स्वयंपाक

स्वयंपाक ही अग्नीचे/उष्णतेचे सहाय्याने खाण्यासाठी अन्नपदार्थ व खाद्यपदार्थ तयार करण्याची एक कला, तंत्रज्ञानव कारागिरी आहे. जगभर स्वयंपाकाचे घटक व पद्धतींमध्ये अनेकानेक बदल असतात.खुल्या अग्नीचा वापर करून जाळीवर भाजणे,वेगवेगळ्या भट्ट्यांचा वापर,वाफेचा वापर, विद्युतचलित उष्णता निर्माणकांचा तसेच सौर ऊर्जेचा वापर इत्यादी प्रकार यात वेगवेगळे पर्यावरणिय, आर्थिक, सांस्कृतिक परंपरा व पद्धती दृक्गोचर होतात. स्वयंपाक हा तो करणाऱ्याचे कुशलतेवर व प्रकारावर अवलंबुन असतो तसेच,त्या व्यक्तिला मिळालेल्या त्याचे शिक्षणानुसार. व्यक्तिनुसार व प्रांतानुसार त्यात बदल घडतात.

अग्नी किंवा उष्णतेचा वापर करून अन्न हे एकतर घरी शिजविल्या जाते अथवा, हॉटेल किंवा रेस्टॉरंट मध्ये स्वयंपाक करणे ही क्रिया मानवात अन्योन्य आहे. असे अनुमान आहे कि ही क्रिया सुमारे दोन दशलक्ष वर्षांपूर्वी सुरू झाली असावी, पण पुरातत्त्वीय शोधांनुसार तो काळ सुमारे एक दशलक्ष वर्षे इतका येतो.

शेतीचा व्यापक प्रसार, वाणिज्य व व्यापार तसेच विभिन्न प्रांतात असलेल्या संस्कृतींमधील दळणवळण याद्वारे स्वयंपाक करणाऱ्यांना अनेकविध पदार्थ मिळत गेलेत. नवीन शोध तसेच तंत्रज्ञानाचा विस्तार,धारक म्हणून व उकळविण्याचे क्रियेसाठी विविध प्रकारची भांडी, स्वयंपाकाची नवनवीन साधने इत्यादी गोष्टींनी यात भर पडत गेली. खाद्यपदार्थ तयार करण्याचा कालावधी कमी होत गेला. काही स्वयंपाकी तर,प्रगत वैज्ञानिक तंत्रज्ञानाद्वारे, खाण्यासाठी देण्यात आलेल्या थाळीची लज्जत अनेकपट वाढवितात.

इतिहास

फिलोजेनेटिक विश्लेषणावरून असे दिसून आले आहे की, मानवी पूर्वजांनी १.८ दशलक्ष ते २.३ दशलक्ष वर्षांपूर्वी स्वयंपाकाचा शोध लावला असावा. दक्षिण आफ्रिकेतील वंडरवर्क गुहाच्या जळलेल्या हाडांच्या तुकड्यांच्या आणि वनस्पतींच्या राखांचे विश्लेषण-द्वारा प्राथमिक मानवांनी अग्नीवर नियंत्रण ठेवल्याचा पुरावा दिला आहे. १ दशलक्ष वर्षांपूर्वी. असे पुरावे आहेत की ५,००,००० वर्षांपूर्वी होमो इरेक्टस त्यांचे अन्न शिजवत होते. होमो इरेक्टसने सुमारे ४००,००० वर्षांपूर्वी सुरू केलेल्या आगीच्या नियंत्रित वापराचा पुरावा याला विद्वान समर्थन आहे. ३००,००० वर्षांपूर्वीचे पुरातत्त्व पुरावे, पुरातन चड्डी, पृथ्वीवरील ओव्हन, जळलेल्या प्राण्यांच्या हाडे आणि चकमक या स्वरूपात युरोप आणि मध्यपूर्वेमध्ये आढळतात. मानववंशशास्त्रज्ञांचा असा विचार आहे की सुमारे २५०,००० वर्षांपूर्वी जेव्हा प्रथम चूली दिसू लागल्या तेव्हा मोठ्या प्रमाणात स्वयंपाकाची आग लागण्यास सुरुवात झाली.

अलीकडे, लवकरात लवकर चव कमीतकमी ७९०,००० वर्षे जुनी असल्याचे नोंदले गेले आहे.

