सोनम वांगचुक
| सोनम वांगचुक | |
|---|---|
 | |
| जन्म |
१ सप्टेंबर १९६६ उलेतोकोपो ,जम्मू काश्मीर |
| निवासस्थान | जम्मू काश्मीर |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय |
| नागरिकत्व | भारतीय |
| मूळ गाव | जम्मू काश्मीर |
| धर्म | हिंदू |
| पुरस्कार | रोलेक्स ॲवाॅर्ड फॉर इंटरप्राइज २०१६’,रॅमन मॅगेसेसे 2018, लोकमान्य टिळक राष्ट्रीय पुरस्कार २०२० |
सोनम वांगचूक (१ सप्टेंबर, १९६६ - ) हे लडाखमधील मध्ये एक अभियंता आणि शिक्षण सुधारक आहेत.
यांना लडाखच्या शैक्षणिक व सांस्कृतिक चळवळीचे संस्थापक समजले जाते. सौर उर्जेवर चालणाऱ्या एसईसीएमओएल कॅम्पसची रचना करण्यासाठी ते ओळखले जातात. ते स्वयंपाकासाठी, प्रकाशासाठी किंवा उष्मेसाठी कोणतेही जीवाश्म इंधन वापरत नाहीत. वांगचुक यांना २०१६चा रोलेक्स ॲवाॅर्ड फॉर इंटरप्राइज लॉस एंजेलस येथे देण्यात आला प्रदान करण्यात आला. जागतिक स्तरावर प्रतिष्ठेचा समजला जाणारा हा पुरस्कार यापूर्वी फक्त १४० व्यक्तींना मिळाला आहे. १९९४ मध्ये ऑपरेशन न्यू होपच्या सुरुवातीस वांगचूक यांनी शासकीय व ग्रामीण समुदायांचा सहयोग घडवून आणला. त्यानी बर्फ स्टुपा तंत्रज्ञानाचा शोध लावला. ते कृत्रिम ग्लेशियर्स तयार करते. त्यामध्ये शंकूच्या आकाराची बर्फाची बांधणी हिवाळ्यात पाणी साठवण्यासाठी वापरली जाते.
बालपण
[संपादन]वांगचूक यांचा जन्म जम्मू आणि काश्मीरच्या लेह जिल्ह्यातील अळीटोजवळील उलेतोकोपो येथे झाला. त्यांचे वडील राज्यसभेचे सदस्य व मंत्री होते. गावात कुठलीही शाळा नसल्याने त्यांचे शिक्षण ९व्या वर्षापर्यंत झाले नाही. त्यांच्या आईने या कालावधीत त्यांना मातृभाषेचे प्राथमिक शिक्षण दिले.
१९७७ साली वांगचूक दिल्लीला पळून गेले व त्यांनी विशेष केंद्रीय विद्यालयात दाखल झाले.
संघटना
[संपादन]एज्युकेशनल अँड कल्चरल मुव्हमेंट ऑफ लडाख (SECMOL)
[संपादन]जे शिक्षणात गतिशील असून त्यांना परिस्थितीअभावी पुढील शिक्षण घेणे शक्य होत नाही, किवा गरीब परिस्थितीमुळे अपेक्षित क्षेत्रात जाणे शक्य होत नाही, अशा मुलांसाठी वांगचूक काम करतात. त्यासाठी त्यांनी १९८८ साली एका संस्थेची स्थापना त्यांनी केली. अशा मुलांना शिक्षणासाठी मदत करून त्यांची स्वप्न प्रत्यक्षात साकारण्याचे काम वांगचूक करत आहेत. शिक्षण तसेच पर्यावरण क्षेत्रात ते काम करत आहेत. गेल्या २० वर्षांपासून त्यांनी या कामाला पूर्णपणे वाहून घेतले आहे. त्यांनी यासाठी एज्युकेशनल अँड कल्चरल मुव्हमेंट ऑफ लडाख (SECMOL) या नावाची संघटना तयार केली आहे.
येथे राहून त्यांनी अनेक स्थानिक भाषा आत्मसात केल्या. जेव्हा त्यांनी लडाख येथे शिक्षणविषयक कार्य सुरू केले, तेव्हा त्यांच्या लक्षात आले की मुलांना प्रश्नांची उत्तरे माहिती असतात मात्र त्यांचा सर्वात मोठा अडसर म्हणजे भाषा आहे. त्यानंतर त्यांनी स्थानिक भाषेत तेथील मुलांना शिकवायला सुरुवात केली. जम्मू-कश्मीर सरकार बरोबर त्यांनी लडाखच्या शाळांतील अभ्यासक्रम स्थानिक भाषेत तयार करण्याचे कार्य हाती घेतले. १९९४ मध्ये त्यांनी शाळेतून काढून टाकण्यात आलेल्या १००० तरुणांची संघटना तयार केली आणि त्यांच्या मदतीने एक अशी शाळा काढली जी विद्यार्थामार्फतच चालवली जाते.
