बर्फाचे स्तूप
बर्फाचे स्तूप हे हिमनदीचे शंकूच्या आकाराच्या बर्फाच्या ढीगां स्वरूपात कलमबनवण्याचे तंत्र आहे जे कृत्रिम हिमनदी तयार करते. हे हिवाळ्यातील पाणी साठवण्यासाठी वापरले जाते (जे अन्यथा वाहून जात असे). उन्हाळ्यात, जेव्हा पाण्याची कमतरता असते, पिकांसाठी पाणीपुरवठा वाढवण्यासाठी या बर्फाच्या स्तुपांचा वापर होतो. बर्फ स्तूपांचा शोध लडाख (भारत) येथील सोनम वांगचुक यांनी लावला आणि या प्रकल्पाची अंमलबजावणी विद्यार्थी 'शैक्षणिक आणि लडाख सांस्कृतिक चळवळ या स्वयंसेवी संस्थे ने केली. ऑक्टोबर २०१३ मध्ये सुरू झालेल्या या प्रायोगिक प्रकल्पाची सुरुवात जानेवारी २०१४ in मध्ये ‘आईस स्तूप’ या प्रकल्प नावाखाली आरंभ झाली. १५ नोव्हेंबर २०१६ रोजी सोनम वांगचुक यांना बर्फ स्तूपवरील कार्याबद्दल एंटरप्राइझसाठी रोलेक्स पुरस्काराने गौरविण्यात आले.
पार्श्वभूमी
[संपादन]लडाख हा एक थंड वाळवंट आहे आणि हिवाळ्यामध्ये गोठलेल्या माती आणि येथे हवेच्या कमी तापमानामुळे शेती करता येत नाही. वसंत ऋतू मध्ये, पेरणीसाठी पाण्याची आवश्यकता वाढते तर ओढे कोरडे पडतात. वार्षिक ५० मिलीमीटर (२.० इंच) पेक्षा कमी पाऊस पडल्यामुळे लडाखमधील शेती पूर्णपणे बर्फ आणि हिमनदी वितळण्याच्या पाण्यावर अवलंबून आहे. हवामानातील बदलांमुळे या प्रदेशातला अधिक उष्ण उन्हाळा, वितळण्याची वेळ तसेच पर्जन्यवृष्टीमध्ये बदलासह बर्फ अधिक वितळतो. त्यानंतर वसंत ऋतू मध्ये पाणी जास्त प्रमाणात मिळत नाही ज्याचा परिणाम शेती व अन्न पुरवठ्यावर होतो.[१][२][३]
मे महिन्यात सोनम वांगचुकला पुलाखालील बर्फ दिसला. उन्हाळा आणि लडाखमध्ये सर्वात कमी उंची असूनही, थेट सूर्यप्रकाशाखाली नसल्यामुळे बर्फ वितळला नव्हता. वानचुकला लक्षात आले की बर्फापासून उन्हात छटा दाखविल्यास बर्फ जास्त काळ टिकेल. मोठ्या पाणवठ्यांना सावली प्रदान करणे शक्य नसल्यामुळे, वांगचुकने पाणी जास्त प्रमाणात धरून ठेवताना सूर्यासाठी कमीतकमी पृष्ठभागाचे क्षेत्र देणारी शंकूच्या आकारात पाणी गोठवण्याचा आणि साठवण्याचा विचार केला.[२]
ऑक्टोबर २०१३ मध्ये सोनम वांगचुकने ६ मीटर (२० फूट) उंचीचा १,५०, ००० लिटर पाणी गोठवून सूर्यापासून कोणतीही सावली न घेता लेहमध्ये पहिला बर्फाच्या स्तूपाचा नमुना तयार केला. गुरुत्वाकर्षणाचा वापर करून उत्स्त्रोत्रामधून पाणी सोडण्यात आले. पाणी पंप करण्यासाठी वीज किंवा यंत्रसामग्री वापरली जात नव्हती. तापमान २० °से (६८ °फॅ)च्या वर असतानाही १८ मे २०१४ पर्यंत बर्फ स्तूप पूर्णपणे वितळला नाही [१][२][३][४]
कृत्रिम हिमनद्यांना प्रोत्साहन आणि सिंचनासाठी पाणी वाचविण्याच्या उद्दीष्टाने २०१९ पासून बर्फ स्तूप स्पर्धा घेण्यात येत आहे.[५] २०१९ मध्ये १२ बर्फाचे स्तूप बांधले गेले. २०२० मध्ये जवळपास २५ स्तूप बांधले जात आहेत.[६]
हे सुद्धा पहा
[संपादन]संदर्भ
[संपादन]- ^ a b "Ice Stupas: Conserving water the 3 Idiots way". Forbes India. 21 November 2016 रोजी पाहिले.
- ^ a b c "Sonam Wangchuk Wins the Rolex Award". thewire.in/. 21 November 2016 रोजी पाहिले.
- ^ a b "Ice Stupas: Water conservation in the land of the Buddha". indiawaterportal.org. 21 November 2016 रोजी पाहिले.
- ^ "Ice Stupa - A Form of Artificial Glacier". Official website. 21 November 2016 रोजी पाहिले.
- ^ https://www.tribuneindia.com/news/archive/villages-in-ladakh-compete-for-building-artificial-glaciers-738334
- ^ "संग्रहित प्रत". 2020-02-13 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-06-30 रोजी पाहिले.