संपा दास

संपा दास या एक भारतीय जैवतंत्रज्ञ, शास्त्रज्ञ आणि सार्वजनिक क्षेत्रातील कृषी जैवतंत्रज्ञानातील तज्ञ आहेत. त्या भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमी (एफएनए) आणि राष्ट्रीय विज्ञान अकादमी, भारत (एफएनए सायन्स) च्या फेलो आहे. सध्या, त्या कोलकाता येथील बोस इन्स्टिट्यूटमध्ये वनस्पती जीवशास्त्र विभागाच्या वरिष्ठ प्राध्यापिका आणि प्रमुख आहेत. ही संस्था विज्ञान आणि तंत्रज्ञानावर केंद्रित असलेली बहु-विषय संशोधन संस्था आहे.

शिक्षण

संपा बोस इन्स्टिट्यूटचे प्रो. एस.के. सेन यांच्या देखरेखीखाली काम करतात. संपा दास यांनी १९८१ मध्ये डॉक्टरेट पदवी प्राप्त केली. संपा दास यांनी राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय व्यक्तींसोबत काम केले आहे जे कीटक आणि रोगजनकांच्या विरूद्ध वनस्पती संरक्षण प्रतिसादांच्या यंत्रणेचा अभ्यास करतात. त्यांनी पोस्ट-डॉक्टरेट प्रशिक्षण स्वित्झर्लंडमधील फ्रेडरिक मिशेर इन्स्टिट्यूटमध्ये केले. तिथे त्यांना तांदूळ, मोहरी आणि टोमॅटो यासह वनस्पतींच्या परिवर्तनामध्ये रस निर्माण झाला.

कारकिर्द

डॉ. संपा दास या बोस इन्स्टिट्यूटचे फॅकल्टी मेंबर बनल्या.

भारतातील मुख्यतः शाकाहारी लोकसंख्येसाठी प्रथिनांचे दोन महत्त्वाचे स्रोत चणे आणि मूग यांचा समावेश करण्यासाठी त्यांनी वनस्पती परिवर्तनाच्या संशोधनाचा विस्तार केला. डॉ. संपा दास यांनी या वनस्पतींच्या अनुवांशिक संरचनेत बदल करून त्यांची गुणवत्ता आणि उत्पादनाची मात्रा सुधारण्याचे मार्ग शोधण्यास सुरुवात केली. प्राथमिक स्तरावरील त्यांचे संशोधन यशस्वीरित्या पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी त्यांचे संशोधन टी३ आणि टी४ स्तरावरील वनस्पतींपर्यंत वाढवले.

बोस येथील त्यांच्या संशोधनात वनस्पती स्त्रोतांपासून कीटकनाशक प्रथिनांच्या कार्यक्षमतेचे पृथक्करण, वैशिष्ट्यीकरण आणि निरीक्षण समाविष्ट आहे. त्यांनी पिकांच्या वनस्पतींमध्ये कृषी दृष्ट्या महत्त्वाच्या जनुकांच्या अभिव्यक्तीचा अभ्यास केला आहे.

त्यांनी कीटक-प्रतिरोधक ट्रान्सजेनिक तांदूळ, चणे आणि मोहरीच्या रोपांना मॅनोज बंधनकारक मोनोकोट प्लांट लेक्टीन्स आणि विविध बीटी टॉक्सिन जनुकांच्या अभिव्यक्तीद्वारे प्रतिजैविक प्रतिरोधक निवड मार्करमुक्त विकसित करण्यावर काम केले आहे. त्यांनी लक्ष्यित कीटक आणि कीटकनाशक लेक्टिन तसेच भिन्न बीटी प्रथिने ओळखले जाणारे रिसेप्टर प्रथिने यांच्यातील आण्विक परस्परसंवादाचा अभ्यास केला आहे.

डॉ. दास यांनी विविध बुरशीजन्य आणि जिवाणू रोगजनकांना आव्हान असताना वनस्पतींमध्ये संरक्षण प्रतिसादाची यंत्रणा समजून घेण्यावर काम केले आहे.

त्यांनी वनस्पती स्त्रोतांमधून काही कीटकनाशक लेक्टिन आणि इतर प्रथिने ओळखणे, वैशिष्ट्यीकृत करणे आणि शुद्धीकरण करणे आणि संबंधित वनस्पती जीनोम (जें) पासून प्रभावी कीटकनाशक लेक्टिन आणि इतर प्रोटीन कोडिंग जनुकांचे पृथक्करण आणि क्लोनिंग यावर काम केले आहे.

डॉ. दास यांनी मोहरी, चणे आणि कबुतरासाठी प्रभावी वनस्पती पुनरुत्पादन आणि परिवर्तन प्रोटोकॉलच्या स्थापनेवर काम केले आहे. यजमान वनस्पतीमध्ये टी-डीएनए एकत्रीकरणाची यंत्रणा चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी वेगवेगळ्या टी-डीएनए बॉर्डर घटकांसह अनेक वेक्टर बांधणे आणि चिमेरिक बीटी, प्रोटीज इनहिबिटर जीन आणि इतर कृषी दृष्ट्या महत्त्वाच्या जनुकांचे बांधकाम हे इतर आवडीचे क्षेत्र आहे. वाढीव उत्पादकतेसाठी तांदूळ आणि मोहरी या महत्त्वाच्या पिकांमध्ये त्यांच्या अभिव्यक्तीसाठी रचना करते.

पुरस्कार आणि सन्मान

२००७ मध्ये, त्या भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमीची फेलो बनल्या आणि दोन वर्षांनंतर त्या नॅशनल ॲकॅडमी ऑफ सायन्सेस इंडियाची फेलो बनल्या.