विवेकबुद्धी
विवेक किंवा विवेकबुद्धी ही एक संज्ञानात्मक प्रक्रिया असते जी एखाद्या व्यक्तीच्या नैतिक तत्त्वज्ञान किंवा मूल्य प्रणालीवर आधारित भावना आणि तर्कसंगत विचार निर्माण करते.
सहानुभूतीशील मध्यवर्ती मज्जासंस्थेच्या प्रतिसादांप्रमाणे, तत्काळ संवेदनात्मक धारणा तसेच प्रतिक्षेपी प्रतिसादांवर आधारित सहवासामुळे विवेकबुद्धी उत्तेजित भावना व विचारांच्या विरूद्ध असते. सामान्य शब्दात, विवेकाचे वर्णन अनेकदा केले जाते, जेव्हा एखादी व्यक्ती त्यांच्या नैतिक मूल्यांशी विरोध करणारे कृत्य करते तेव्हा पश्चातापाची भावना निर्माण होते. एखाद्या कृतीपूर्वी नैतिक निर्णयाची विवेकबुद्धी कितपत माहिती देते आणि असे नैतिक निर्णय कारणावर आधारित असावेत किंवा नसावेत यावरून आधुनिक इतिहासाच्या बहुतेक भागांतून मानवी जीवनाच्या नैतिकतेच्या मूलभूत सिद्धांतांमधील रोमँटिसिझम आणि इतर प्रतिगामी सिद्धांत यांच्यात वाद झाला आहे.
सद्सद्विवेकबुद्धीची धार्मिक दृश्ये सामान्यतः सर्व मानवांमध्ये अंतर्भूत असलेल्या नैतिकतेशी, हितकारक विश्वाशी आणि/किंवा देवत्वाशी जोडलेली दिसतात. धर्माची वैविध्यपूर्ण, पौराणिक, सैद्धांतिक, कायदेशीर, संस्थात्मक आणि भौतिक वैशिष्ट्ये विवेकाच्या उत्पत्ती आणि कार्याविषयी अनुभवात्मक, भावनिक, आध्यात्मिक किंवा चिंतनशील विचारांशी सुसंगत असू शकत नाहीत. [१] सामान्य धर्मनिरपेक्ष किंवा वैज्ञानिक दृश्ये विवेकाची क्षमता कदाचित अनुवांशिकरित्या निर्धारित मानतात, त्याचा विषय कदाचित संस्कृतीचा भाग म्हणून शिकलेला किंवा अंकित केलेला आहे. [२]
विवेकासाठी सामान्यतः वापरल्या जाणाऱ्या रुपकांमध्ये "आतला आवाज", "आतला प्रकाश", [३] किंवा सॉक्रेटिसचे ग्रीक लोक ज्याला त्याचे " डेमोनिक चिन्ह" म्हणत त्यावर अवलंबून राहणे, एक टाळणारा आतला आवाज तेव्हाच ऐकला जातो. चूक करणार आहे. विवेक, खालील विभागांमध्ये तपशीलवार सांगितल्याप्रमाणे, राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय कायद्यातील एक संकल्पना आहे, [४] संपूर्ण जगाला लागू होईल अशी संकल्पना वाढत्या प्रमाणात केली जात आहे, [५] सार्वजनिक भल्यासाठी असंख्य उल्लेखनीय कृतींना प्रेरित केले आहे [६] आणि साहित्य, संगीत आणि चित्रपटाच्या अनेक प्रमुख कलाकृतींचा विषय आहे. [७]
- ^ Ninian Smart. The World's Religions: Old Traditions and Modern Transformations. Cambridge University Press. 1989. pp. 10–21.
- ^ Peter Winch. Moral Integrity. Basil Blackwell. Oxford. 1968
- ^ Rosemary Moore. The Light in Their Consciences: The Early Quakers in Britain 1646–1666. Pennsylvania State University Press, University Park, PA. 2000. आयएसबीएन 978-0-271-01988-8,
- ^ United Nations. Universal Declaration of Human Rights, G.A. res. 217A (III), U.N. Doc A/810 at 71 (1948). http://www.un.org/en/documents/udhr/ accessed 22 October 2009.
- ^ Booth K, Dunne T and Cox M (eds). How Might We Live? Global Ethics in the New Century. Cambridge University Press. Cambridge 2001 p. 1.
- ^ Amnesty International. Ambassador of Conscience Award Archived 2014-04-26 at the Wayback Machine.. Retrieved 31 December 2013.
- ^ Wayne C Booth. The Company We Keep: An Ethics of Fiction. University of California Press. Berkeley. 1988. p. 11 and Ch. 2.