या शाळेत पूर्णपणे सौर उर्जेचा वापर केला जातो. वांगचूक यांना वाटते की शालेय अभ्यासक्रम बदलणे आवश्यक आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की, पुस्तकी अभ्यासक्रमापेक्षा प्रात्यक्षिकांचा अवलंब जास्त हिताचा आहे. या सर्व बाबी प्रत्यक्षात आणण्यासाठी ते प्रयत्नशील आहेत. करिअर १९८८ मध्ये, पदवी प्राप्त केल्यानंतर, वांगचुक यांनी (त्यांच्या भावा आणि पाच समवयस्कांसह) लडाखमधील विद्यार्थ्यांची शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक चळवळ (SECMOL) सुरू केली. सासपोल येथील सरकारी हायस्कूलमध्ये शालेय सुधारणांचा प्रयोग केल्यानंतर, SECMOL ने सरकारी शिक्षण विभाग आणि गावातील लोकसंख्येच्या सहकार्याने ऑपरेशन न्यू होप सुरू केले. [20][8][10]
जून १९९३ ते ऑगस्ट २००५ पर्यंत, वांगचुक यांनी लडाखच्या एकमेव छापील मासिक लाडाग्स मेलॉंगची स्थापना केली आणि त्याचे संपादक म्हणून काम केले [29][8] २००१ मध्ये, त्यांना हिल कौन्सिल सरकारमध्ये शिक्षण सल्लागार म्हणून नियुक्त करण्यात आले. [30] २००२ मध्ये, इतर स्वयंसेवी संस्थांच्या प्रमुखांसह, त्यांनी लडाखी स्वयंसेवी संस्थांचे एक नेटवर्क, लडाख व्हॉलंटरी नेटवर्क (LVN) ची स्थापना केली आणि २००५ पर्यंत त्यांच्या कार्यकारी समितीमध्ये सचिव म्हणून काम केले. त्यांना लडाख हिल कौन्सिल सरकारच्या व्हिजन डॉक्युमेंट लडाख २०२५ च्या मसुदा समितीवर नियुक्त करण्यात आले आणि २००४ मध्ये शिक्षण आणि पर्यटन धोरण तयार करण्याची जबाबदारी सोपवण्यात आली. [३१] २००५ मध्ये भारताचे पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांनी या दस्तऐवजाचे औपचारिक लाँच केले. २००५ मध्ये, वांगचुक यांची भारत सरकारच्या मानव संसाधन विकास मंत्रालयात प्राथमिक शिक्षणासाठी राष्ट्रीय प्रशासकीय परिषदेत सदस्य म्हणून नियुक्ती करण्यात आली. [३१]
२००७ ते २०१० पर्यंत, त्यांनी शिक्षण सुधारणांसाठी शिक्षण मंत्रालयाला पाठिंबा देण्यासाठी काम करणाऱ्या डॅनिश स्वयंसेवी संस्था एमएससाठी शिक्षण सल्लागार म्हणून काम केले. [३२]
२०१३ च्या अखेरीस, वांगचुक यांनी बर्फ स्तूपाचा एक नमुना शोधून काढला आणि तो एक कृत्रिम हिमनदी आहे जो हिवाळ्यात वाया जाणाऱ्या प्रवाहाचे पाणी महाकाय बर्फाच्या शंकू किंवा स्तूपांच्या स्वरूपात साठवतो आणि वसंत ऋतूच्या अखेरीस पाणी वितळू लागल्यावर सोडतो, जो शेतकऱ्यांना पाण्याची गरज असते तेव्हा योग्य वेळ असतो. [33] २०१३ मध्ये त्यांची जम्मू आणि काश्मीर राज्य शालेय शिक्षण मंडळात नियुक्ती झाली. २०१४ मध्ये, त्यांना जम्मू आणि काश्मीर राज्य शिक्षण धोरण आणि व्हिजन डॉक्युमेंट तयार करण्यासाठी तज्ञ पॅनेलमध्ये नियुक्त करण्यात आले. २०१५ पासून, सोनम हिमालयन इन्स्टिट्यूट ऑफ अल्टरनेटिव्ह्ज स्थापन करण्यावर काम करण्यास सुरुवात केली आहे. बहुतेक विद्यापीठे, विशेषतः पर्वतांमधील विद्यापीठे जीवनाच्या वास्तविकतेशी कशी अप्रासंगिक झाली आहेत याबद्दल त्यांना चिंता आहे. [34]
२०१६ मध्ये, वांगचुक यांनी फार्मस्टेज लडाख नावाचा एक प्रकल्प सुरू केला, जो पर्यटकांना लडाखच्या स्थानिक कुटुंबांसोबत राहण्याची सुविधा देतो, जो माता आणि मध्यमवयीन महिला चालवतात. १८ जून २०१६ रोजी चेतसांग रिनपोचे यांनी या प्रकल्पाचे अधिकृत उद्घाटन केले. [35]
संदर्भ व नोंदी
[संपादन]- http://mr.beingmarathi.in/inspirational/ak13/ Archived 2017-11-13 at the वेबॅक मशीन.