देवी (अशोकपत्नी)

महाराणी देवी
महाराणी
राजधानी	पाटलीपुत्र
पूर्ण नाव	देवी अशोक मौर्य वेदिसा-महादेवी शाक्यकुमारी
जन्म	इ.स.पू. ३०२
	उज्जैन, मध्यप्रदेश
मृत्यू	इ.स.पू. २४२
	पाटलीपुत्र, बिहार
वडील	देवसेठी
पती	सम्राट अशोक
संतती	महेंद्र संघमित्रा
राजघराणे	मौर्य वंश
धर्म	बौद्ध धर्म

महाराणी देवी (पूर्ण नाव: वेदिसा-महादेवी शाक्यकुमारी) श्रीलंकेच्या इतिहासानुसार, तिसरा मौर्य सम्राट सम्राट अशोक याची पहिली पत्नी आणि राणी होती. अशोकाच्या पहिल्या दोन मुलांचीही ती आई होती - त्यांचा मुलगा महेंद्र आणि मुलगी संघमित्रा - या दोघांनीही बौद्ध धर्माचा इतर देशांमध्ये प्रसार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. तिला सांची स्तूपासाठी देखील स्मरणात ठेवले जाते.

सुरुवात

सिलोनच्या इतिहासानुसार, अशोकाची पहिली पत्नी वेदसागिरी (सध्याची विदिशा ) ही एका व्यापाऱ्याची मुलगी होती. जिच्याशी अशोकाने उज्जैन येथे व्हाईसरॉय असताना लग्न केले होते. महाबोधिवंश (एक सिलोनीचा स्रोत) तिला वेदिसा-महादेवी आणि शाक्यनी किंवा शाक्यकुमारी असे संबोधतात. त्यांनी आपल्या मातृभूमीला विदुदभाच्या भीतीने वेदिस नगरम येथे स्थलांतरित केलेल्या शाक्यांच्या कुळाची मुलगी होती. यामुळे ती बुद्धाच्या कुळाची किंवा कुळाची नातेवाईक बनते, कारण तो देखील शाक्यांच्या कुळातील होते.

लग्न

देवी आणि अशोक यांचे नेहमीच्या वंशाच्या व्यवस्थेपेक्षा वेगळे आणि प्रेमळ नाते होते. तिने अशोकाला त्याची पहिली दोन मुले दिली. त्यांचा मुलगा महेंद्र सुमारे ईसा पूर्व २८५ मध्ये जन्माला आला. त्यांची मुलगी संघमित्रा, सुमारे तीन वर्षांनंतर जन्माला आली. तरीही, अशोकाला बौद्ध धर्मात रूपांतरित करण्यात देवी अयशस्वी ठरली आणि शेवटी पाटलीपुत्रला परत बोलावल्यावर तिने तिला आणि त्यांच्या मुलांना विदिशा येथे सोडले. अशाप्रकारे, देवींनी अशोकाचे सार्वभौम म्हणून पाटलीपुत्राचे पालन केले नाही. कारण तेथे त्यांची मुख्य राणी (अग्रमहिसी) ही त्यांची पत्नी अस्संधिमित्रा होती. मौर्य घराण्याच्या राजपुत्राला जोडीदारासाठी व्यापाऱ्याची मुलगी असणे अयोग्य ठरले असते आणि अशोकासाठी अधिक योग्य पत्नी राजकुमारी अस्संधिमित्रामध्ये सापडली होती जी त्याच्या बहुतांश कारकिर्दीत त्यांची मुख्य राणी होती.

देवीचे वर्णन वेदसागिरीच्या महान विहाराच्या बांधकामास कारणीभूत आहे. बहुधा सांची आणि भिलसाच्या स्मारकांपैकी पहिले स्मारक आहे. अशोकाने त्याच्या वास्तुशिल्प उपक्रमांसाठी सांची आणि त्याच्या सुंदर परिसराची निवड का केली हे स्पष्ट करते. पूर्वीच्या साहित्यात वेदिसाचेही एक महत्त्वाचे बौद्ध स्थळ आहे. 

लोकप्रिय संस्कृतीत

अशोकासंबंधीच्या आधुनिक कलात्मक रूपांतरांमध्ये सम्राज्ञी देवी महत्त्वाची भूमिका बजावते. त्यात त्यांची प्रेमाची आवड आणि पत्नीची भूमिका बजावते.

• अशोक हा एक बॉलीवूड चित्रपट आहे जिथे तिची भूमिका हृषिता भट्टने केली आहे
• चक्रवर्ती अशोक सम्राट, एक टीव्ही मालिका ज्यामध्ये ती काजोल श्रीवास्तव यांनी साकारली आहे