ज्वालामुखी
ज्वालामुखी हे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाला पडलेली भेग किंवा नळीसारखे भोक असते. ज्यामधून, पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील तप्त शिलारस (मॅग्मा), उष्ण वायू, राख इत्यादी बाहेर पडतात. सर्वसामान्य ज्वालामुखी क्रियेत मध्यवर्ती नळीच्या वाटे तप्त शिलारस बाहेर येऊन नळीभोवती लाव्हा आणि राख यांची रास साचते व शंकूच्या आकाराचा उंचवटा तयार होत जातो, त्याला ज्वालामुखी पर्वत म्हणतात.[१]
 | हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
ज्वालामुखी हा पृथ्वीवरील निसर्गनिर्मित आपत्ती आहे. ज्यामुळे पृथ्वीच्या भूपृष्ठावर होणाऱ्या ज्वालामुखीतून उष्ण लावारस , ज्वालाग्राही राख आणि विषारी वायू बाहेर पडतात.पृथ्वीचे ज्वालामुखी उद्भवतात. कारण, भूकवच हे ७ मोठ्या, टणक भूपट टेक्टॉनिक प्लेट्समध्ये विभागलेले आहे. हे सर्व भूपट गरम, सौम्य थर यावर तरंगत असतात. त्यामुळे पृथ्वीवर ज्वालामुखी आढळतात, जिथे टेक्टॉनिक प्लेट डिकरिजिंग किंवा एककमी होतात आणि बहुतेक पाण्याच्या पाळ्या आढळतात. उदाहरणार्थ, मध्य-अटलांटिक रिज सारख्या मध्यशास्त्रीय रिजमध्ये वेगळ्या टेक्टॉनिक प्लेट्समुळे ज्वालामुखी आढळतात तर पॅसिफिक रिंग ऑफ फायरमध्ये संक्रमित टेक्टॉनिक प्लेटमुळे ज्वालामुखी आढळतात. ज्वालामुखीदेखील क्रस्टच्या प्लेट्सवर पसरत आणि पातळ करीत असतील तेथे तयार करू शकतात, उदा. पूर्व आफ्रिकेतील रिफ्ट आणि वेल्स ग्रे-क्लॉवर वॉटर ज्वालामुखीय क्षेत्र आणि उत्तर अमेरिकेतील रिओ ग्रान्दे रिफ्ट मध्ये. या प्रकारच्या ज्वालामुखीचा प्रभाव "प्लेट व्हॉइसिस" ज्वालामुखीच्या छत्रीखाली येतो. प्लेट चौपातून दूर ज्वालामुखीवाद्यांना देखील आवरणाच्या पोकळी म्हणून स्पष्ट केले आहे. उदाहरणार्थ, हवाई या तथाकथित "हॉटस्पॉट्स", पृथ्वीच्या ३००० कि.मी. खोलवर असलेल्या कोर-मेन्टल सीमेवरील मेग्मासह प्रगत उष्ण प्रदेशातून उदयास येत असतात. ज्वालामुखी सहसा तयार होत नाहीत जिथे दोन टेक्टॉनिक प्लेट एकापाठोपाठ एक स्लाइड करतात. ज्वालामुखी निकामी केल्याने विषाणूच्या तत्काळ परिसरातच नव्हे, तर अनेक धोका उद्भवू शकतात. अशी एक धोक्याची जाणीव म्हणजे ज्वालामुखी राख राखण्यासाठी धोकादायक असू शकते, विशेषतः जेट इंजिन असणाऱ्या विमानाच्या पंखांवर राखेचे कण जमा होतात; वितळलेले कण नंतर टर्बाइन ब्लेड्सचे संचयित होतात आणि त्यांचे आकार बदलतात. यामुळे टरबाइनच्या प्रक्रियेत अडथळा आणतात. मोठ्या उद्रेक अशाप्रमाणे तापमान आणि सल्फ्यूरिक ऍसिडच्या टप्प्यांची सूर्यप्रकाश अस्पष्ट करतात आणि पृथ्वीचे निम्न वातावरण (किंवा ट्रोफोस्फियर) थंड होऊ शकतात; तथापि, ते पृथ्वीमधून निघणा-या उष्णतेचा देखील ग्रहण करतात, ज्यामुळे वरच्या वातावरणामध्ये तापमान वाढते (किंवा स्ट्रॅटोस्फियर). ऐतिहासिकदृष्ट्या, ज्वालामुखीचा हिवाळामुळे आपत्तिमय दुष्काळ पडला आहे.[२]
प्रकार
[संपादन] | या लेखातील मजकूर मराठी विकिपीडियाच्या विश्वकोशीय लेखनशैलीस अनुसरून नाही. आपण हा लेख तपासून याच्या पुनर्लेखनास मदत करू शकता.
