"कापूस" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

१२:१६, ५ नोव्हेंबर २०१९ ची आवृत्ती

रुई याच्याशी गल्लत करू नका.

कापूस हा वनस्पतीपासून मिळणारा आणि सेल्युलोजयुक्त तंतू पूर्वापार मोठय़ा प्रमाणात वापरला जाणारा धागा आहे. कापूस हे एक नगदी पीक आहे. कापसाला पाण्याचे आकर्षण आहे. सुती कपडे घातल्यास हाच गुणधर्म घाम टिपून घ्यायला मदत करतो. म्हणूनच उष्ण कटिबंधातील देशात सुती कपडे प्राधान्याने वापरतात. कापूस खूप मऊ असतो.

कापसामध्ये जवळपास ९५% सेल्युलोज (Cellulose) असते.

मराठी-हिंदीमध्ये कापसाला रुई अस प्रतिशब्द आहे. मात्र रुई या विषारी वनस्पतीचा आणि कापसाचा काही संबंध नाही. रुईच्या झाडापासूनही एक प्रकारचा अतिशय मऊ कापूस मिळतो, त्याच्या गाद्या-उश्या करतात.

इतिहास

साधारणत: इसवी सन पूर्व ७००० वर्षापूर्वीपासून भारतीय उपखंडात कापसाची शेती केली जाते. याचा पुरावा पाकिस्तानातील मेहरगढ या ठिकाणी झालेल्या उत्खननातून मिळाला. हजारो वर्षांपूर्वी प्राचीन भारत, चीन आणि इजिप्तमध्ये कापसाच्या धाग्यांपासून कपडे तयार केले जात.

कापसापासून मिळणारे धागे पाच प्रकारचे असतात - अतिशय लांब (१-३/८ इंच आणि त्याहून लांब), लांब (१-१/८ इंच ते १-११/३२ इंच, Gossypium barbadense), मध्यम लांब (१-१/३२ इंच ते १-३/३२ इंच), मध्यम (१३/१६ इंच ते १ इंच) आणि आखूड-(१३/१६ इंचापेक्षा कमी, Gossypium herbaceum). .

उत्पादन

अमेरिका, अर्जेंटिना, उजबेकिस्तान, ऑस्ट्रेलिया, चीन, तुर्कस्थान, तुर्कमेनिस्तान, पाकिस्तान, ब्राझील, भारत या देशांमध्ये कापूस पिकतो. अमेरिकेच्या राष्ट्रीय कापूस परिषद २०११ च्या अहवालानुसार जगातील पाच अग्रेसर कापूस उत्पादक : १. अमेरिका २. भारत, ३. ब्राझील, ४. ऑस्ट्रेलिया आणि ५. उझबेकिस्तान हे होत.

भारत

जगातील कपाशीखालील क्षेत्राच्या एक चतुर्थांश क्षेत्र भारतात कापूस लागवडीखाली आहे. भारताच्या महाराष्ट राज्यात मोठ्या प्रमाणात कापसाचे पीक घेतात. तसेच गुजरात, आंध्रप्रदेश आणि मध्यप्रदेश या राज्यांतही कापसाची लागवड केली जाते

कापसाच्या जातीचे शास्त्रीय नाव गॉसिपियम आहे. व्यापारी तत्त्वावर वापरला जाणाऱ्या कापसाची झाडे बहुधा गॉसिपियम हिर्सुटम व गॉसिपियम बार्बाडेन्स या दोन उपजातींची असतात.

महाराष्ट्र

महाराष्ट्रात कापूस हे प्रमुख नगदी पीक आहे. विदर्भात कापसाच्या पिकाला आवश्यक असणारी काळी कसदार मृदा व कोरडे हवामान असल्यामुळे तेथे कापसाचे सर्वाधिक उत्पादन होते. विदर्भातील यवतमाळ जिल्ह्याला पांढरे सोने पिकवणारा म्हणजेच सर्वाधिक कापूस पिकवणारा जिल्हा म्हणतात. कापसापासून मोठ्या प्रमाणात सुती कापडाची निर्मिती करतात. महाराष्ट्रात अकोला येथे कापसाच्या पिकासाठी सर्वात मोठी बाजारपेठ उपलब्ध आहे.^{[ संदर्भ हवा ]}

कापूस पिकवण्याच्या पद्धती

कापूस या पिकावरील रोग

शेवटचे तिन्ही रोग कवकजन्य आहेत.^[१]

अर्थकारण

सहकार

सहकारी संस्थामुळे कापसाच्या अर्थकारणाची वाट लागली

कापूस या विषयावरील मराठी पुस्तके

कापूस-सरकीपासून सुतापर्यंत (लेखक : राजीव जोशी)

