केरोसीन
केरोसीन किंवा रॉकेल हे एक ज्वालाग्राही हायड्रोजन व कार्बन यांचे संयुग द्रव आहे. हे एक इंधन आहे. रॉकेलचा उपयोग मोठ्या प्रमाणात विमानात जेट इंधन म्हणून केला जातो. काही वेळा अग्निबाण इंजिन मध्येही त्याचा उपयोग केला जातो. तसेच लहान मासेमारी नौका आणि जहाजाच्या बाहेरच्या मोटर्सना इंधन म्हणूनही याचा उपयोग होतो. रॉकेल दिवे मोठ्या प्रमाणात प्रमाणात आशिया आणि आफ्रिका खंडांच्या ग्रामीण भागात वापरले जातात. रॉकेलचा ज्वलनांक बिंदू ३७° आणि ६५° सेंटिग्रेड दरम्यान आहे. रॉकेल पाण्यात मिश्रीत न होणारा पदार्थ आहे.
इतिहास
[संपादन]रॉकेलमध्ये कच्चे तेल / पेट्रोलियम विलीन करण्याची प्रक्रिया, तसेच इतर हायड्रोकार्बन संयुगे, 9 व्या शतकात प्रथम पर्शियन विद्वान रझी (किंवा राजेस) यांनी लिहिले होते. त्याच्या किताब अल-असरार (सिक्रेट्स ऑफ बुक) मध्ये, वैद्य आणि केमिस्ट रझी यांनी रॉकेल उत्पादनासाठी दोन पद्धती अ‍ॅलेम्बिक नावाचे एक उपकरण वापरून सांगितल्या, त्यांना नाफ्ट अब्यद (نفط ابيض "पांढरा नाफ्था") म्हणतात. एक पद्धतीमध्ये चिकणमाती शोषक म्हणून वापरली, तर दुसऱ्या पद्धतीमध्ये अमोनियम क्लोराईड वापरण्यात आले. बहुतेक अस्थिर हायड्रोकार्बन अपूर्णांक काढून टाकले जाईपर्यंत आणि अंतिम उत्पादन पूर्णपणे स्वच्छ आणि ज्वलंत सुरक्षित होईपर्यंत ऊर्धपातन प्रक्रियेची पुनरावृत्ती होते. त्याच काळात तेल काढून टाकण्यासाठी खडक गरम करून ऑइल शेल आणि बिटुमेनमधून केरोसिनचे उत्पादन देखील होते, नंतर ते डिस्टिल होते. चीनी मिंग राजवंशात, चिनी लोकांनी पेट्रोलियम काढणे आणि शुद्धीकरण करून रॉकेलचा वापर केला आणि नंतर त्यास दिवाबत्तीमध्ये रूपांतरित केले. इ.स.पू. १५००BC पूर्वीच्या काळापासून दिवे व गरम घरे लावण्यासाठी पेट्रोलियमचा वापर चिनी लोकांनी केला
निर्मिती
[संपादन]उपयोग
[संपादन]रसायनशास्त्रात
केरोसीनचा वापर पुरेक्स एक्सट्रॅक्शन प्रक्रियेमध्ये सौम्य म्हणून केला जातो, परंतु हे डोडेकेनद्वारे वाढवले जात आहे. एक्स-रे क्रिस्टलोग्राफीमध्ये, केरोसीनचा उपयोग क्रिस्टल्स ठेवण्यासाठी केला जाऊ शकतो. जेव्हा हायड्रेटेड क्रिस्टल हवेत सोडला जाईल, निर्जलीकरण हळू हळू होऊ शकते. यामुळे क्रिस्टलचा रंग निस्तेज होतो. हे उकडलेल्या द्रव मध्ये हवेला पुन्हा विरघळण्यापासून रोखण्यासाठी देखील वापरले जाऊ शकते, आणि पोटॅशियम, सोडियम आणि रुबिडीयम यासारखे क्षार धातू संचयित करण्यासाठी (लिथियमचा अपवाद वगळता, जे केरोसीनपेक्षा कमी दाट आहे आणि ते तरंगते).
उद्योगात
अनेक औद्योगिक पातळ पदार्थांचे एक पेट्रोलियम उत्पादन मिसळण्याजोगा म्हणून, रॉकेल दोन्ही विद्रावक म्हणून वापरता येतो, इतर पेट्रोलियम उत्पादने काढण्यात सक्षम, जसे चेन ग्रीस, आणि वंगण म्हणून, पेट्रोल वापरण्याच्या तुलनेत ज्वलनाच्या कमी जोखमीसह वापरता येतो हे धातू उत्पादन आणि उपचार (ऑक्सिजन मुक्त परिस्थिती) मध्ये कूलिंग एजंट म्हणून देखील वापरले जाऊ शकते. पेट्रोलियम उद्योगात, केरोसिनचा उपयोग शेतातील परिस्थितीत कच्च्या तेलाचे नक्कल करण्यासाठी जंगच्या प्रयोगासाठी सिंथेटिक हायड्रोकार्बन म्हणून केला जातो.
