट्रॉम्बे (माहुल, महाराष्ट्र) येथे रिफायनरी बांधण्यास सुरुवात केली.

राष्ट्रीयीकरण

[संपादन]

1976 मध्ये, विदेशी तेल कंपन्यांच्या ESSO (1974), बर्मा शेल (1976) आणि Caltex (1977) च्या राष्ट्रीयीकरणाच्या कायद्यानुसार कंपनीचे राष्ट्रीयीकरण करण्यात आले.[५] 24 जानेवारी 1976 रोजी, बर्मा शेल भारत रिफायनरीज लिमिटेड स्थापन करण्यासाठी भारत सरकारने ताब्यात घेतले. 1 ऑगस्ट 1977 रोजी त्याचे नाव बदलून भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड असे करण्यात आले. नव्याने सापडलेल्या स्वदेशी क्रूड मुंबई हाय फील्डवर प्रक्रिया करणारी ही पहिली रिफायनरी होती.

2003 मध्ये सरकारने कंपनीचे खाजगीकरण करण्याचा प्रयत्न केला. तथापि, जनहित याचिका केंद्राच्या याचिकेनंतर सर्वोच्च न्यायालयाने केंद्र सरकारला संसदेच्या मान्यतेशिवाय हिंदुस्थान पेट्रोलियम आणि भारत पेट्रोलियमचे खाजगीकरण करण्यापासून रोखले.[६] सीपीआयएलचे वकील म्हणून, राजिंदर सच्चर आणि प्रशांत भूषण यांनी सांगितले की, कंपन्यांमध्ये निर्गुंतवणूक करण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे 1970 च्या दशकात त्यांचे राष्ट्रीयीकरण केलेले कायदे रद्द करणे किंवा त्यात सुधारणा करणे हा आहे.[७] परिणामी, कोणत्याही खाजगीकरणातून पुढे जाण्यासाठी सरकारला दोन्ही सभागृहात बहुमताची आवश्यकता असेल.[८]

संसदेने मे 2016 मध्ये रिपीलिंग आणि ऍमेंडिंग ऍक्ट, 2016 लागू केला ज्याने कंपनीचे राष्ट्रीयीकरण केलेले कायदे रद्द केले.[९] 2017 मध्ये, भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (BPCL) ला महारत्न दर्जा प्राप्त झाला, ज्याने ते भारतातील सर्वात मोठे बाजार भांडवल आणि सातत्याने उच्च नफा असलेल्या सरकारी मालकीच्या घटकांच्या श्रेणीमध्ये ठेवले.[१०] 2021 मध्ये, BPCL ने पुढील पाच वर्षांमध्ये पेट्रोकेमिकल क्षमता आणि शुद्धीकरण कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी US$4.05 अब्ज गुंतवणूक करण्याची योजना जाहीर केली.[११][File:BPCL_Retail_Outlet.jpg]

मालकी

[संपादन]

अलीकडेच मंत्रिमंडळाने भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन (BPCL) मधील 53.3% हिस्सा विकण्याच्या योजनेला मंजूरी दिली आहे बाकीचे फॉरेन पोर्टइन्स्टिट्यूट एस्टर्स (13.7%), डोमेस्टिक इन्स्टिट्यूट इन्व्हेस्टर्स (12%), विमा (8.24%) यांच्या मालकीचे आहेत. आणि वैयक्तिक समभागधारकांकडे असलेली शिल्लक.[१२]

निर्गुंतवणूक

[संपादन]

21 नोव्हेंबर 2019 रोजी, भारत सरकारने भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (BPCL) च्या खाजगीकरणास मान्यता दिली.[१३] सरकारने 7 मार्च 2020 रोजी कंपनीतील तिच्या 52.98% स्टेकच्या विक्रीसाठी बोली आमंत्रित केल्या. नुमालीगढ रिफायनरी लिमिटेड (NRL) पासून खाजगीकरण सुरू होण्यापूर्वी सरकारने BPCL चे व्यवसाय एकत्र करण्याचा निर्णय घेतला. आसाम शांतता कराराचा सन्मान करत सरकारने नुमालीगड रिफायनरी लिमिटेड (NRL) ला सार्वजनिक क्षेत्रात ठेवण्याचा निर्णय घेतला. मार्च 2021 रोजी, भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (BPCL) ने आसाममधील नुमालीगढ रिफायनरीमधील आपला संपूर्ण 61.5% हिस्सा ऑइल इंडिया लिमिटेड आणि इंजिनियर्स इंडिया लिमिटेड आणि आसाम सरकारच्या संघाला ₹9,876 कोटींना विकला.[१४][१५][१६]

BPCL ने OQ कंपनीकडून भारत ओमान रिफायनरीज (BORL) किंवा बीना रिफायनरी मध्य प्रदेशातील बीना येथे 36.62% भागभांडवल देखील ₹2,400 कोटींना विकत घेतले. बीपीसीएलकडे कंपनीत ६३.४ टक्के आणि ओक्यू ३६.६ टक्के इक्विटी आहे. अनिवार्यपणे परिवर्तनीय वॉरंटद्वारे मध्य प्रदेश सरकारची कंपनीमध्ये किरकोळ भागीदारी आहे. BORL मधील OQ चे संपूर्ण स्टेक ताब्यात घेतल्याने, BPCL BORL वर नियंत्रण प्रस्थापित करेल.[१७][१८]

भारत सरकारने 2021-2022 या आर्थिक वर्षात बीपीसीएलची विक्री करण्याचा प्रयत्न केला.[१९] तथापि, बीपीसीएलची विक्री 2022-2023 या आर्थिक वर्षात ढकलण्यात आली आहे आणि असे नोंदवले गेले आहे की सरकार कंपनीच्या विक्रीसाठी नवीन धोरण तयार करत आहे.[२०] या व्यतिरिक्त, असेही नोंदवले गेले आहे की वाढत्या तेलाच्या किमती, वाढत्या विकास आणि हरित ऊर्जेचा वापर यामुळे खाजगीकरण प्रक्रियेत विलंब होत आहे.[२१]

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ "About BPCL - our journey". BPCL Official website. BPCL. 11 October 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 11 October 2018 रोजी पाहिले.
  2. ^ "Global 500". Fortune (इंग्रजी भाषेत). 2021-05-20 रोजी पाहिले.
  3. ^ "The Global 2000 2021". Forbes (इंग्रजी भाषेत). 2021-05-20 रोजी पाहिले.
  4. ^ "The history and journey of BPCL". BPCL. 11 October 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 11 October 2018 रोजी पाहिले.
  5. ^ "SC stays disinvestment in HPCL, BPCL". The Tribune. 17 September 2003. 2 December 2008 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 11 October 2018 रोजी पाहिले.
  6. ^ SAMANWAYA RAUTRAY AND PHEROZE L. VINCENT (4 March 2011). "Feather in cap for graft fighters". The Telegraph. 9 May 2011 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2012-04-26 रोजी पाहिले.
  7. ^ Ramakrishna, G. V. (2004). Two Score and Ten: My Experiences in Government. Academic Foundation. p. 301. ISBN 8171883397.
  8. ^ Gopal Ganesh (2008). Privatisation And Labour Restructuring. Academic Foundation. p. 136. ISBN 978-8171886340.
  9. ^ "BPCL nationalisation Act repealed in 2016; privatisation way clear". 8 October 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 8 October 2019 रोजी पाहिले.
  10. ^ "BPCL gets Maharatna status; shares rise over 4%". The Economic Times. 12 September 2017. 27 March 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 28 December 2018 रोजी पाहिले.
  11. ^ "Chemical Industry, Chemicals Manufacturers and Exporters in India - IBEF". India Brand Equity Foundation (इंग्रजी भाषेत). May 2022. 2022-06-14 रोजी पाहिले.
  12. ^ "Bharat Petroleum Corporation Ltd financial results and price chart - Screener". www.screener.in. 2022-08-30 रोजी पाहिले.
  13. ^ Roychoudhury, Arup (21 November 2019). "Privatisation push: Cabinet approves strategic sale of BPCL, 4 other PSUs". Business Standard India. 23 November 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 23 November 2019 रोजी पाहिले.
  14. ^ "Govt invites bids for BPCL, to sell full 52.98% stake in company". Moneycontrol. 7 March 2020 रोजी पाहिले.
  15. ^ "BPCL offloads entire 61.5% stake in Numaligarh Refinery for Rs 9,876 crore". www.businesstoday.in. 26 March 2021. 2021-05-03 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Bharat Petroleum Revenue and Ownership". mcamasterdata.com.
  17. ^ "India's Bharat Petroleum buys OQ's entire in Bina refinery". www.hydrocarbons-technology.com. 2021-05-03 रोजी पाहिले.
  18. ^ "BPCL Acquires Oman's 36.6% Stake In Bina Refinery". Moneycontrol. 2021-05-03 रोजी पाहिले.
  19. ^ Moneycontrol News (17 November 2021). "Govt will privatise 5-6 companies in 2021-22, including BPCL: DIPAM Secretary". Moneycontrol (इंग्रजी भाषेत). 2022-05-07 रोजी पाहिले.
  20. ^ Batra, Shubham (5 May 2022). "Why Modi govt's BPCL privatisation process ran out of gas and is back to the drawing board". ThePrint (इंग्रजी भाषेत). 2022-05-07 रोजी पाहिले.
  21. ^ Aulakh, Gulveen (2022-04-22). "Centre weighs going back to drawing board on BPCL sale". mint (इंग्रजी भाषेत). 2022-05-07 रोजी पाहिले.


"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=भारत_पेट्रोलियम&oldid=2444720" पासून हुडकले