संदर्भ

^ मराठी विश्वकोशातील 'वनस्पतिरोगशास्त्र' हा लेख

बाह्य दुवे

[1] मराठी विश्वकोशातील 'वनस्पतिरोगशास्त्र' हा लेख

[१]

@@ ओळ ६: / ओळ ६: @@
 कापूस हा वनस्पतीपासून मिळणारा आणि सेल्युलोजयुक्त [[तंतू]] पूर्वापार मोठय़ा प्रमाणात वापरला जाणारा धागा आहे. कापूस हे एक [[नगदी पीक]] आहे. कापसाला पाण्याचे आकर्षण आहे. सुती कपडे घातल्यास हाच गुणधर्म घाम टिपून घ्यायला मदत करतो. म्हणूनच उष्ण कटिबंधातील देशात सुती कपडे प्राधान्याने वापरतात. कापूस खूप मऊ असतो.
+कापसामध्ये जवळपास ९५% सेल्युलोज (Cellulose) असते.
+मराठी-हिंदीमध्ये कापसाला [[रुई]] अस प्रतिशब्द आहे. मात्र [[रुई]] या विषारी वनस्पतीचा आणि कापसाचा काही संबंध नाही. रुईच्या झाडापासूनही एक प्रकारचा अतिशय मऊ कापूस मिळतो, त्याच्या गाद्या-उश्या करतात.
-कापसामध्ये जवळपास ९५% सिल्लुलोस (Cellulose) असते.
-मराठी-हिंदीमध्ये कापसाला [[रुई]] अस प्रतिशब्द आहे. मात्र [[रुई]] या विषारी ननस्पतीचा आणि कापसाचा काही संबंध नाही. रुईच्या झाडापासूनही एक प्रकारचा अतिशय मऊ कापूस मिळतो, त्याच्या गाद्या-उश्या करतात.
 ==इतिहास==
-साhttps://mr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%A4%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%82&action=edit&redlink=1धारणत: सुमारे ७००० वर्षापूर्वी पासून भारतीय उपखंडात कापसाची [[शेती]] केली जाते याचा पुरावा पाकिस्तानातील [[मेहरगढ]] या ठिकाणी झालेल्या उत्खननातून मिळाला. हजारो वर्षांपूर्वी प्राचीन [[भारत]], [[चीन]] आणि [[इजिप्त]] मध्ये कापसाच्या धाग्यांपासून कपडे तयार केले जात.
+साधारणत: इसवी सन पूर्व ७००० वर्षापूर्वीपासून भारतीय उपखंडात कापसाची [[शेती]] केली जाते.  याचा पुरावा पाकिस्तानातील [[मेहरगढ]] या ठिकाणी झालेल्या उत्खननातून मिळाला. हजारो वर्षांपूर्वी प्राचीन [[भारत]], [[चीन]] आणि [[इजिप्त]]मध्ये कापसाच्या धाग्यांपासून कपडे तयार केले जात.
-कापसापासून मिळणारे धागे तीन प्रकारचे असतात - लांब (Gossypium barbadense), मध्य आणि आखूड ( Gossypium herbaceum).	.
+कापसापासून मिळणारे धागे पाच प्रकारचे असतात - अतिशय लांब (१-३/८ इंच आणि त्याहून लांब), लांब (१-१/८ इंच ते १-११/३२ इंच, Gossypium barbadense), मध्यम लांब (१-१/३२ इंच ते १-३/३२ इंच), मध्यम (१३/१६ इंच ते १ इंच) आणि आखूड-(१३/१६ इंचापेक्षा कमी, Gossypium herbaceum).	.
 [[चित्र:Cotton picking in India.jpg|right|thumb|180px|कापूस-वेचणी]]
 ==उत्पादन==
-सध्याचा काळात चीन भारत अमेरिका पाकिस्तान, ब्राझील, उजबेकिस्तान, टर्की, [[ऑस्ट्रेलिया]], [[तुर्कमेनिस्तान]], [[अर्जेंटिना]] या देशांमध्ये कापसाचे उत्पादन केले जाते. अमेरिकेच्या राष्ट्रीय कापूस परिषद २०११ च्या अहवालानुसार जगातील पाच अग्रेसर कापूस उत्पादक १. [[अमेरिका]] २. भारत, ३. [[ब्राझील]], ४. ऑस्ट्रेलिया आणि ५. [[उझबेकिस्तान]] हे होत.
+अमेरिका, [[अर्जेंटिना]],  उजबेकिस्तान, [[ऑस्ट्रेलिया]], चीन, तुर्कस्थान, [[तुर्कमेनिस्तान]], पाकिस्तान, ब्राझील, भारत या देशांमध्ये कापूस पिकतो. अमेरिकेच्या राष्ट्रीय कापूस परिषद २०११ च्या अहवालानुसार जगातील पाच अग्रेसर कापूस उत्पादक : १. [[अमेरिका]] २. भारत, ३. [[ब्राझील]], ४. ऑस्ट्रेलिया आणि ५. [[उझबेकिस्तान]] हे होत.