करमणूक मध्ये
केरोसीनचा उपयोग बऱ्याचदा करमणुकीच्या उद्योगात अग्नि श्वसन, अग्निशामक, आणि आग नृत्य यासारख्या कामगिरीसाठी केला जातो. कारण मुक्त हवेमध्ये जळत असताना ज्योतीचे
तापमान कमी असल्यामुळे, कलाकाराने ज्वालाच्या संपर्कात येण्याची शक्यता कमी असते.घरातील अग्नि नृत्य करण्यासाठी केरोसीनची सामान्यत: इंधन म्हणून शिफारस केली जात नाही, कारण यामुळे एक अप्रिय (काहींना) गंध निर्माण होते, जो पुरेसा एकाग्रतेत विषारी बनतो.
इतर
काचेच्या पृष्ठभागावर स्टिकर (जसे स्टोअरच्या शो विंडोमध्ये) हार्ड-टू-रिमूझ मिलिजेज किंवा चिकट चिकटून ठेवण्यासाठी केरोसीनला टॉपिकली लागू केले जाऊ शकते.
काचेच्या पृष्ठभागावर ठिबक असलेले मेणबत्ती मेण काढण्यासाठी याचा वापर केला जाऊ शकतो; भिजलेल्या कपड्याने किंवा टिशू पेपरद्वारे केरोसीन लावण्यापूर्वी जास्तीचे मेण काढून टाकण्याची शिफारस केली जाते.
पुनर्प्रकरणाच्या आधी जुन्या वंगणाच्या सायकल आणि मोटारसायकल साखळी साफ करण्यासाठी याचा वापर केला जाऊ शकतो.
ललित कलेमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या पातळ तेलावर आधारित पेंट देखील याचा वापर केला जाऊ शकतो. काही कलाकार आपला ब्रशेस साफ करण्यासाठी देखील याचा वापर करतात; तथापि, हे स्पर्शाला चिकटते.
पाककला
भारत आणि नायजेरियासारख्या देशांमध्ये केरोसीन मुख्यतः स्वयंपाकासाठी वापरला जाणारा इंधन आहे, विशेषतः गरीब लोक आणि रॉकेलच्या स्टोव्हने पारंपारिक लाकडावर आधारित स्वयंपाकाची साधने घेतली आहेत. केरोसीनच्या किंमतीत वाढ झाल्याने मोठा राजकीय व पर्यावरणीय परिणाम होऊ शकतो.
फेब्रुवारी २०० of पर्यंत भारत सरकार दर लिटरला सुमारे १५u अमेरिकन सेंट पर्यंत इंधन अनुदान देते, कारण कमी किंमतींनी स्वयंपाकासाठी इंधनासाठी जंगले उधळण्यास परावृत्त केले. नायजेरियात रॉकेलसह इंधन अनुदान काढून घेण्याचा सरकारच्या प्रयत्नाला तीव्र विरोध झाला.
केरोसीनचा वापर पोर्टेबल स्टोव्हमध्ये इंधन म्हणून केला जातो, विशेषतः 1892 मध्ये शोधलेल्या प्रिमस स्टोव्हमध्ये. पोर्टेबल रॉकेल स्टोव्ह दररोज वापरात विश्वसनीय आणि टिकाऊ स्टोव्हची ख्याती मिळवतात आणि प्रतिकूल परिस्थितीत चांगले काम करतात. बाह्य क्रियाकलाप आणि पर्वतारोहणात, गॅस कार्ट्रिज स्टोव्हवर दबाव असलेल्या केरोसीन स्टोव्हचा एक निर्णायक फायदा म्हणजे विशेषतः उच्च औष्णिक उत्पादन आणि हिवाळ्यातील किंवा कमी उंचीवर अत्यंत कमी तापमानात ऑपरेट करण्याची त्यांची क्षमता. परफेक्शन्स सारख्या विक स्टोव किंवा बॉस सारखे विकलेसचा वापर अमिश आणि ऑफ ग्रिड राहणा and्या आणि जेथे नैसर्गिकरीत्या उपलब्ध नसतो तेथे नैसर्गिक आपत्तींमध्ये वापरला जातो.
विषाक्तता
रॉकेलचे सेवन करणे हानिकारक किंवा प्राणघातक आहे. केरोसिनची कधीकधी डोक्यातील उवा मारण्याच्या लोक उपाय म्हणून सूचविले जाते, परंतु आरोग्य संस्था त्यास इशारा देते कारण यामुळे बर्न्स आणि गंभीर आजार होऊ शकतात. कामाच्या ठिकाणी रॉकेलचा श्वास घेणे, गिळणे, त्वचेचा संपर्क आणि डोळ्यांमधील संपर्क यामुळे लोक संपर्कात येऊ शकतात. यूएस नॅशनल इन्स्टिट्यूट फॉर ऑक्युपेशनल सेफ्टी आणि हेल्थ (एनआयओएसएच) ने--तासांच्या कामाच्या दिवशी १०० मिलीग्राम / एम 3ची एक्सपोजर मर्यादा निश्चित केली आहे.