filosofía (es); heimspeki (is); فَلاسفی (ks); falsafah (ms); философи (os); فلسفه (ps); فلاسفی (pnb); فلسفہ (ur); filosofia (oc); philosophy (gpe); filosofia (sc); দৰ্শন (as); filozofie (cs); filozofija (bs); သဘာဝတ္ထဗေဒ (blk); philosophie (fr); filozofija (hr); तत्त्वज्ञान (mr); filosofia (frp); филозофија (sr); ⵜⴰⴼⵍⵙⵓⴼⵜ (zgh); filosofi (nb); felsefe (crh); filosofia (smn); فلسفة (ar); prederouriezh (br); filosofije (sma); filosofía (ast); filosofia (ca); фәлсәфә (ba); filusufia (lmo); filozofi (sq); فلسفه (fa); filosofi (da); ფილოსოფია (ka); 哲学 (ja); philosophia (ia); falsafa (ha); فلسفه (arz); philosophia (la); तत्त्वज्ञानम् (sa); ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ (pa); filozofeye (wa); philosophy (en-ca); மெய்யியல் (ta); філязофія (be-tarask); фәлсәфә (tt-cyrl); filusufìa (scn); fílòsófítà (mcn); filosofi (ts); philosofi (pag); दर्शन (mag); filòsofia (lij); Philosophie (stq); ဖီလိုဆိုဖီ (rki); filosofia (co); tlazohmatiliztli (nah); filsafat (btm); pilosopiya (bcl); filosofi (pcm); filosofie (pcd); filozofie (ro); φιλοσοφία (pnt); filasoof (so); гүн ухаан (bxr); pilosopi (tpi); kalam (ace); filozofio (io); ປັດຊະຍາ (lo); 철학 (ko); heimspeki (fo); sabi fu denki (srn); filosofía (an); দর্শন (bn); diék-hŏk (cdo); दर्शन (anp); פילאסאפיע (yi); filozofija (hsb); triết học (vi); философи (inh); bangaungwaru (sn); filosofie (sco); философи (mn); filosofi (nn); filosoofia (vro); ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರ (kn); 哲學 (gan); arandupykuaaty (gn); ߥߘߋ߬ߥߘߋ߬ߟߌ (nqo); ፍልስፍና (am); философий (mhr); felsefe (diq); दर्शन (mai); filosofía (lad); Filsafat (mad); filosofia (rm); philosophie (nrm); falaasama (om); ទស្សនវិជ្ជា (km); pilsapat (bew); filosofiya (kaa); ꯋꯥꯡꯎꯂꯣꯟ (mni); filosofia (nov); filozofeja (ltg); философия (lez); ìmòye (yo); filosop (vo); xeltu (wo); filozofija (sl); pilosopiya (tl); ᎤᏬᎳᏨᎯ (chr); filozofia (pl); തത്ത്വശാസ്ത്രം (ml); tafelsuft (kab); inuunerup isumalerineq (kl); философия (sah); filosofía (gl); φιλοσοφία (el); filozofijŏ (szl); philosophy (en-gb); lyenfilosofi (kcg); filozofia (sk); філософія (uk); pelsepe (tk); felsefe (ku-latn); Filosofii (gsw); falsafa (uz); пәлсапа (kk); филозофија (mk); Philosophie (bar); दर्शन (bho); философия (tyv); эрямо койтнень содамось (myv); दर्शन (awa); ifilosofi (zu); filsafat (su); filosofi (fj); 哲學 (lzh); သဘာဝတ္ထဗေဒ (my); 哲學 (yue); философия (ky); chet-ho̍k (hak); filosofi (bi); filosofie (zea); athroniaeth (cy); փիլիսոփայություն (hy); 哲學 (zh); filosofy (fy); filosoufii (olo); filisofia (tet); lup'intawi (ay); ፍልስፍና (ti); දර්ශනය (si); दर्शनशास्त्र (hi); 哲學 (wuu); filosofia (fi); փիլիսոփայութիւն (hyw); filosofie (li); filosofia (sms); Falsafah (dtp); Philosophie (pfl); filosofia (rup); ปรัชญา (th); filozofija (sh); Fəlsəfə (tly); philosophy (en-us); filozofi (rw); فلسفه (mzn); философия (bg); essomabibuuzo (lg); 哲學 (zh-hk); filôzôfia (mg); filosofi (sv); ákọ na uche (ig); 哲學 (zh-hant); sêndândarä (sg); filosofie (nl); پەلسەپە (ug); ūðwitegung (ang); filosofie (fur); filosofi (st); filosofia (pap); fallsoonys (gv); cwzyoz (za); filosofie (af); filsafat (jv); философи (cv); philosophy (en); 哲学 (zh-my); taflsuft (shi); 哲學 (zh-mo); filozofijô (csb); pijyske (jbo); φιλοσοφία (grc); 哲學 (zh-tw); filozofija (lv); pilosopia (ilo); filsafat (id); фалсафа (tg); filozofii (kbp); filosofia (pt-br); 哲学 (zh-sg); فلسفہ (skr); филозофија (sr-ec); فلسفه (ms-arab); दर्शन (new); filsafat (min); tiat-ha̍k (nan); философия (av); فەلسەفە (ckb); filosofia (lld); filsafat (ban); 哲学 (zh-hans); दर्शन (dty); ifilosofi (xh); ᐃᓱᒪᓕᐅᕐᓂᖅ (iu); filozófia (hu); pilosopiya (ceb); фалсафа (tg-cyrl); filosofia (eu); filosofìa (pms); Философія (cu); فلسفه (azb); yachay wayllukuy (qu); Philosophie (de); философи (ce); філасофія (be); filasafi (jam); filesefie (nds-nl); filosofi (nia); दर्शन (ne); filosuopėjė (sgs); felsefe (tr); filosofia (lfn); fealsúnacht (ga); filosofie (ie); פילוסופיה (he); фәлсәфә (tt); Philosophie (nds); trakopa (avk); తత్వశాస్త్రం (te); filosofiija (se); fiilosofii (frr); 哲学 (zh-cn); filozofi (gcr); filosofî (eml); filosofia (it); filosofie (mwl); філозофія (rue); filozofi (ht); filosoofia (et); philosophy (hif); fəlsəfə (az); Philosophie (lb); filosofii (vep); لفلسفة (ary); felsefe (ku); filosofia (pt); il-filosofija (mt); философия (ru); Pilsapat (bjn); filosofija (lt); философия (udm); fälsäfä (tt-latn); filosofieth (kw); filosofia (ext); pilosopiya (war); falsafa (sw); feallsanachd (gd); fiłozofia (vec); མཚན་ཉིད་རིག་པ། (bo); 𐍆𐍂𐍉𐌳𐌰𐌻𐌿𐌱𐍉 (got); فلسفو (sd); ფილოსოფია (xmf); piloosopia (guc); filozofio (eo); rapunga whakaaro (mi); filosofija (smj) estudio de problemas generales y fundamentales relativos a cuestiones como la existencia y el conocimiento (es); kajian masalah umum dan asas; pemikiran tentang hikmah yang tersirat (ms); zop á̱cucuk ma̱ng nka̱nda̱n yet, lyen, ku zook (kcg); studiul întrebărilor generale și fundamentale (ro); 研究根本問題的學科 (zh-hk); štúdia hlavných, všeobecných a fundamentálnych problémov, ako sú bytie, existencia, poznanie a otázka pravdy, hodnoty atď. (sk); інтелектуальне та/або логічне вивчення загальних й фундаментальних проблем (uk); 研究根本問題的學科 (zh-hant); 研究根本问题的学科 (zh-cn); 세계와 인간의 삶에 대한 근본 원리 즉 인생관, 세계관 등을 탐구하는 학문 (ko); адамның күллі этикалық, эстетикалық қасиеттері хақында тұжырымдар, ойлар жасалатын ғылым (kk); intelekta kaj / aŭ logika studado de ĝeneralaj kaj fundamentaj problemoj, esplorante la bazajn konceptojn, kiuj inkluzivas la demandojn pri ekzisto kaj realo (eo); наука за општите и суштинските проблеми (mk); kuestionamentu di kustumbernan (pap); মৌলিক এবং সাধারণ সমস্যা শাস্ত্র (bn); discipline intellectuelle de réflexion et de questionnement sur le monde, la connaissance et l'existence humaine (fr); 研究根本问题的学科 (zh-my); अस्तित्वाची, ज्ञानाची किंवा आचरणाची सत्ये आणि तत्त्वांचा अभ्यास (mr); přemyslowanje wo zasadnych prašenjach, kritiska refleksija centralnych zapřijećow (hsb); bộ môn nghiên cứu về những vấn đề chung và cơ bản của con người và thế giới quan (vi); panagadal kadagiti sapasap ken kammasapulan a parikut (ilo); estudo de problemas fundamentais (pt-br); 研究根本问题的学科 (zh-sg); Léift fir d'Wäisheet (lb); den intellektuelle og