आकाशगंगा

आपली आकाशगंगा ही, सूर्यमाला आणि पर्यायाने पृथ्वी ज्या तारकासंघात आहे, त्या तारकासंघाचे (दीर्घिकेचे) नाव आहे. तिचे इंग्रजी नाव गॅलॅक्सी किंवा मिल्की वे अर्थात दुधट(दुधी रंगाचा) मार्ग असे आहे. हंस, वृषपर्वा, देवयानी, ययाती, ब्रह्महृदय, पुनर्वसू, मृग नक्षत्र, नौका, वृश्चिक रास, धनु रास गरुड या ताऱ्यांमधून आपली आकाशगंगा पसरलेली आहे.

सूर्यमाला ही आकाशगंगेच्या केंद्रापासून बाहेरील बाजूस सुमारे दोन तृतीयांश अंतरावर, म्हणजे अंदाजे २७७०० प्रकाशवर्षे दूर आहे, तर सूर्य साधारण ३५००० प्रकाशवर्ष दूर आहे.

सूर्य या तारकासंघाच्या केंद्राभोवती परिभ्रमण करण्यासाठी पृथ्वीची २२.५ ते २५ कोटी वर्षे एवढा काळ घेतो. इंग्रजीत हा काळ गॅलेटिक इयर म्हणून ओळखला जातो.

आकाशगंगा अफाट विश्वातील तारकांचा एक लहानसा संघ आहे. विश्वाच्या तुलनेत आकाशगंगेचा आकार जरी लहान असला तरी तिच्यात अब्जावधी तारे आहेत. आकाशगंगेचे विशाल स्वरूप, तिचा वैशिष्ट्यपूर्ण आकार, व त्यामधील आश्चर्यकारक तेजोमेघ या सर्व गोष्टी विलक्षण आहेत. आकाशगंगेच्या एक टोकापासून निघालेला प्रकाशकिरण दुसऱ्या टोकापर्यंत पोहोचायला कमीत कमी एक लाख (प्रकाश?)वर्षाचा काळ लागतो.

अगदी दाट अंधाऱ्या रात्री आकाशाकडे निरखून पाहिले तर असंख्य तारकांच्या गर्दीतून एक दुधाळ रंगाचा प्रवाह आपल्याला दिसतो. हा तेजस्वी प्रवाह म्हणजे आकाशगंगा.

विश्वामध्ये एकाहून अधिक आकाशगंगा असाव्यात. संस्कृतमध्ये आकाशगंगेला दुसरे नाव मंदाकिनी असे आहे.

आकाशगंगेचा जन्म

ग्रीक लोककथा

एके काळी ज्युपिटर देवाच्या पट्टराणीचा, जुनोचा मुलगा हर्क्युलस हा अतिशय अवखळ आणि खोडकर होता. एके दिवशी जुनो हर्क्युलसला स्तनपान करीत असतानाही त्याचा अवखळपणा चालू होता. त्यावेळी जुनोच्या स्तनामधून दुधाचा प्रवाह जो उसळला तो थेट स्वर्गामधून वाहू लागला. अजूनही तो दुधी रंगाचा पट्टा आपल्याला आकाशात दिसतो. ग्रीक लोकांनी त्या पट्ट्याला "दुग्ध मार्ग", "मिल्की वे" असे नाव ठेवले.