तुळापूर
तुळापूर पुणे जिल्ह्यातील एक गाव आहे. या गावाचे पूर्वीचे नाव 'नांगरवास'असे होते. हे गाव भीमा, भामा आणि इंद्रायणी नद्यांच्या त्रिवेणी संगमावर वसले आहे. येथे संगमेश्वराचे प्राचीन मंदिर तसेच धर्मवीर छत्रपती श्री संभाजी महाराजांची समाधी आहे.
तुळापूर | |
|---|---|
|
गाव | |
| राज्य | महाराष्ट्र |
| जिल्हा | पुणे |
| तालुका | हवेली |
| क्षेत्रफळ | |
| • एकूण | ८.१९ km२ (३.१६ sq mi) |
| Elevation | ५६२.१४ m (१,८४४.२९ ft) |
| लोकसंख्या (2011) | |
| • एकूण | २,६८६ |
| • लोकसंख्येची घनता | ३२७/km२ (८५०/sq mi) |
| वेळ क्षेत्र | UTC=+5:30 |
| जवळचे शहर | पुणे |
| लिंग गुणोत्तर | 904 ♂/♀ |
| साक्षरता | ६८.२१% |
| जनगणना स्थल निर्देशांक | ५५६२१० |
भौगोलिक स्थान आणि लोकसंख्या
[संपादन]तुळापूर हे पुणे जिल्ह्यातल्या हवेली तालुक्यातील ८१९ हेक्टर क्षेत्राचे गाव असून २०११ च्या जनगणनेनुसार ह्या गावात गावात ५१० कुटुंबे असून गावाची एकूण लोकसंख्या २६८६ आहे त्यांपैकी १४१० पुरुष आणि १२७६ स्त्रिया आहेत. यांमध्ये अनुसूचित जातीचे लोक २२२ असून अनुसूचित जमातीचे १३६ लोक आहेत. तुळापूरच्या सर्वात जवळचे शहर पुणे हे २४ किलोमीटर अंतरावर आहे. तुळापूरचा जनगणना स्थल निर्देशांक ५५६२१० [१] आहे.
साक्षरता
[संपादन]- एकूण साक्षर लोकसंख्या: १८३२ (६८.२१%)
- साक्षर पुरुष लोकसंख्या: १०५० (७४.४७%)
- साक्षर स्त्री लोकसंख्या: ७८२ (६१.२९%)
हवामान
[संपादन]येथील सर्वसाधारण हवामान उष्ण व कोरडे आहे. हवामानातील बदलानुसार प्रत्येक वर्षात मुख्यतः तीन ऋतू असतात.मार्च ते मे पर्यंत उन्हाळा, जून ते ऑक्टोबर पर्यंत पावसाळा आणि नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी पर्यंत हिवाळा असतो. हिवाळ्यात शीतल वातावरण असते. तालुक्यातील वार्षिक सरासरी पर्जन्यमान ६१० मिमी पर्यंत असते.
इतिहास
[संपादन]शहाजी राजे आणि आदिलशाही सरदार मुरार जगदेव यांचा तळ इंद्रायणी आणि भीमा यांच्या काठावर नांगरवासगावी पडला होता. मुरार जगदेवास आपल्या बैठकीच्या हत्तीची तुला करण्याची इच्छा झाली पण एवढा थोर बच्चा कसा जोखावा याची त्याला काही केल्या उकल होईना. मग शहाजीराजांनी पुढे होऊन त्याला तोड सांगितली. हत्तीचा बच्चा भीमा आणि इंद्रायणी यांच्या संगमातील डोहातल्या एका नावेत चढविण्यात आला. त्या वजनाने नाव जेवढी डुबली तेवढ्या जागेवर खूण करून घेतली. मग बच्चा उतरवून त्या खुणेपर्यंत नाव डुबेल एवढे दगडधोंडे नावेत चढविले आणि त्या दगडांच्या भाराइतके सोनेनाणे दान करण्यात आले. तेव्हापासून त्या 'नांगरवासास' 'तुळापूर' म्हणू लागले.[ संदर्भ हवा ]
वीज
[संपादन]प्रतिदिवस १६ तासांचा वीजपुरवठा सर्व प्रकारच्या वापरासाठी उपलब्ध आहे.
जमिनीचा वापर
[संपादन]तुळापूर ह्या गावात जमिनीचा वापर खालीलप्रमाणे होतो (हेक्टरमध्ये क्षेत्रफळ):
- वन: २९.७२
- बिगरशेती वापरात असलेली जमीन: ११०
- लागवडीयोग्य पडीक जमीन: १९८
- पिकांखालची जमीन: ४८१.२८
- एकूण कोरडवाहू जमीन: ६०.५४
- एकूण बागायती जमीन: ४२०.७४
सिंचनाचे स्रोत खालीलप्रमाणे आहेत (हेक्टरमध्ये क्षेत्रफळ):
- विहिरी / कूप नलिका: १४.३
- तलाव / तळी: ४५
- इतर: १.२४
उत्पादन
[संपादन]तुळापूर या गावी पुढील वस्तूंचे उत्पादन होते: