मराठा

मराठा
एकुण लोकसंख्या
ख़ास रहाण्याची जागा
India महाराष्ट्र, गोवा तसेच मध्य प्रदेश
भाषा
मराठी कोंकणी
धर्म
हिंदू

मराठा ही महाराष्ट्रातील क्षत्रिय जात आहे. मराठा जातीच्या 96 कुळी-मराठा, कुणबी मराठा, पाटील देशमुख लेवा पाटील यासारख्या अनेक पोटजाती सुद्धा आहेत. महाराष्ट्रासह, गोवा तसेच मध्य प्रदेश, ही मराठा लोकसंख्या असलेली राज्ये आहेत. मराठा हा शब्द महारठीक शब्दापासुन तयार झाला आहे.रठीक हे महाराष्ट्रातील पराक्रमी लोक होते .रठीकांना राष्ट्रीक असेही म्हणत होते.त्यावरून महाराष्ट्रीक असा उल्लेख करण्यात आला.महाराष्ट्रीकांचे राष्ट्र ते महाराष्ट्र असे ओळखण्यात आले. मराठा जाती महाराष्ट्रावर राज्य करणारे जे क्षत्रिय राजवंश झाले. जसे सातवाहन, वाकाटक, चालुक्य, राष्ट्रकूट, शिलाहार, देवगिरीचे यादव तर या सर्व राजवंशांचे वंशज आत्ताचे 96 कुळी मराठा आहेत. भारतावरील अनेक परकीय आक्रमणे परतवुन लावतांना मराठा लोकांनी प्राणांची आहुती सदैव दिली आहे.या नांवाने मराठा रेजमेंट भारतीय सैन्यामध्ये आहे. नाणेघाटातील मराठी भाषेतील शिलालेख इ.स.२५० मध्ये गौतमीपुत्र सातकर्णी ह्या सातवाहन राजाने मराठी भाषेत कोरून घेतला आहे .कर्नाटकातील श्रवणबेळगोळ येथे मराठी भाषेत शिलालेख आहे तो इ.स.८५०चा आहे. 'चामुंडराय करवियले .गंगराय सुत्ताले करवियले'असा तो शिलालेख आहे .हा बाहुबलीच्या मुर्तीखाली आहे.

लोकसंख्या

तत्कालीन ब्रिटिश सरकार आणि हैदराबाद संस्थानाने १९३१मध्ये जातनिहाय जनगणना केली होती. सध्याच्या महाराष्ट्राच्या भौगोलिक क्षेत्रातील मराठा आणि कुणबी समाजाची लोकसंख्या अनुक्रमे १६.२९ टक्के आणि ७.३४ टक्के होती. इतर अहवालांनुसार महाराष्ट्रातील लोकसंख्येत १५% मराठा व १६% कुणबी आहेत.

इतिहास

मराठा साम्राज्य हे छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्थापन केले .या राज्याची पायाभरणी मालोजीराजे भोसले ,विठोजीराजे भोसले,शहाजीराजे भोसले यांनी केली .पुढे छत्रपती शिवरायांनी स्वराज्य स्थापन केले.आदीलशाही,मोगलशाहींशी लढून त्यांनी हे राज्य वाढविले .हेच कार्य पुढे छत्रपती शिवाजी महाराजानंतर छत्रपती संभाजी महाराजांनी केले.मोगल बादशाह औरंगजेबाशी लढतांना त्यांनी प्राणांचे बलीदान दिले.त्यानंतर शिवरायांचे द्वीतीय पुत्र छत्रपती राजाराम ,महाराणी ताराराणी यांनी औरंगजेबाशी संघर्ष केला.औरंगजेबास महाराष्ट्रातच मृत्यू आला १७०७.तो दिल्लीस परत जावु शकला नाही .पहिला बाजीराव पेशवा,शिंदे होळकर, पवार ,गायकवाड या सरदारांनी उत्तर भारतावर मराठि सत्तेचा अंमल बसविला .दिल्लीची मोगल बादशाही नामधारी केली.त्यातुन मोगलबादशाहीची संरक्षणाची जबाबदारी मराठ्यांकडे आली (इ.स.१७५२).त्यातुन उत्तर भारतातील रोहील्यांशी मराठ्यांचा संघर्ष झाला .दत्ताजी शिंदे बुराडीघाटच्या लढाईत नजीबखान रोहील्याशी लढतांना धारातीर्थी पडले सन १७५८. नजिबखानाने अफगाणीस्तातुन अहमदशहा अब्दालीस दिल्ली काबीज करण्यासाठी बोलविले .सदाशीवरावभाऊ यांच्या नेतृत्वात मराठे अब्दालीशी लढले .या पानीपतच्या १७६१ च्या लढाईत १लाख मराठा सैनिक प्राणपणाने लढून धारातिर्थी पडले .यात दुपारपर्यंत मराठ्यांची सरशी होती .विश्वासराव पेशवे यांना गोळी लागुन ते ठार झाले त्यामुळे सदाशिवराव भाऊ हत्तीवरून घोड्यावर बसले .सेनापती हत्तीवर दिसत नाही म्हणुन मराठा सैन्य घाबरले,सैन्यात गोंधळाची परीस्थीती तयार झाली .त्यात अब्दालीने राखीव फौज मैदानात उतरवली .सदाशिवराव भाऊ प्राणपणाने शेकडो अफगाणी सैनिक व सरदारांशी लढतांना धारातीर्थी पडले.पानिपतवर मराठ्यांचा पराभव झाला.या युद्धातील युद्धकैदी अब्दालीने बलुच सरदारास दिले .आज ते बलुचीस्थानमध्ये आहेत पण त्यांनी ईस्लाम धर्म स्वीकारलेला आहे.पण महाराष्ट्रीयन प्रथा त्यांच्यामध्ये आहेत.काही युद्ध समाप्तीवेळी पानीपतच्या उत्तरेला जाऊन जंगलात लपले व आपली ओळख रोडराजपुत अशी दिली ते आजचे हरीयाणातील रोडमराठा आहेत.अब्दालीने नानासाहेब पेशव्यांना पत्र लिहुन मराठ्यांसारखे पराक्रमी योद्धे आजवर पाहीले नाही .असे कळविले होते.यानंतर अब्दाली अफगाणास्तीनात परतला पुन्हा भारतावर आक्रमण केले नाही .महादजी शिंदे यांनी पुन्हा दिल्लीवर मराठ्यांचा अंमल बसविला .पेशवा माधराव,सवाई माधवराव नाना फडणवीस यांनी पुन्हा मराठा साम्राज्य बलशाली केले.दुसऱ्या बाजीराव पेशव्यांच्या नाकार्तेपणामुळे मराठा साम्राज्याचा अस्त झाला सन१८१८ .दौलतराव शिंदे,यशवंतराव होळकर ,नागपुरकर भोसले यांनी निकराचे प्रयत्न केले पण इंग्रजांच्या आधुनिक बंदुका ,तोफा यामुळे त्यांचा पराभव झाला.

हे सुद्धा पहा

• मराठा राज्ये आणि राजघराण्यांची यादी
• शहाण्णव कुळी मराठा
• मराठा आरक्षण
• हेन्द्रे पाटील