शांतिनिकेतन

शांतिनिकेतन हा भारताच्या पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्याचा एक परिसर आहे. बोलपूर उपविभागातील बोलपूर शहराच्या शेजारी सून, कोलकाताच्या उत्तरेस अंदाजे १५२ किमी अंतरावर आहे. याची स्थापना महर्षी देवेंद्रनाथ टागोर यांनी केली होती आणि नंतर त्यांचा मुलगा रवींद्रनाथ टागोर यांनी विस्तार केला. रवींद्रनाथांनी याचे रुंपातरण करून त्याचे विश्वभारती विद्यापीठ तयार केले.

1926 मध्ये रायपूरच्या भगवान सत्येंद्र प्रसन्न सिन्हा यांनी दिलेल्या देणगीतून बनवलेले 'सिंह सदन'. विश्व-भारती विद्यापीठ संकुल, शांतिनिकेतन येथे छायाचित्रित.

इतिहास

1863 मध्ये, देबेंद्रनाथ टागोर यांनी 20 एकर (81,000 m2) जमीन कायमस्वरूपी भाडेतत्त्वावर घेतली, ज्यामध्ये दोन छातिम (अल्स्टोनिया स्कॉलिस) झाडे होती. ही जमीन वार्षिक रु. ५ दराने, भुवन मोहन सिन्हा या रायपूर, बीरभूमचे तालुकदार यांच्याकडून घेतली होती. त्यांनी तेथे एक अतिथीगृह बांधले आणि त्याचे नाव शांतीनिकेतन (शांतीचे निवासस्थान) ठेवले. हळूहळू हा संपूर्ण परिसर शांतीनिकेतन म्हणून ओळखला जाऊ लागला.

बिनॉय घोष म्हणतात की १९व्या शतकाच्या मध्यात बोलपूर हे एक छोटेसे ठिकाण होते. शांतीनिकेतन जसजसे वाढत गेले तसतसे ते वाढत गेले. बोलपूरचा काही भाग हा रायपूरच्या सिन्हा घराण्याच्या जमीनदारीचा एक भाग होता. भुबन मोहन सिन्हा यांनी बोलपूर परिसरात एक छोटेसे गाव विकसित केले होते आणि त्याचे नाव भुवनदंगा ठेवले होते. ते त्या काळातील शांतीनिकेतनच्या अगदी समोर होते. भुवनदंगा हे कुख्यात डकैतांच्या टोळीचे अड्डे होते, ज्यांना लोक मारण्यात कसलीही दमछाक नव्हती. यामुळे संघर्ष आणि संघर्षाची परिस्थिती निर्माण झाली, परंतु टोळीचा म्होरक्या, शेवटी, देबेंद्रनाथला शरण गेला आणि त्यांनी त्याला परिसराच्या विकासासाठी मदत करण्यास सुरुवात केली. तेथे एक छत्तीम वृक्ष होता ज्याच्या खाली देबेंद्रनाथ ध्यान करत असत. 1851च्या ग्रेट एक्झिबिशनसाठी लंडनच्या हाइड पार्कमध्ये मूळतः बांधलेल्या क्रिस्टल पॅलेसपासून प्रेरणा घेऊन आणि नंतर ते स्थलांतरित झाले, देबेंद्रनाथ यांनी ब्राह्मो प्रार्थनेसाठी 60 फूट × 30-फूट हॉल बांधला. छताला फरशी होती आणि मजल्यावर पांढरा संगमरवर होता, पण बाकीची रचना काचेची होती. त्याच्या सुरुवातीच्या दिवसांपासून ते आजूबाजूच्या लोकांसाठी एक उत्तम आकर्षण होते.

रवींद्रनाथ टागोर 17 वर्षांचे असताना 27 जानेवारी 1878 मध्ये पहिल्यांदा शांतिनिकेतनला गेले होते. 1888 मध्ये, देबेंद्रनाथ यांनी ट्रस्ट डीडद्वारे ब्रह्मविद्यालयाच्या स्थापनेसाठी संपूर्ण मालमत्ता समर्पित केली. 1901 मध्ये रवींद्रनाथांनी ब्रह्मचर्याश्रम सुरू केला आणि 1925 पासून ते पाठभवन म्हणून ओळखले जाऊ लागले. 1913 मध्ये रवींद्रनाथ टागोर यांना साहित्यातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

कोलकाता येथील टागोर घराण्याच्या तळांपैकी एक असलेल्या जोरासांको ठाकूर बारी येथील वातावरण साहित्य, संगीत, चित्रकला आणि नाट्यगृहांनी भरलेले होते. रवींद्रनाथ टागोर यांनी 1921 मध्ये स्थापन केलेल्या, विश्व भारतीला 1951 मध्ये केंद्रीय विद्यापीठ आणि राष्ट्रीय महत्त्वाची संस्था म्हणून घोषित करण्यात आले.

चित्र संचिका

• 
  शांतिनिकेतन ग्रुह
• 
  संताळ कुटुंब
• 
  कालो बारी- चिखल आणि कोळशापासून बनलेले घर
• 
  घंटातळ