logiske læra om (filosofiske) grunnproblem (nn); ümumi və ya fundamental problemlərin intellektual və ya məntiqi şəkildə öyrənilməsi (az); تاوتوێکردنی ڕاستییەکان و بنەواشەکانی بوون، ھاوڕێ لەگەڵ قوتابخانەکانی فکر و ناسیاری و ئەخلاق (ckb); study of the truths and principles of being, schools of thought, knowledge, or conduct (en); دراسة حقائق ومبادئ الوجود، والمدارس الفكرية، والمعرفة، أو السلوك (ar); a lét, a tudás és az életvezetés igazságainak és elveinek tanulmányozása (szó szerint philo + sophia = „a bölcsesség szeretete”) (hu); ciencia que busca esplicar el sofitu racional qu'empobina los fenómenos naturales, el comportamientu y conocencia (ast); форма познания наиболее общих законов развития природы, общества и мышления (ru); Nachdenken über grundsätzliche Fragen, kritische Reflexion zentraler Begriffe (de); بررسی پرسشهای عمومی و اساسی (fa); 研究根本問題的學科 (zh); intellektuel disciplin (da); सामान्य र आधारभूत समस्याहरूको अध्ययन (ne); 原義・古代的には全学術（の根底）であり、近代・現代的には文化系学術（主に美学、倫理学、認識論） (ja); חקר מושגי היסוד הכולל את שאלות הקיום והמציאות (he); иң гомуми теория, дөньяга карашның бер төре, кеше эшчәнлегенең бер формасы (tt); सामान्य और मौलिक प्रश्नों का सुव्यवस्थित अध्ययन (hi); సాధారణ మరియు ప్రాథమిక సమస్యల మేధో మరియు/లేదా తార్కిక అధ్యయనం (te); oppi todellisuuden, tiedon ja hyvän elämän peruskysymysten tutkimisesta (fi); turmıstıń haqıyqatlıqları hám principleri, mektepler, bilimler yamasa minez-qulıqlardı úyreniw (kaa); studio e riflessione sul mondo, sulla conoscenza e sull'esistenza (it); 研究根本問題的學科 (zh-mo); иң гомуми теория, дөньяга карашның бер төре, кеше эшчәнлегенең бер формасы (tt-cyrl); 研究根本问题的学问 (zh-hans); η μελέτη των αρχών της ύπαρξης, της γνώσης και της ηθικής (el); theoretische discipline die het verlangen en het streven naar kennis en wijsheid uitdrukt (nl); sambua bolo wamahaö ba universitas, perguruan tinggi mazui ba seminari sangosili zanandrösa ba wangi'ila niha (nia); estudo de problemas fundamentais (pt); інтэлектуальнае і/або лягічнае вывучэньне агульных і фундамэнтальных праблемаў (be-tarask); soustavné, racionální a kritické zkoumání skutečnosti, světa a člověka, případně i toho, co je přesahuje (cs); ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ, ਹੋਂਦ, ਗਿਆਨ, ਕੀਮਤਾਂ, ਕਾਰਣਾਂ, ਮਨ, ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਫਿਤਰਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ (pa); vetenskapen om grunderna för vetande och tänkande (sv); intelektualna disciplina razmišljanja in prevpraševanja o svetu, znanju in človeškem obstoju (sl); sistematikong pag-aaral sa mga mahahalagang katanungan ng sangkatauhan (tl); umumiy va fundamental savollarga javob izlovchi fan (uz); studium sapientiae vel veritatis, per investigationem principiorum cogitationis humanorumque factorum (la); सामान्य आउ मौलिक प्रश्नके सुव्यवस्थित अध्ययन (mag); różnie definiowane rozważania rozumowe nienależące do nauk szczegółowych (pl); kajian intelektual dan/atau logis dari masalah umum dan mendasar (id); 研究根本問題的學科 (zh-tw); disciplina intel·lectual basada en la reflexió sobre l'existència (ca); iñ ğomumi teoriä, dönyağa qaraşnıñ ber töre, keşe eşçänlegeneñ ber forması (tt-latn); vār tí wìtí ŋàá tā jǒm dīr nìkít pět ɦìn wìtá ɦìn dīr tí tùɗídà vì sínà (mcn); soyut, genel ve temel birtakım probleme ilişkin yapılan sistematik çalışma (tr); estudo de problemas xerais e fundamentais (gl); vakgebied wat die kennis en insig in 'n verskeidenheid fundamentele sake najaag (af); study of the truths and principles of being, knowledge, or conduct (en-us); জ্ঞানৰ অন্যতম প্ৰাচীন এটি শাখা (as) filosofia (es); философи, дунневалантодос (udm); filosofijja, filosofiddja (smj); catlyen, filosofi, cat mumwang (kcg); حکمت نظری, حکمت عملی (fa); 哲学 (zh); fagfilosofi (da); filosofie (ro); フィロソフィー (ja); filosofie (cs); दर्शनशास्त्र (mag); filosofi, falsafah, ilmu filsafat (id); философия (tg-cyrl); തത്ത്വചിന്ത (ml); fälsäfä, Фәлсәфә (tt); wijsbegeerte (nl); düşünbilim (tr); తత్వము (te); bölcselet (hu); философия (kk); الفلسفة (ar); философија (mk); தத்துவம் (ta)
तत्त्वज्ञान
अस्तित्वाची, ज्ञानाची किंवा आचरणाची सत्ये आणि तत्त्वांचा अभ्यास
तत्त्वज्ञान म्हणजे अस्तित्त्व, ज्ञान, मूल्ये, विवेकशक्ती, मन आणि भाषा यांच्या संबंधातील सर्वसाधारण व मूलभूत प्रश्नांची चिकित्सा असे समजले जाते. अशा प्रश्नांचा अभ्यास करणे किंवा ते शक्यतो सोडवणे हा हेतू तत्त्वज्ञानामागे असतो. अशा प्रकारच्या समस्यांचा विचार करणारे जे इतर मार्ग किंवा इतर ज्ञानशाखा आहेत; त्यापेक्षा अतिशय भिन्न रीतीने होणाऱ्या चिकित्सकतेमुळे व तर्काधिष्ठित युक्तिवादामुळे तत्त्वज्ञान वेगळे ठरते. भारतात प्राचीन काळापासून धर्म आणि तत्त्वज्ञान यांना एकच मानले गेले; तर पाश्चात्त्य तत्त्वज्ञानाची सुरुवात ग्रीक तत्त्वज्ञानाने झाली, असे मान्य झाले आहे.
प्रश्न उपस्थित करणे, चिकित्सक चर्चा करणे, विवेकशील युक्तिवाद करणे आणि सुव्यवस्थित सादरीकरण करणे ही सर्वसाधारण तात्त्विक पद्धती मानली जाते. "काहीतरी जाणणे शक्य आहे का? ते सिद्ध करणे शक्य आहे का? वास्तव म्हणजे काय? नीती म्हणजे काय? किंवा "जीवन जगण्याची उत्तम रीती कोणती?" असे प्रश्न तात्त्विक समजले जातात.
भारतीय आणि पाश्चात्य अर्थाने पाहता, मानव स्वतःच्या अनुभवांची, व्यवहारांची जाणीव असलेला असा प्राणी असल्याने त्याच्या या आत्मजाणीव असणाऱ्या प्रकृतीचा होणारा बौद्धिक आविष्कार म्हणजे तत्त्वज्ञान, असे म्हणता येते.
'तत्त्वज्ञान' ही संज्ञा इंग्लिशमधील Philosophy चे भाषांतर म्हणून उपयोगात आणली जात असली तरी त्यांचे मूलार्थ वेगवेगळे आहेत. 'तत्त्वज्ञान' आणि Philosophy यात पहिला आणि सहज जाणवणारा फरक असा की 'तत्त्वज्ञान' हा प्राचीन संस्कृत शब्द आहे तर Philosophy हा इंग्लिश भाषेतील शब्द आहे. Philosophy हा इंग्लिश शब्द असला तरी त्याचे मूळ प्राचीन ग्रीक भाषेत आहे. संस्कृत ही वैदिक हिंदूंची भाषा आहे इंग्लिश ही भाषा आहे. या दोन्ही भाषा भिन्न संस्कृतीत विकसित झाल्या. त्यांच्या अर्थात फरक आहे पण तो पूरक मानता येईल.
तत्त्वज्ञान ही संज्ञा तत्त्व + ज्ञान अशा संधीने बनते.
तत्त्वज्ञान = तत्त्व + ज्ञान
तत्त्व = तत् + त्व
तत् = ते ( 'ते' हे सर्वनाम)
'तत्'चा तत्पणा (तत्-पणा) = तत्त्व
'तत्त्व'चे ज्ञान = तत्त्वज्ञान
व्याकरण दृष्ट्या 'तत्' + त्व = तत्त्वज्ञान. म्हणजे 'तत्'ला 'त्व' हा भाववाचक प्रत्यय लागून 'तत्त्व' ही संज्ञा बनते. त्यापासून तत्त्वतः, तत्त्वतां = खरोखर हा शब्द बनला. पुढे तत्त्वनिष्ठ = तत्त्वावर निष्ठा असलेला, तत्त्ववादी= तत्त्वाबद्दल वाद करणारा असे शब्द बनतात.[१]तेच तात्त्विक, तत्त्वमसि या संज्ञाबाबत आहे.
