द गाइड (पुस्तक)

द गाइड
लेखक	आर. के. नारायण
मूळ शीर्षक (अन्य भाषेतील असल्यास)	द गाइड
भाषा	इंग्रजी
देश	भारत
साहित्य प्रकार	कादंबरी
प्रकाशन संस्था	* Viking Press (US) Methuen (UK)
प्रथमावृत्ती	१९५८
मुखपृष्ठकार	आर. के. लक्ष्मण
आकारमान व वजन	२२०
आय.एस.बी.एन.	0-670-35668-9
पुरस्कार	साहित्य अकादमी पुरस्कार

द गाईड ही १९५८ मधील इंग्रजी कादंबरी आहे जी भारतीय लेखक आर.के. नारायण यांनी लिहिली होती. त्यांच्या इतर बऱ्याच साहित्याप्रमाणे ही कादंबरी देखील मालगुडी या दक्षिण भारतातील काल्पनिक शहरावर आधारित आहे. या कादंबरीमध्ये नायक राजूचा एका टूर गाईडपासून आध्यात्मिक मार्गदर्शक बनण्याचा प्रवास सुरू आणि नंतर देशातील फार मोठा साधू पुरुषामध्ये झालेल्या परिवर्तनाचे वर्णन आहे.

या कादंबरीने नारायण यांना 1960चा इंग्रजीसाठीचा साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळवून दिला, जो भारताची राष्ट्रीय पत्र अकादमी, साहित्य अकादमीतर्फे दिला जातो.

कथेचा सारांश

रेल्वे राजू (हे त्याचे टोपणनाव असते) हा एक भ्रष्ट टूर गाईड आहे जो पर्यटकांमध्ये प्रसिद्ध आहे. तो पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ मार्कोची पत्नी रोझी या सुंदर नर्तकीच्या प्रेमात पडतो. ते दक्षिण भारतातील काल्पनिक शहर असलेल्या मालगुडी येथे पर्यटक म्हणून आले आहेत. मार्कोला रोझीची नृत्याची आवड मान्य नाही. राजूने प्रोत्साहन दिलेली रोझी तिच्या स्वप्नांचे अनुसरण करण्याचा आणि नृत्य कारकीर्द सुरू करण्याचा निर्णय घेते. प्रक्रियेत ते एकमेकांच्या जवळ येतात. त्यांच्या नात्याची माहिती मिळाल्यावर मार्को रोझीला मालगुडी येथे सोडून एकटाच मद्रासला परत जातो. रोझी राजूच्या घरी येते आणि ते एकत्र राहू लागतात. पण राजूच्या आईला त्यांचे नाते मान्य नसते, आणि त्यांना सोडून जाते. राजू रोझीचा स्टेज मॅनेजर बनतो आणि लवकरच, राजूच्या मार्केटिंग युक्तीच्या मदतीने, रोझी एक यशस्वी नृत्यांगना बनते. राजू, तथापि, स्वतःची महत्त्वाची भावना वाढवतो आणि तिच्या जीवनावर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न करतो आणि त्याला शक्य तितकी संपत्ती निर्माण करायची आहे. रोझीच्या स्वाक्षरीच्या खोट्या प्रकरणात राजू अडकतो आणि रोझीने त्याला वाचवण्याचा खूप प्रयत्न केला तरीही त्याला दोन वर्षांची शिक्षा झाली.

शिक्षा पूर्ण केल्यानंतर, राजू एका गावातून जातो, मंगल जेथे त्याला साधू (आध्यात्मिक मार्गदर्शक) समजले जाते. मालगुडीला अपमानित होऊन परत यायचे नसल्यामुळे, तो गावाजवळ असलेल्या एका पडक्या मंदिरात राहण्याचा निर्णय घेतो. तेथे तो गावकऱ्यांना प्रवचन आणि प्रवचन देणारा आणि त्यांच्या दैनंदिन समस्या आणि वाद सोडवणाऱ्या साधूची भूमिका करतो. लवकरच गावात दुष्काळ पडेल आणि पाऊस पडावा म्हणून राजू उपोषण करील अशी गावकऱ्यांना कल्पना येते. राजूने त्याच्या भूतकाळातील संपूर्ण सत्य वेलनला कबूल केले, ज्याने राजूला पहिल्यांदा मंदिरात शोधले होते आणि बाकीच्या गावकऱ्यांप्रमाणे त्याच्यावर पूर्ण विश्वास निर्माण केला होता. कबुलीजबाब वेलनला काही फरक पडत नाही आणि राजूने उपोषण करण्याचा निर्णय घेतो.

प्रसारमाध्यमांनी त्याच्या उपोषणाची प्रसिद्धी केल्यामुळे, त्याला उपोषण पाहण्यासाठी प्रचंड जनसमुदाय जमतो. उपवासाच्या अकराव्या दिवशी सकाळी तो त्याच्या दैनंदिन विधीचा भाग म्हणून नदीकाठी जातो. दुरवरच्या डोंगरात पाऊस पडतोय असे त्याला वाटते आणि तो पाण्यात बुडतो.

कादंबरीचा शेवट वाचकाला अंदाज लावायला लावतो की राजूचा मृत्यू झाला की नाही आणि पाऊस पडला की नाही.

पुस्तकाचे चित्रपट रूपांतर

1965 मध्ये या कादंबरीवर आधारित गाईड हा चित्रपट प्रदर्शित झाला होता. त्याचे दिग्दर्शन विजय आनंद यांनी केले होते. यात राजूच्या भूमिकेत देव आनंद, रोझीच्या भूमिकेत वहिदा रेहमान आणि लीला चिटणीस मुख्य भूमिकेत होते. चित्रपटाचा स्कोअर एस.डी. बर्मन यांनी संगीतबद्ध केला होता. चित्रपटाचा शेवट कादंबरीपेक्षा वेगळा आहे, ज्यामध्ये काही पात्रांचे भवितव्य अनुत्तरीत आहे.

120-मिनिटांची यू.एस. आवृत्ती पर्ल एस. बक यांनी लिहिली होती, आणि दिग्दर्शित व निर्मिती टॅड डॅनिएल्स्की यांनी केली होती. हा चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर 42 वर्षांनी 2007 कान्स चित्रपट महोत्सवात प्रदर्शित करण्यात आला.

1968 मध्ये या कादंबरीचे नाटकात रूपांतरही करण्यात आले. हे नाटक विल्यम गोल्डमनच्या द सीझन: ए कॅन्डिड लूक अॅट ब्रॉडवे या पुस्तकात वर्णन करण्यात आले होते.