रत्नेश्वर महादेव मंदिर

रत्नेश्वर महादेव मंदिर

नाव:	रत्नेश्वर महादेव मंदिर





स्थान:

रत्नेश्वर महादेव मंदिर, मातृ-ऋण महादेव, किंवा वाराणसीचे झुकलेले मंदिर हे उत्तर प्रदेश, भारतातील वाराणसी शहरातील सर्वात छायाचित्रित मंदिरांपैकी एक आहे. हे मंदिर, वरवर पाहता चांगले जतन केलेले दिसते. हे मंदिर त्याच्या मागील बाजूस (उत्तर-पश्चिम) लक्षणीयपणे झुकलेले आहे. आणि त्याचे गर्भगृह उन्हाळ्यातील काही महिने वगळता वर्षभर पाण्याच्या खाली असते. रत्नेश्वर महादेव मंदिर मणिकर्णिका घाट, वाराणसी येथे आहे. हे मंदिर अंदाजे नऊ अंश झुकलेले आहे.^[१]^[२]

स्थापत्यशास्त्र[संपादन]

हे मंदिर अभिजात शैलीत बांधलेले असून यात नागर शिखर आणि फमसाना शैलीचे मंडप या मंदिरात दिसून येतात.^[३] गंगेच्या काठावर असलेल्या वाराणसीतील इतर सर्व मंदिरांप्रमाणे हे मंदिर नदी पात्रात खोलवर पातळीवर बांधले गेले असून पाण्याची पातळी मंदिराच्या शिखरापर्यंत पोहोचू शकते.^[४]

अगदी छोट्या पायाच्या या मंदिराचे गर्भगृह वर्षभर पाण्याखाली असते. २०व्या शतकातील छायाचित्रांमध्ये दिसून येणारा कल पाहता हे मंदिर चांगले जतन केले आहे.

इतिहास[संपादन]

विकिपीडियातील इतिहासविषयक लेखात पाळावयाचे लेखनसंकेत

हा ऐतिहासिक विषयाशी संदर्भातील लेख असून,विकिपीडियावरील लेखन विश्वकोशिय आणि मराठी विकिपीडिया लेखनाचे मानदंडास अनुसरून असणे अभिप्रेत आहे.*कथाकथन अथवा ललित साहित्य लेखनशैली टाळावी,ऐतिहासिक कथा कादंबर्‍यातील संदर्भ टाळावेत अथवा विशीष्टपणे नमुद करून ललित साहित्यातील उल्लेखांबद्दल वेगळा परिच्छेद बनवावा. *विकिपीडियावर इतिहास-विषयक संदर्भ देताना इतिहास संशोधनातील केवळ प्रमाण संशोधन साधनांचा उपयोग करून केलेल्या समसमिक्षीत संशोधनाचेच संदर्भांना प्राधान्य देण्याबद्दल सजग रहावे.

ऐतिहासिक परिपेक्षात एकाच (कुटूंबा/घराण्या)तील दोन पिढ्यात एकाच नावाच्या व्यक्ती असु शकतात.कृ.[[अंतर्गत विकिदुवा]] देताना, तो नेमका कोणत्या लेखात उघडतो ते तपासा;घाई आणि गल्लत टाळा.

