पाऊस

पावसाचे चक्र

पाऊस — ब्राझील.

वातावरणातील ढगांमधील बाष्पाचे (वाफेचे) द्रवीभवन होऊन पृथ्वीवर पडणारे पाण्याचे थेंब. हवा थंड झाल्याने किंवा आर्द्रतेचे प्रमाण वाढल्याने (संपृक्त saturated झाल्याने) पाऊस पडतो.

पृथ्वीवर दरवर्षी साधारण ५०५,००० घन किमी पाऊस पडतो, त्यातील ३९८,००० घन किमी पाऊस समुद्रावर पडतो.

पावसाचे प्रकार

रिमझिम (किंवा झिमझिम) पाऊस (Drizzle), पाऊस (Rain), पर्जन्य (Rainfall), पावसाच्या धारा (सरी) (Rain Showers), मुसळधार पाऊस (Heavy Rain), (Heavy Downpour), (Torrential Rain), पावसाची रिपरिप/पिरपिर (Incessant Light Rain), संततधार/पावसाची झड (Incessant Heavy Rain), नागडा पाऊस (Rain and Sunshine together), शिरवे/धावता पाऊस (Passing Showers), गारांचा पाऊस (Hailstorm), अतिवृष्टी (Excessive Rainfaall), हिमवर्षा (Snowfall), हिमवर्षाव (Rain of Snow Flakes), बर्फमिश्रित पाण्याचा पाऊस (Sleet), हिमवादळ (Snow Storm), हलका पाऊस (Light Rain), तुरळक पाऊस (Isolated Rainfall,), विखुरलेला पाऊस (Scatterred Rain), थांबून थांबून पडणारा पाऊस (Intermittent Rain), सार्वत्रिक पाऊस (Widespread Rain), गडगडाटी पाऊस/मेघगर्जनेसहित पाऊस (Thunder Showers), वादळी पाऊस/पावसाचे वादळ (Stormy Rain/Rain Storm), मोसमी पाऊस (Monsoon), नैर्ऋत्य मोसमी पाऊस (Southwest Monsoon), ईशान्य मोसमी पाऊस/हस्ताचा पाऊस, (Northeast Monsoon, PostMonsoon), उन्हाळी पाऊस (Summer Rain), हिवाळी पाऊस (Winter Rain), बारमाही पाऊस (Year Long Rain), अवकाळी पाऊस (Un-seasonal Rain), रातवा/रात्रीचा पाऊस (Night Rain), वळवाचा पाऊस/मृगाचा पाऊस (Pre-Monsoon showers), सरासरी पाऊस/पर्जन्यमान (Average Rainafall), वार्षिक पाऊस (Annual Rainfall), पर्जन्यछाया/पर्जन्य छायेचा प्रदेश (Rain Shadow), पावसाळी दिवस (Rainy Day), उत्तरेचा पाऊस (Northerly Rain); कृत्रिम पाऊस (Artificial Rain), ढग फवारणी/मेघारोपण (Cloud seeding), ढगफुटी (Cloudburst), इंद्रधनुष्य (Rainbow), पर्जन्यमापक (Rainagauge)

पावसाची झड

अखंडपणे किंवा अत्यल्प खंडाने, पण बारीक थेंबात पाऊस पडणे (?) यास 'झड लागणे' म्हणतात. ही झड भारतातील महाराष्ट्र राज्यात साधारणत: श्रावण महिन्यात (?) असते. नागपंचमी व पोळ्यादरम्यान ही लागते असा अनुभव आहे. याचा कालावधी तीन दिवस अथवा कधीकधी सात दिवसही असतो. अशा झडीचा शेतीला फायदा होतो पण क्वचित प्रमाणात नुकसानही होते. ओला दुष्काळ पडतो.

भारतातील सर्वाधिक पावसाची ठिकाणे

१. मौसीनराम (सरासरी वार्षिक पाऊस ११,८७३ मिलिमीटर), २. चेरापुंजी (सरासरी ११,७७७ मिमी.), ३. अगुंबे (सरासरी ७६४० मिमी), ४. आंबोली (७५०० मिमी), ५ ताम्हिणी (सरासरी वार्षिक पाऊस ६४९८ मिलिमीटर)

१-६-२०११ ते ११-९-२०११ या कालावधील ४००० मिमी.च्या आसपास पाऊस पडलेली भारतातील ठिकाणे आणि तेथील त्या मोसमातील पर्जन्याचे आकडे

१. शांबोली (महाराष्ट्र) ७१८४ मिमी

• कोल्लूर (कर्नाटक) ७०१२ मिमी
• अगुंबे (कर्नाटक) ७००७ मिमी
• गगनबावडा (महाराष्ट्र) ६६२६ मिमी
• संगमेश्वर (महाराष्ट्र) ६४८६ मिमी
• मुळशी (महाराष्ट्र) ६३१६ मिमी
• महाबळेश्वर (महाराष्ट्र) ६२४१ मिमी
• चेरापुंजी (मेघालय) ५४२६ मिमी
• भिरा (महाराष्ट्र) ५४५२ मिमी
• राधानगरी (महाराष्ट्र) ५३४७ मिमी
• कोयना (महाराष्ट्र) ५३११ मिमी
• लोणावळा (महाराष्ट्र) ५११६ मिमी
• काद्रा (कर्नाटक) ५१०४ मिमी
• गिरसप्पा (कर्नाटक) ४९८६ मिमी
• सिद्दपुरा (कर्नाटक) ४९४९ मिमी
• तिल्लारी (महाराष्ट्र) ४९४५ मिमी
• गोरखाना (कर्नाटक) ४७५६ मिमी
• वळपई (गोवा) ४६०१
• चिन्न कल्लार (तमिळ्नाडू) ४५७६ मिमी

राजापूर (महाराष्ट्र) ४४९७

• मंडनगड (महाराष्ट्र) ४४५० मिमी
• भागमंडल (कर्नाटक) ४३९९ मिमी
• तुळशी सरोवर (मुंबई-महाराष्ट्र) ४३९६ मिमी
• कणकवली (महाराष्ट्र) ४३७४ मिमी
• म्हसळा (महाराष्ट्र) ४३१५ मिमी
• सावंतवाडी (महाराष्ट्र) ४३११ मिमी
• रत्‍नागिरी (महाराष्ट्र) ४३०२ मिमी
• वळवंड (महाराष्ट्र) ४२६० मिमी
• लांजा (महाराष्ट्र) ४२१४ मिमी
• करकला (कर्नाटक) ४११८ मिमी
• माथेरान (महाराष्ट्र) ४१२४ मिमी
• चिपळूण (महाराष्ट्र) ४०२९ मिमी
• वडकारा (केरळ) ४०१५ मिमी
• भटकळ (कर्नाटक) ३९७८
• पवना (महाराष्ट्र) ३९२८ मिमी
• केंपें (गोवा) ३९२४ मिमी
• मालवण (महाराष्ट्र) ३९२० मिमी
• जवाहर (महाराष्ट्र) ३९१५ मिमी
• सांगें (गोवा) ३९०० मिमी
• होनावर (कर्नाटक) ३९०० मिमी
• ताम्हिणी, हुईकळ, मौसीनराम, पूचिपारा, वळक्कड, कॅसलरॉक या सर्व ठिकाणीही ४०००मिमीपेक्षा जास्त पाऊस पडला होता.

इ.स. १९७६, १९७८, १९९०, १९९४, २००५, २००६, २०११, आणि २०१४ या वर्षी ताम्हिणी घाटात चेरापुंजीपेक्षा जास्त पाऊस पडला होता.