नवीन सदस्यांना मार्गदर्शन हा साचा अशुद्धलेखन, अविश्वकोशीय मजकूर अथवा मजकुरात अविश्वकोशीय लेखनशैली व विना-संदर्भ लेखन आढळल्यास वापरला जातो. |
ज्वालामुखीचे वर्गीकरण लिसा डोरवर्ड द्वारा २४ एप्रिल २०१७ रोजी अद्यतनित ज्वालामुखीचे वर्गीकरण बहुतेकदा त्यांचे जीवनचक्र होय. ज्वालामुखीचे वर्गीकरण बऱ्याचदा त्यांचे जीवन चक्र (सक्रिय, सुप्त किंवा नामशेष) दर्शवते. ज्वालामुखी देखील प्रकारानुसार वर्गीकृत करता येतात, म्हणजेच, ज्वालामुखीची संरचना आणि रचना (स्ट्रेटो, शंकूच्या आणि ढाल). ज्वालामुखीदेखील ते निर्माण होणाऱ्या उद्रेकाप्रमाणे वर्गीकृत करता येतात (स्फोटक किंवा शांत).
सक्रिय
[संपादन]एक ज्वालामुखी सक्रिय म्हणून वर्गीकृत आहे जर तो सध्या अस्तित्वात आहे किंवा नजीकच्या भविष्यात उत्क्रांत होणे अपेक्षित आहे. हवाईमध्ये बिग आयलची निर्मिती करणाऱ्या पाच ज्वालामुखींपैकी एक, किलाऊए 1 9 83 पासून निरंतर उधळत आहे. पृथ्वीवरील सुमारे ५०० ज्वालामुखी सक्रिय आहेत, महासागरांच्या खाली डूबलेल्या ज्वालामुखींचा समावेश नाही. दर वर्षी सुमारे ५० ते ७० सक्रिय ज्वालामुखी उमलतील.
निष्क्रिय
[संपादन]निष्क्रिय ज्वालामुखी सर्वात धोकादायक असू शकतात. कारण, विस्फोट हे हिंसक म्हणून अनपेक्षित म्हणून होऊ शकतात. एक सुप्त ज्वालामुखी असे एक आहे. जे सध्या अस्तित्वात नाही परंतु ते रेकॉर्ड करण्यायोग्य इतिहासामध्ये उमटत आहे आणि भविष्यात पुन्हा पुन्हा उमटण्याची अपेक्षा आहे. सक्रिय आणि सुप्त ज्वालामुखी दरम्यानची ओळ कधी कधी धुसर झाली आहे; काही ज्वालामुखी विस्फोटांच्या दरम्यान हजारो वर्षांपासून सुप्त राहू शकतात, त्यामुळे भविष्यात तांत्रिकदृष्ट्या ते उद्रेक होण्याची शक्यता आहे, पण तसे होण्यापूर्वी अनेक जन्मानंतर ते लागू शकतात. बिग आयलंडमधील पाच ज्वालामुखींपैकी मोनाने, अंतराळाचे ३५०० वर्षांपूर्वीचे स्फोट झाले पण ते पुन्हा पुन्हा उमटण्याची शक्यता आहे, परंतु इव्हेंट कधी घडेल याबाबत अंदाज नाही. सुप्त ज्वालामुखी बहुतेकदा सर्वात धोकादायक असतात कारण लोक त्यांच्या सभोवतालच्या परिसरात आनंदी असतात आणि साधारणपणे विस्फोट येतो तेव्हा अपुरी तयारी होते. हे माउंट व्हॅल्यूमध्ये होते.
नामशेष
[संपादन]मोलोकिनी आखाड एक मृत ज्वालामुखी आहे जो जवळजवळ संपूर्ण महासागरात बुडवून आहे. मृत ज्वालामुखी मृत मानले जातात आणि कधीही पुन्हा उदभवण्याची अपेक्षा नाही. कोहला, हवाईच्या बिग आयलमधील सर्वात जुना ज्वालामुखी, ६०००० वर्षांमध्ये उद्रेक झालेला नाही आणि पुन्हा कधीही सक्रिय होणार नाही अशी अपेक्षा आहे. परंतु हे वर्गीकरण पूर्णतः निश्चित निर्धार नाही कारण अनेक हवाईयन ज्वालामुखी पुनरुत्थानाच्या एका टप्प्यातुन गेले आहेत
उद्रेकानुसार प्रकार
[संपादन]१.केंद्रीय ज्वालामुखी : ज्वालामुखी उद्रेकाच्या वेळी लाव्हारस एखाद्या नळीसारख्या भागातून बाहेर पडतो ,तेव्हा त्यास केंद्रीय ज्वालामुखी म्हणतात
या क्रियेत ज्वालामुखीतून बाहेर पडलेले पदार्थ नळीच्या मुखाभोवती साचतात .त्यामुळे शंकूच्या आकाराच्या ज्वालामुखीय पर्वतांची निर्मिती होते.उदा.किलीमांजारो तांझिया
२.भेगीय ज्वालामुखी : ज्वालामुखी उद्रेकाच्या वेळी लाव्हारस ज्या वेळेस अनेक भेगातून बाहेर पडतो , त्यास भेगीय ज्वालामुखी म्हणतात .या क्रियेत ज्वालामुखीतून बाहेर पडणारे पदार्थ भेगांभोवती साचतात .त्यामुळे ज्वालामुखीत पठाराची निर्मिती होते उदा. महाराष्ट्र पठार
चित्र दालन :
[संपादन]संदर्भ
[संपादन]- ^ "Definition of vulcanology | Dictionary.com". www.dictionary.com (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-21 रोजी पाहिले.
- ^ "European Space Agency". www.esa.int (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-21 रोजी पाहिले.