गुरु जंभेश्वर

	गुरु जंभेश्वर भगवान
	; गुरु जंभेश्वर
वडील	लोहट जी पनवार
आई	हंसा कंवर देवी (केसर)
मंत्र	"विष्णु विष्णु तू भण रे प्राणी"
तीर्थक्षेत्रे	मुकाम, सम्राथल, पीपसर, जांभोलाव, जाजिवाल

गुरू जंभेश्वर, ज्यांना गुरू जांभाजी म्हणूनही ओळखले जाते, (१४५१-१५३६) हे बिश्नोई पंथाचे संस्थापक होते.^[१] त्यांनी शिकवले की देव ही दैवी शक्ती आहे जी सर्वत्र आहे. निसर्गासोबत शांततेने सहअस्तित्वात राहण्यासाठी वनस्पती आणि प्राणी दोन्ही महत्त्वाचे असल्याने त्यांचे संरक्षण करण्यासही त्यांनी शिकवले.

चरित्र[संपादन]

जंभेश्वरजींचा जन्म १४५१ मध्ये नागौर जिल्ह्यातील पिपसर गावात पनवार/परमार राजपूत कुळात झाला.^[२]^[३]^[४] लोहट पनवार आणि हंसा देवी यांचा तो एकुलता एक मुलगा होता. त्यांच्या आयुष्यातील पहिली सात वर्षे गुरू जंबेश्वर हे शांत आणि अंतर्मुख होते. त्यांनी आपल्या आयुष्यातील २७ वर्षे गायी पाळण्यात घालवली.^[५]

बिश्नोई पंथाची स्थापना[संपादन]

वयाच्या ३४ व्या वर्षी, गुरू जंभेश्वर यांनी समर्थल धोरा येथे वैष्णव धर्माच्या^[६] बिश्नोई उपपंथाची स्थापना केली. त्यांची शिकवण शब्दवाणी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या काव्यप्रकारात होती.^[७] त्यांनी पुढील ५१ वर्षे प्रचार केला, देशभर प्रवास केला आणि शब्दवाणीचे १२० शब्द किंवा श्लोक तयार केले. १४८५ मध्ये राजस्थानमध्ये मोठ्या मसुद्यानंतर या पंथाची स्थापना झाली.^[८] पंथाने पाळायची २९ तत्त्वे त्यांनी सांगितली होती. जनावरे मारणे आणि झाडे तोडण्यास बंदी घालण्यात आली. शमी वृक्ष (प्रोसोपिस सिनेरिया) हे झाड बिश्नोई लोकांसाठी पवित्र मानले जाते.

बिश्नोई पंथ २९ नियमांभोवती फिरतो. यापैकी, आठ जैवविविधता टिकवून ठेवण्यासाठी आणि चांगल्या पशुपालनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आहेत. सात निरोगी सामाजिक वर्तनासाठी दिशानिर्देश देतात आणि दहा वैयक्तिक स्वच्छता आणि मूलभूत चांगले आरोग्य राखण्यासाठी निर्देशित आहेत. इतर चार आज्ञा दररोज विष्णू^[९] पूजेसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे देतात.

वारसा आणि स्मारक[संपादन]

बिश्नोईंची विविध मंदिरे आहेत, त्यापैकी ते राजस्थानमधील बिकानेर जिल्ह्यातील नोखा तालुक्यामधील मुकाम गावात "मुकाम मुक्ती धाम" हे सर्वात पवित्र मानले जाते. तिथेच सर्वात पवित्र बिश्नोई मंदिर गुरू जंभेश्वरांच्या समाधीवर बांधले गेले आहे.^[१०]^[११] हरियाणा राज्यातील हिस्सार येथील गुरू जंबेश्वर विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विद्यापीठाला त्यांचे नाव देण्यात आले आहे. न्यूज२९ Archived 2022-10-03 at the Wayback Machine. वर गुरू जंभेश्वर बद्दल अधिक माहिती वाचण्यास मिळू शकते.

हे देखील पहा[संपादन]

भक्ती चळवळ
चिपको आंदोलन
खेजर्ली हत्याकांड

संदर्भ[संपादन]

^ Read Jambhsagar Page 1
^ गुरु जम्भेश्वर जी की दृष्टि में विष्णु का वैदिक स्वरूप. Jambhani Sahitya Akadmi. January 2016.
^ Guru Shri Jambhoji and Sabadvaani. Jambhani Sahitya Akademi. January 2018. ISBN 9789383415366.
^ Bishnoi. Jambhani Sahitya Akadmi. January 2016.
^ Jambhsagar Page 9-13
^ Worshippers of Vishnu fall under the vaishnava sect of hinduism
^ Jain, Pankaj (2011). Dharma and Ecology of Hindu Communities: Sustenance and Sustainability. Routledge. ISBN 978-1-40940-591-7.
^ Jambhsagar Page 24-26
^ 6th Rule of Bishnois tells about worshipping Vishnu
^ Jain, Pankaj (2011). Dharma and Ecology of Hindu Communities: Sustenance and Sustainability. Routledge. p. 53. ISBN 978-1-40940-591-7.
^ "Major Attractions". Archived from the original on 6 August 2014. 2014-07-27 रोजी पाहिले.

[1] Read Jambhsagar Page 1

[2] गुरु जम्भेश्वर जी की दृष्टि में विष्णु का वैदिक स्वरूप. Jambhani Sahitya Akadmi. January 2016.

[3] Guru Shri Jambhoji and Sabadvaani. Jambhani Sahitya Akademi. January 2018. ISBN 9789383415366.

[4] Bishnoi. Jambhani Sahitya Akadmi. January 2016.

[5] Jambhsagar Page 9-13

[6] Worshippers of Vishnu fall under the vaishnava sect of hinduism

[7] Jain, Pankaj (2011). Dharma and Ecology of Hindu Communities: Sustenance and Sustainability. Routledge. ISBN 978-1-40940-591-7.

[8] Jambhsagar Page 24-26

[9] 6th Rule of Bishnois tells about worshipping Vishnu

[10] Jain, Pankaj (2011). Dharma and Ecology of Hindu Communities: Sustenance and Sustainability. Routledge. p. 53. ISBN 978-1-40940-591-7.

[11] "Major Attractions". Archived from the original on 6 August 2014. 2014-07-27 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]