कोलंबियन एक्सचेंजमध्ये ओल्ड वर्ल्ड आणि न्यू वर्ल्ड यांच्यातील संवादामुळे स्वयंपाकाच्या इतिहासावर परिणाम झाला. बटाटे, टोमॅटो, मका, सोयाबीनचे, मिरपूड, मिरची, मिरची, व्हॅनिला, भोपळा, कसाब, अ‍ॅवोकॅडो, शेंगदाणे, पेकान, काजू, अननस, ब्लूबेरी, सूर्यफूल, चॉकलेट, गॉल्ड्स आणि स्क्वॅशचा ओल्ड वर्ल्ड पाककलावर खोल परिणाम झाला. जुने जग पासून अटलांटिक ओलांडून खाद्यपदार्थांची हालचाल, जसे की गुरे, मेंढ्या, डुकरांना, गहू, ओट्स, बार्ली, तांदूळ, सफरचंद, नाशपाती, मटार, चणा, हिरव्या सोयाबीन, मोहरी आणि गाजर, तसेच नवीन जगाची पाककला बदलली.

सतराव्या आणि अठराव्या शतकात, अन्न म्हणजे युरोपमधील शास्त्रीय निर्माता म्हणून ओळख. एकोणिसाव्या शतकातील "राष्ट्रवादाचा युग" पाककृती ही राष्ट्रीय अस्मितेचे निश्चित चिन्ह बनले.

औद्योगिक क्रांतीमुळे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन, वस्तुमान-विपणन आणि अन्नाचे मानकीकरण झाले. कारखाने प्रक्रिया, संरक्षित, कॅन केलेला आणि विविध प्रकारचे खाद्यपदार्थ पॅक केले आणि प्रक्रिया केलेले अन्नधान्य त्वरेने अमेरिकन न्याहारीचे एक वैशिष्ट्यपूर्ण वैशिष्ट्य बनले. १९२० मध्ये, अति शीत पद्धती, कॅफेटेरिया आणि फास्ट फूड रेस्टॉरंट्स उदयास आल्या.

२० व्या शतकाच्या सुरुवातीस, सरकारने पोषण मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केल्या ज्यामुळे फूड पिरामिड (१९७४ मध्ये स्वीडनमध्ये दाखल झाला) गेला. १९१६चा “आहार लहान मुलांसाठी” विशिष्ट आहारविषयक मार्गदर्शक सूचना देणारा पहिला यूएसडीए मार्गदर्शक झाला. १९२० च्या दशकात अद्यतनित, या मार्गदर्शकांनी औदासिन्य काळाच्या पुनरावृत्तीसह वेगवेगळ्या आकाराच्या कुटूंबासाठी खरेदी सूचना दिल्या ज्यात चार किंमतीचे स्तर समाविष्ट आहेत. १९४३ मध्ये, यूएसडीएने पोषण प्रोत्साहन देण्यासाठी "बेसिक सेव्हन" चार्ट तयार केला. त्यामध्ये नॅशनल अकॅडेमी ऑफ सायन्सेस कडून प्रथमच शिफारस केलेल्या दैनिक भत्तेचा समावेश आहे. १९५६ मध्ये, "एसेन्शियल्स ऑफ अ पर्याप्त डाइट" ने अशा शिफारसी आणल्या ज्यामुळे अमेरिकन शाळेतील मुले चार वर्षांपर्यंत शिकतील अशा गटांची संख्या कमी करतात. १९७९ मध्ये, "फूड" नावाच्या मार्गदर्शकाने अत्यधिक प्रमाणात अस्वास्थ्यकर पदार्थ आणि जुनाट आजार यांच्यातील दुवा साधला. चार मूलभूत खाद्य गटांमध्ये चरबी, तेल आणि मिठाई जोडल्या गेल्या.

साहित्य

स्वयंपाक करण्याचे बहुतेक घटक सजीव प्राण्यांकडून बनविलेले असतात. भाज्या, फळे, धान्य आणि शेंगदाणे आणि औषधी वनस्पती आणि मसाले वनस्पतींमधून येतात, तर मांस, अंडी आणि दुग्धजन्य पदार्थ प्राण्यांकडून येतात. बेकिंगमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या मशरूम आणि यीस्ट हे बुरशीचे प्रकार आहेत. स्वयंपाकांमध्ये मीठ सारखे पाणी आणि खनिजे देखील वापरली जातात. स्वयंपाकघर वाइन किंवा विचारांना देखील वापरू शकतात.

नैसर्गिकरित्या उद्भवणाऱ्या घटकांमध्ये प्रथिने, कर्बोदकांमधे आणि चरबी नावाच्या विविध प्रमाणात रेणू असतात. त्यामध्ये पाणी आणि खनिजे देखील असतात. स्वयंपाक करण्यामध्ये या रेणूंच्या रासायनिक गुणधर्मांमध्ये फेरफार होते.

कार्बोहायड्रेट

चरबी