 [[चित्र:Cotton production in Gujarat.jpg|right|thumb|180px|गुजरातमधील कापूस उत्पादन]]
-===भारत===
+==भारत==
-जगातील कपाशीखालील क्षेत्राच्या एक चतुर्थांश क्षेत्र भारतात कापूस लागवडीखाली आहे. भारतात महाराष्ट्रात मोठ्याप्रमाणात कापसाचे पिक घेतले जाते तसेच गुजरात, आंध्रप्रदेश आणि मध्यप्रदेश या राज्यातही कापसाची लागवड केली जाते
+जगातील कपाशीखालील क्षेत्राच्या एक चतुर्थांश क्षेत्र भारतात कापूस लागवडीखाली आहे. भारताच्या महाराष्ट राज्यात मोठ्या प्रमाणात कापसाचे पीक घेतात.  तसेच गुजरात, आंध्रप्रदेश आणि मध्यप्रदेश या राज्यांतही कापसाची लागवड केली जाते
 कापसाच्या जातीचे शास्त्रीय नाव ''गॉसिपियम'' आहे. व्यापारी तत्त्वावर वापरला जाणाऱ्या कापसाची झाडे बहुधा ''गॉसिपियम हिर्सुटम'' व ''गॉसिपियम बार्बाडेन्स'' या दोन उपजातींची असतात.
 ===महाराष्ट्र===
-[[महाराष्ट्र]]ात कापूस हे प्रमुख नगदी पीक आहे. [[विदर्भ]]ात कापसाच्या पिकाला आवश्यक असणारी काळी कसदार [[मृदा]] व कोरडे [[हवामान]] असल्यामुळे तेथे कापसाचे सर्वाधिक उत्पादन होते. विदर्भातील [[यवतमाळ]] जिल्ह्याला ''पांढरे सोने पिकवणारा'' म्हणजेच सर्वाधिक कापूस पिकवणारा जिल्हा असेसुद्धा म्हणतात. कापसापासून मोठ्या प्रमाणात सुती कापडाची निर्मिती करतात. महाराष्ट्रात [[अकोला]] येथे कापसाच्या पिकासाठी सर्वात मोठी बाजारपेठ उपलब्ध आहे.{{संदर्भ हवा}}
+[[महाराष्ट्र]]ात कापूस हे प्रमुख नगदी पीक आहे. [[विदर्भ]]ात कापसाच्या पिकाला आवश्यक असणारी काळी कसदार [[मृदा]] व कोरडे [[हवामान]] असल्यामुळे तेथे कापसाचे सर्वाधिक उत्पादन होते. विदर्भातील [[यवतमाळ]] जिल्ह्याला ''पांढरे सोने पिकवणारा'' म्हणजेच सर्वाधिक कापूस पिकवणारा जिल्हा  म्हणतात. कापसापासून मोठ्या प्रमाणात सुती कापडाची निर्मिती करतात. महाराष्ट्रात [[अकोला]] येथे कापसाच्या पिकासाठी सर्वात मोठी बाजारपेठ उपलब्ध आहे.{{संदर्भ हवा}}
-=== पिकवण्याच्या पद्धती व वापर ===ंं
+== कापूस पिकवण्याच्या पद्धती  ==
-==या पिकावरील रोग==
+==कापूस या पिकावरील रोग==
-* [[मूळकूज]],
+* [[मूळकूज]]
 * [[दह्या]]
 * [[कवडी]]
 * [[पानावरील काळे ठिपके]]
-* [[बोडा वरील काळे ठिपके]
+* [[बोंडावरील काळे ठिपके]
-*[[करपा]]
+* [[करपा]]
-वरील तिन्ही कवकजन्य रोग आहेत.<ref>[http://marathivishwakosh.in/khandas/khand15/index.php?option=com_content&view=article&id=11453&limitstart=3 मराठी विश्वकोशातील 'वनस्पतिरोगशास्त्र' हा लेख]</ref>
+शेवटचे तिन्ही रोग कवकजन्य आहेत.<ref>[http://marathivishwakosh.in/khandas/khand15/index.php?option=com_content&view=article&id=11453&limitstart=3 मराठी विश्वकोशातील 'वनस्पतिरोगशास्त्र' हा लेख]</ref>
 === अर्थकारण ===
 ===सहकार===
-सहकारी संस्थामुळे अर्थकारणाची वाट लागली
+सहकारी संस्थामुळे कापसाच्या अर्थकारणाची वाट लागली
+==कापूस या विषयावरील मराठी पुस्तके==
+* कापूस-सरकीपासून सुतापर्यंत (लेखक : राजीव जोशी)
 ==संदर्भ==