म्हणी

मराठी म्हणींची यादी विकीकोट सहप्रकल्पात पहावी.

'म्हण' म्हणजे काय?

'म्हणी' म्हणजे लोकांनी वारंवार उच्चारलेले मार्मिक वाक्य.

म्हणीमध्ये जीवनातील विशिष्ट अनुभव, माहिती, सत्य व उपदेश साठवलेला असतो. म्हणीच्या विचारांत मार्मिकता असते. जे वाक्य किवा वचन वारंवार म्हणण्यात येते ती 'म्हण'होय. म्हणी समाजाचा आरसाच आहेत. मानवाच्या चांगल्या वाईट प्रवृत्ती, आचार -विचार, नानाविध चालीरीती ,निरनिराळी नातीगोती इ.चे प्रतिबिंब त्यांत पडलेले असते. समाजातील सर्व थरातील लोकांना 'म्हणी ' आवडतात. कमी शब्दात परिस्थितीचा अन्वयार्थ अथवा तत्संबंधी सूचक, समर्पक, कालातीत भाष्य व्यक्त करणारा लोकपरंपरेने वापरला जाणाऱ्या अर्थपूर्ण शब्द समूहांना 'म्हण' असे म्हणतात. यात उपमा, रूप, पर्यायोक्ती, विरोधाभास, यमक, अनुप्रास अशा विविध भाषा अलंकारां सोबत ठसकेदार रचनेचा वैशिष्ट्यपूर्ण उपयोग केलेला असतो.'म्हण' शब्द समूहात बऱ्याचदा ध्वन्यार्थ हा वाच्यार्थापेक्षा निराळा असू शकतो. या शिवाय गणिती अंक, संख्या व कल्पना यांचा चपखल उपयोग यामुळे म्हणी तसेच वाक्प्रचारयुक्त भाषा-साहित्य व बोलीभाषा लोकप्रिय राहिलेल्या आहेत. जगातील सर्व प्रमुख भाषांमध्ये म्हणी भरपूर प्रमाणात आढळतात.

मराठीतील काही म्हणी

1. एका हाताने टाळी वाजत नाही. म्हणजे भांडणात दोन्ही पक्षांचा दोष असतो.
2. खाई त्याला खवखवे.
3. गर्जेल तो पडेल काय?
4. बोलेल तो करेल काय? - गर्जेल ते पडेल काय?
5. मांजराने कितीही डोळे मिटून दूध पिले तरी ते कळतेच
6. वासरात लंगडी गाय शहाणी._अंधों के राज्य में काना श्रेष्ठ ।
7. अवचित पडे नि दंडवत घडे |
8. अंगापेक्षा बोंगा मोठा |
9. पाण्यात राहून माशाशी वैर कशाला? : समाजात ज्यांच्या सोबत राहायचे आहे त्यांच्याशी शत्रुत्व करू नये.
10. जी खोड बाळा ती जन्म काळा: जन्मजात अंगी असलेले गुण किंवा दुर्गुण जन्मभर जात नाहीत.
11. गर्जेल तो पडेल काय : नुसता बोलणं कृती काही नाही.

म्हणीसंबंधातील ग्रंथ आणि कोशवाङ्‍मय

• मराठी भाषेचे वाक्प्रचार व म्हणी (वि.वा. भिडे)
• मराठी भाषेचे संप्रदाय व म्हणी - इंग्रजी पर्यायांसह (वा.गो. आपटे)

हेसुद्धा पहा

• संस्कृत न्याय
• वाक्प्रचार
• उखाणे