विकिपीडियात संदर्भ कसे जोडावेत लेखाकडे चला

मूळ एतिहासिक दस्तएवज कुठे चढवावेत ते

या मंदिराला 'काशी करवट' असेही म्हणतात (काशी हे वाराणसीचे प्राचीन नाव आहे आणि करवट म्हणजे हिंदीमध्ये झुकणे. बांधकामाची प्रत्यक्ष वेळ अज्ञात आहे. तथापि, सुमारे ५०० वर्षांपूर्वी राजा मानसिंग यांच्या एका अज्ञात सेवकाने त्यांची आई रत्नाबाई यांच्यासाठी हे बांधले होते, असा दावा पुजारी करतात.^[५] महसुली नोंदींनुसार ते 1825 ते 1830 दरम्यान बांधले गेले होते. मात्र , जिल्हा सांस्कृतिक समितीचे डॉ. रत्नेश वर्मा यांच्या मते , ते अमेठीच्या राजघराण्याने बांधले होते.^[६] 1820 ते 1830 या काळात बनारस मिंटमध्ये परीक्षण तज्ञ असलेले जेम्स प्रिन्सेप यांनी रेखाचित्रांची एक मालिका तयार केली , ज्यापैकी एकामध्ये रत्नेश्वर महादेव मंदिर समाविष्ट आहे.^[७] ते म्हणाले की जेव्हा मंदिराचे प्रवेशद्वार पाण्याखाली होते तेव्हा पुजारी पूजा करण्यासाठी पाण्यात डुबकी मारत असे.

काही स्त्रोतांचा दावा आहे की ग्वाल्हेरच्या राणी बैजाबाईने १९ व्या शतकात बांधले होते.^[८] दुसऱ्या कथेनुसार, ते इंदूरच्या अहिल्याबाईच्या रत्नाबाई नावाच्या एका स्त्री सेविकेने बांधले होते. अहिल्याबाईंनी याला झुकण्याचा शाप दिला कारण तिच्या सेवकाने ते स्वतःच्या नावावर ठेवले होते.^[२]

१८६० च्या छायाचित्रांमध्ये इमारत झुकलेली दिसत नाही. सध्याची छायाचित्रे सुमारे नऊ अंशांचा कल दर्शवतात. पाणी साचलेल्या पायामुळे इमारत झुकण्याची शक्यता आहे.^[२] २०१५ मध्ये विजेच्या धक्क्याने शिखराच्या काही घटकांचे किंचित नुकसान झाले होते.^[२]

स्थान[संपादन]

मणिकर्णिका घाटामध्ये हे मंदिर स्थित आहे. अहिल्याबाई होळकर यांनी १७९५ मध्ये बांधलेल्या तारकेश्वर महादेव मंदिराच्या^[९] समोर आहे.^[१०] जेथे भगवान शिव तारक मंत्र (मोक्ष मंत्र) पाठ करतात असे म्हटले जाते. दोन मंदिरांच्या मधोमध एक जागा आहे ज्याला १८३२ मध्ये जेम्सने बनारसमधील सर्वात पवित्र स्थान म्हणून संबोधले होते.^[११] १८५ च्या छायाचित्रात एका मंदिराला विष्णुपद मंदिर असे म्हटले आहे. त्याच्या जवळच भगवान विष्णूच्या चरण पादुका असलेले गणेश मंदिर असावे. याठिकाणी केवळ प्रतिष्ठित व्यक्तींवर अंत्यसंस्कार केले जाऊ शकतात.^[१२] हेच ठिकाण १९०३ च्या छाप्यात सतीचे ठिकाण असल्याचे सांगितले जाते.^[१३]

गॅलरी[संपादन]

१८३२ मधील जेम्सने टिपलेले चित्र. यात नदीतून बनारसमधील मणिकर्णिका घाट दिसून येतोय. डावीकडे तारकेश्वर मंदिर आहे.
.
शहरातील सर्वात पवित्र ठिकाणी हार घालताना एक ब्राह्मण पुजारी. डावीकडे तारकेश्वर मंदिर आणि मध्यभागी बाबा मशननाथ मंदिर. स.न. १८३२ मध्ये जेम्स द्वारे काढलेले छायाचित्र.
.
बनारसच्या अग्नीकुंडाच्या घाटाजवळ विष्णू पुड आणि इतर मंदिरे. प्रिन्स ऑफ वेल्स, १८६५ मध्ये किंग एडवर्ड सातवा याने अधिग्रहित केले. घाटांचे बांधकाम चालू असल्याए दिसून येत आहे.
"सती स्तंभ", १९०३ स्टिरिओग्राफ
.
स.न. १९५३
बुडलेले मंदिर, स.न. २०११. कल दिसत नसलेल्या कोनातून घेतलेले चित्र.