येथे' तत्त्व' = म्हणजे पदार्थाचे यथार्थ स्वरूप किंवा त्याचे सार. म्हणून तत्त्वज्ञान पदार्थाचे यथार्थ ज्ञान. यातील तत्त्व ही संज्ञा तत् + म्हणजे ते. ज्याचा ज्याचा निर्देश 'ते' असा करता येतो ती ती प्रत्येक वस्तू, व्यक्ती, घटना इत्यादी म्हणजे ते अथवा तत्. म्हणून तत् = सर्वकाही, जे अस्तित्त्वात आहे ते सर्व म्हणजे अखिल विश्व. 'तत्'चे सार = तत्त्व. म्हणून तत्त्वार्थ = सारतत्त्व. सार याचा अर्थ स्वरूप, स्वभाव. मनुष्याचे सार मनुष्यत्व, पशूचे पशुत्व, खुर्चीचे खुर्चीत्व. या साराचे ज्ञान ते तत्त्वज्ञान. 'तत्'चे ज्ञान ते तत्त्वज्ञान.[२]
अन्य व्युत्पत्तिनुसार 'तत्' धातूला क्त प्रत्यय लागतो. म्हणून 'तत्' म्हणजे ताणलेले, विस्तृत किंवा व्याप्त झालेले. अशा 'तत्' पासून तत्त्वं बनतो. 'तत्त्वं'चा अर्थ वस्तुस्थिती. स्थिती बदलते, विस्तारते. अशा 'तत्त्व'चे ज्ञान ते तत्त्वज्ञान. ते यथार्थ असते. म्हणून तत्त्वज्ञान = यथार्थ ज्ञान[३]
इंग्रजी "philosophy" ही संज्ञा ज्या ग्रीक संज्ञेचा उच्चार Philosophia असा होतो, त्या शब्दापासून बनते.[४] ही संज्ञा ग्रीक φιλοσοφία (philosophia) अशी आहे. Philosophiaचा शब्दशः अर्थ शहाणपण अथवा चातुर्याबद्दल प्रेम,[५][६] असा आहे.
Philosophy = Philos + Sophia
Philosophy हा शब्द Philos आणि Sophia यांच्या समासातून बनतो. Philo किंवा Philosचा अर्थ Love आणि Sophia म्हणजे Wisdom. म्हणून Love of Wisdom = Philosophy किंवा मराठीत प्रज्ञानाविषयी प्रेम. Sophiaचे मराठी अचूक भाषांतर "शहाणपण" किंवा "प्रज्ञान" असे करता येते.
साधारणतः आपण प्रेम करतो ते कोणत्यातरी वस्तू अथवा व्यक्तीवर. वस्तू व व्यक्ती यांना रंगरूप, लांबीरुंदी, वजन, आकार, चव, स्पर्श इत्यादी भौतिक गुणधर्म असतात, ज्यांचा आपल्याला ज्ञानेंद्रियांद्वारे प्रत्यक्ष अनुभव येतो. म्हणजेच या वस्तू मूर्त, साकार असतात. त्यांच्यावर प्रेम करणे, हे सहज असते. पण मन, आत्मा, ईश्वर, सत्य, शिव, सुंदर, संख्या, गणित इत्यादी अमूर्त निराकार संकल्पनांवर प्रेम करणे कसे शक्य आहे? त्या मानसिक पदार्थ आहेत. ग्रीकांच्या मते, "शहाणपण" ही सुद्धा अशीच मानसिक संकल्पना आहे. तिच्यावर प्रेम करणे, म्हणजे तत्त्वज्ञान.
अस्तित्त्व, काल, मन आणि शरीर यांच्यातील संबंध, वस्तू व त्यांचे गुणधर्म यांच्यातील संबंध, पूर्ण आणि त्याचे अंश यांच्यातील संबंध, घटना, प्रक्रिया व त्यांची कारणमीमांसा अशा वास्तवाच्या सर्वसाधारण गुणांचा किंवा वैशिष्ट्यांचा अभ्यास तत्त्वमीमांसेत केला जातो.
^Brook Noel Moore, Kenneth Bruder (2005). Philosophy : Power of Ideas. New Delhi: Tata McGraw-Hill Publishing Company. p. 02. ISBN0070611106.
^"Before Philosophy: Myth in Hesiod and Homer" , The Great Conversation: A Historical Introduction to Philosophy. New York: McGraw Hill. 2007. p. 01. ISBN13:9780195306828, 10:0195306821 Check |isbn= value: invalid character (सहाय्य). |first= missing |last= (सहाय्य)
.jpg)
विकिपीडिया
