अन्ना मणी
अन्ना मणी (२३ ऑगस्ट १९१८ – १६ ऑगस्ट २००१) ह्या भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ आणि हवामानशास्त्रज्ञ होत्या. त्या भारतीय हवामानशास्त्र विभागाच्या उपमहासंचालक म्हणून निवृत्त झाल्या आणि रमण संशोधन संस्थेत व्हिजिटिंग प्रोफेसर म्हणून काम केले. मणी यांनी हवामानशास्त्रीय उपकरणांच्या क्षेत्रात योगदान दिले, संशोधन केले आणि सौर किरणोत्सर्ग, ओझोन आणि पवन ऊर्जा मोजमापांवर असंख्य शोधनिबंध प्रकाशित केले.
प्रारंभिक जीवन
[संपादन]२३ ऑगस्ट १९१८ मध्ये केरळमधील एका सीरियन ख्रिश्चन कुटुंबात अन्ना मणी यांचा जन्म झाला होता. कुटुंबातील आठ भावंडांपैकी त्या सातव्या होत्या आणि एक उत्कट वाचक होत्या. वैकोम सत्याग्रहाच्या वेळी गांधींनी प्रभावित होऊन आणि त्यांच्या राष्ट्रवादी चळवळीने प्रेरित होऊन त्यांनी फक्त खादीचे कपडे परिधान केले.
मणी कुटुंब हे एक विशिष्ट उच्च-वर्गीय व्यावसायिक कुटुंब होते ज्यात मुले उच्च-स्तरीय करिअरसाठी तयार केली जात होती तर मुली लग्नासाठी तयार केल्या जात होत्या. पण अण्णा मणी यांच्याकडे असे काहीही नव्हते: त्यांची सुरुवातीची वर्षे पुस्तकांमध्ये मग्न होती आणि वयाच्या आठव्या वर्षापर्यंत त्यांनी मल्याळम सार्वजनिक वाचनालयातील जवळजवळ सर्व पुस्तके वाचली होती आणि त्यांनी बारावीपर्यंत सर्व पुस्तके इंग्रजीत वाचली होती. त्यांच्या आठव्या वाढदिवशी, त्यांनी तिच्या कौटुंबिक परंपरागत हिऱ्याच्या कानातल्यांचा सेट स्वीकारण्यास नकार दिला, त्याऐवजी एन्सायक्लोपीडिया ब्रिटानिकाचा सेट मागितला. पुस्तकांच्या जगाने त्यांना नवीन कल्पनांसाठी खुले केले आणि त्यांच्यामध्ये सामाजिक न्यायाची खोल भावना रुजवली ज्याने त्यांच्या जीवनाला माहिती दिली आणि आकार दिला.
शिक्षण
[संपादन]अन्ना मणी यांना डान्सिंग करायचं होतं, पण त्यांना भौतिकशास्त्र हा विषय आवडल्यामुळे त्यांनी भौतिकशास्त्र बाजूने निर्णय घेतला. १९३९ मध्ये, त्यांनी चेन्नई (तेव्हाचे मद्रास) येथील पचयप्पा कॉलेजमधून भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्रात B.Sc ऑनर्स पदवी मिळवली. १९४० मध्ये, त्यांनी बंगलोरच्या इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समध्ये संशोधनासाठी शिष्यवृत्ती मिळवली.
१९४५ मध्ये, त्या भौतिकशास्त्रातील पदवी शिक्षण घेण्यासाठी इंपीरियल कॉलेज, लंडन येथे गेल्या परंतु हवामान शास्त्रातील उपकरणांमध्ये विशेष प्राविण्य मिळवले.
कारकीर्द
[संपादन]१९३९ मध्ये चेन्नईच्या पी पचयप्पास कॉलेजमधून भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्रात पदवी प्राप्त करून त्याच वेळी त्यांनी पाच शोधनिबंध प्रकाशित केले. १९४५ मध्ये, लंडनच्या इंपीरियल कॉलेजमध्ये भौतिकशास्त्रात पदवीचे शिक्षण त्यांनी सुरू केले. १९४८ मध्ये लंडनहून परत आल्यानंतर अन्ना मणी पुण्यातील भारतीय हवामानशास्त्र विभागात रुजू झाल्या, जिथे त्यांच्याकडे हवामान यंत्रांची व्यवस्था करण्याची जबाबदारी होती.
अन्ना मणी यांनी भौतिकशास्त्र आणि हवामानशास्त्रात केलेल्या संशोधनामुळे भारताला हवामानाचा अचूक अंदाज लावणे शक्य झाले. म्हणूनच अन्ना मणी यांना “वेदर वुमन ऑफ इंडिया” म्हणून देखील ओळखले जाते.
भारताला सस्टेनेबल व पुनर्वापरातील ऊर्जास्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी त्यांनी एक भक्कम पाया रचून ठेवला होता. प्राध्यापक सी व्ही रमन यांच्या हाताखाली रुबी आणि डायमंडच्या ऑप्टिकल गुणधर्मांवर त्यांचे संशोधन प्रसिद्ध आहे.
आपल्या कर्तबगारीने काहीच काळात अन्ना मणी नंतर भारतीय हवामान विभागाच्या उपमहासंचालक बनल्या व संयुक्त राष्ट्रांच्या जागतिक हवामान संघटनेत अनेक महत्त्वाच्या पदांवर त्यांची नेमणूक झाली. १९८७ मध्ये, त्यांनी विज्ञानातील उल्लेखनीय योगदानासाठी के.आर. रामनाथन पदक जिंकले आहे.[१]
मृत्यू
[संपादन]१९९४ मध्ये मणी यांना पक्षाघाताचा झटका आला. त्यांच्या ८३ व्या वाढदिवसाच्या एक आठवडा आधी १६ ऑगस्ट २००१ रोजी तिरुवनंतपुरम येथे त्यांचे निधन झाले.
संदर्भ
[संपादन]- ^ "Anna Mani 104th Birth Anniversary Google Doodle: प्रथम भारतीय महिला वैज्ञानिक ॲना मणी यांचा प्रवास दाखवत गूगलने साकारले खास डूडल". Loksatta. 2022-08-23 रोजी पाहिले.