खाजगीकरण

वाणिज्यात खाजगीकरण हे शासकीय उद्योगाचे किंवा जाहीरपणे व्यापार केलेल्या कंपनींचे खाजगी कंपनी किव्वा कंपन्यांकडून करण्यात आलेले अधिग्रहण. खाजगीकरण झाल्यावर कंपनीचे शेर बाजारात सामान्यांना विकलेया नाही जात.

दुसऱ्या प्रकारचे खाजगीकरण हे भागीत कंपनी अभागीत होऊन तिचे संयुक्त भांडवली कंपनी मध्ये रूपांतर होण्याची प्रक्रिया होय. पहिल्यांदा 'खाजगीकरण' (इंग्लिशमध्ये प्रायव्हेटायझेशन) हा शब्द इकोनॉमिस्ट ह्या मासिकाने १९३० च्या दशकात नाझी जर्मनीच्या आर्थिक नीतींचे वर्णन करण्यासाठी वापरला होता.

प्रकार

खाजगीकरणाच्या मुख्य ५ पद्धती आहेत:

1. शेअर वाटप खाजगीकरण : शेअर मार्केट वर शेअर विकायला ठेवले जातात.
   
2. संपत्ती विक्री खाजगीकरण: संपत्तीची गुंतवनुकदाराकडे विक्री, मुख्यता लिलावातून किव्वा ट्रिवहंड माॅडेलच्या द्वारे.
   
3. वाऊचर खाजगीकरण: वाऊचर, जे की कंपनीची मालकी संबोधतात, त्यांचे नागरिकांमध्ये मोफत वाटप किव्वा खुप कमी किमतीत विक्री.
   
4. मूलातुन खाजगीकरण: नव्या खाजगी ऊद्योगांची सुरुवात (पहिलेच्या समाजवादी देशांमध्ये करण्यात आले होते).
   
5. व्यवस्थापनास किव्वा नोकरांस विक्री करून खाजगीकरण: कंपनीचे शेअर तिथल्या व्यवस्थापनास किव्वा नोकरांस मोफत किव्वा कमी किमतीत विकणे.

मत

खाजगीकरणाच्या विशयावरील प्रसिद्ध वितर्क खाली दिलेली आहेत.

खाजगीकरणाच्या बाजुने

संशोधनांप्रमाणे, खाजगीकरण झालेली बाजारे व आर्थिक व्यवस्था खुल्या बाजाराच्या स्वरूपामुळे जास्त कार्यक्शमतेने वस्तु व सुविधा पुरवतात. वेळासोबत ह्यामुळे किमतींमध्ये घट, दर्जामध्ये वाढ, जास्त पसंती, ईत्यादी गोष्टी समोर येतात. काही अभ्यासक असे मत मांडतात की सर्व बाजार खाजगी नाही झाले पाहिजे, कारण त्याने बाजारात घट व एकाधिकार होण्याची संभावना राहते. पण अराजक भांडवलदार मानतात की शासनाचे प्रत्येक कार्य खाजगी असावे.

खाजगीकरणाच्या बाजुची अभ्यासक मंडळी खालील मत मांडते :

• कार्यक्षमतेत वाढ
• विशेषीकरण : खाजगी ऊद्योगांकडे काही विशेष कार्य करण्यासाठी लागणारे कामगार वर्ग व आर्थिक संसाधने ऊपलब्ध असतात.
• भ्रष्टाचार : शासनाद्वारे ऊद्योगांवर नियंत्रण आणन्यामुळे भ्रष्टाचाराला वाव मिळतो
• नागरी स्वतंत्र्ता विषयी चिंता : शासन नियंत्रीत ऊद्योग हे सामान्य व्यक्ती, जो शासनाच्या धोरणांविरोधी आहे, त्याच्यासाठी नागरी हक्कांचे ऊल्लंगण होण्याची शक्यता आहे.
• ध्येय : शासन नियंत्र्न असलेली अर्थव्यवस्था आर्थिक ध्येय न धरून राजनितीक ध्येय धरून कामकाज चालवते
  
• रोजगार निर्माण : खाजगी ऊद्योगांना जास्तीत जास्त नफा झाल्यामुळे खाजगी भांडवलाचे निर्माण होते, ज्यामुळे जास्त पगाराचे व संख्येत सुद्धा जास्त रोजगार निर्माण होतात.

खाजगीकरणाच्या विरोधी

खाजगीकरण विरोधी गट असे मानतो की काही सामाजिक वस्तू व सेवा ह्या मुख्यता शासनाच्या हातात असाव्या, जेनेकरून प्रत्येकाला त्यांचा लाभ मिळेल (जसे की कायद्याची अंमलबजावनी, आरोग्य सेवा, व मूलभुत शिक्श्ण).

एक लोकशाही द्वारे निवडलेले शासन हे लोकानंच्या गरजांना एका संविधानाद्वारे, कांग्रेसद्वारे, किव्वा विधानमंडळाद्वारे लक्शात घेऊन अम्लात आणते. लोकशाही द्वारा निवडलेले असल्यामुळे सर्व नफा, किव्वा भांडवल हे समाजातील सर्वांच्या गर्जा पूर्ण करण्यासाठी वापरण्यात येतात, व वर दिलेल्या सगळ्या मुद्द्यांना, एक प्रतिऊत्तर म्हणून सादर करण्यात येते.