भोयरी

भोयरी किंवा पवारी ही मध्य भारतातील एक इंडो-आर्यन बोली आहे, जी विशेषतः क्षत्रिय पवार (पवार/भोयर पवार) जातीतल्या लोकांद्वारे बोलली जाते. ही बोली प्रामुख्याने राजस्थानी माळवी भाषेची एक उपभाषा आहे. मुख्यतः ही भाषा मध्य प्रदेशातील बैतूल, छिंदवाडा, पांढुरणा आणि महाराष्ट्रतील वर्धा जिल्ह्यांमध्ये पवार जातीतल्या लोकांद्वारे बोलली जाते. हीच भाषा पवार जातीचे लोक राजस्थान आणि मालवा येथे त्यांच्या मूळ निवासस्थानी बोलत होते. 16व्या ते 18व्या शतकादरम्यान, पवार जातीने राजस्थान व मालवामधून सतपुडा व विदर्भ प्रदेशाकडे स्थलांतर केले आणि मुख्यतः बैतूल, छिंदवाडा, पांढुरणा व वर्धा जिल्ह्यांमध्ये स्थायिक झाली. ही भाषा केवळ पवार जातीचे लोकच बोलतात; इतर जातीतील लोक ती बोलत नाहीत, जे पवारांच्या राजस्थान व मालव्याशी जोडलेले असल्याचे स्पष्ट प्रमाण आहे.

सध्या, या राजस्थानी मालवीच्या उपभाषेवर बुंदेली, निमाडी आणि मराठी भाषांचा थोडा-फार प्रभाव दिसून येतो. बैतूल, छिंदवाडा आणि पांढुरणा जिल्ह्यांमध्ये बोलल्या जाणाऱ्या पवारीवर बुंदेलीचा सौम्य प्रभाव आहे, तर वर्धा जिल्ह्यात मराठीचा अधिक प्रभाव आहे. बैतूल, छिंदवाडा आणि पांढुरणा जिल्ह्यातील पवारीला सर्वात शुद्ध मानले जाते, कारण ती इतर भाषांच्या प्रभावाखाली कमी आहे आणि फक्त सौम्य बुंदेली प्रभाव आहे. वर्धा जिल्ह्यातील पवारी मात्र मराठी भाषेत अधिक मिसळलेली आहे. त्यामुळे बैतूल, छिंदवाडा आणि पांढुरणा येथील पवारीला अधिक प्रतिष्ठित व शुद्ध मानले जाते.

पवार जातीने आपले स्थान बदलले असले, तरी त्यांनी आपली शुद्ध राजस्थानी मालवी भाषा टिकवून ठेवली आहे. काही विद्वानांच्या मते, पवारी ही राजस्थानी मालवीची उपभाषा रंगडीची आणखी एक उपभाषा आहे, ज्यामध्ये मारवाडी, मेवाडी आणि गुजराती भाषांचे सौम्य मिश्रण आहे. हे देखील पवारांचे राजस्थान व मालवाशी असलेले नाते सिद्ध करते. ही भाषा केवळ त्यांच्या मूळ स्थानाला राजस्थान व मालवाशी जोडते असे नाही, तर भौगोलिक बदल आणि वेगळ्या संस्कृती व भाषेच्या लोकांमध्ये राहूनही त्यांनी आपली भाषा किती चांगल्या प्रकारे जपली आहे, हे देखील दाखवते.