अणुऊर्जा

energía nuclear (es); Kjarnorka (is); kuasa nuklear (ms); اټومي برېښناکوټ (ps); ایٹمی طاقت (pnb); نویاتی توانائی (ur); Jadrová elektráreň (sk); Energia nucleara (oc); 核动力 (zh-cn); Chernenergi (gsw); Atom energiyasi (uz); атом өнеркәсібі (kk); јадрена енергија (mk); Nuklearna energija (bs); énergie nucléaire (fr); Nuklearna energija (hr); अणुऊर्जा (mr); Kondoulėnė energėjė (sgs); нуклеарна енергија (sr); Atomenergie (lb); kjerneenergi (nb); Nüvə enerjisi (az); nuclear power (hif); Özek energiyası (crh); váimusvyeimi (smn); الطاقة النووية الكامنة (ar); energiezh nukleel (br); နျူကလီးယားစွမ်းအား (my); 核能 (yue); Ядролук энергетика (ky); atomefaamoe (sma); Enerxía nuclear (ast); Karnkraft (nds); ядро энергетикаһы (ba); Ynni niwclear (cy); energia nucleara (lmo); Energjia bërthamore (sq); انرژی اتمی (fa); 核動力 (zh); Kearnenerzjy (fy); ატომური ენერგეტიკა (ka); 原子力 (ja); Energia nuclear (ia); makamashin nukiliya (ha); න්‍යෂ්ටික ශක්තිය (si); Energia nuclearis (la); नाभिकीय ऊर्जा (hi); 核动力 (wuu); ydinvoima (fi); Enerdjeye nawearinne (wa); atomviõkk (sms); அணுக்கரு ஆற்றல் (ta); ядзерная энэргетыка (be-tarask); พลังงานนิวเคลียร์ (th); Nuklearna energija (sh); Ядерна енерґетіка (rue); enerzia nucleare (vec); Ядрена енергетика (bg); Energie nucleară (ro); 核動力 (zh-hk); Angovo nokleary (mg); kärnkraft (sv); ike nuklia (ig); 核子動力 (zh-hant); يادرو ئېنېرگىيىسى (ug); Kjarnorka (fo); nuklea energio (eo); Enerchía nucleyar (an); পারমাণবিক শক্তি (bn); атом дыкужым (udm); کواس نوکليار (ms-arab); 核动力 (zh-my); קערנדיקע קראפט (yi); Năng lượng hạt nhân (vi); Kodolenerģija (lv); kernkrag (af); Łéétsoh bee atsiniltłʼish álʼį́ (nv); 核动力 (zh-sg); Цөмийн эрчим хүч (mn); kjerneenergi (nn); ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ (kn); وزەی ناوەکی (ckb); nuclear power (en); tumingue'a mbaretekue (gn); atomenergia (hu); Energia nuklear (eu); ядерная энергетика (ru); Kernenergie (de); ядзерная энергетыка (be); नाभिकीय ऊर्जा (ne); Branduolinė energija (lt); Πυρηνική ενέργεια (el); nükleer enerji (tr); طاقة نووية (ary); atoomii (om); אנרגיה גרעינית (he); Атом-төш энергиясе (tt); Kusog Nukleyar (war); nuclear pouer (sco); అణు విద్యుత్ (te); váimmusfápmu (se); Atoomstruum (frr); Сүмын эршэм (bxr); atomkraft (da); kernenergie (nl); energia nucleare (it); нуклонсарла энергетика (cv); Energia jądrowa (pl); Enèji nikleyè (ht); 核動力 (zh-mo); 원자력 (ko); Enerjiya nuklear (lad); ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ (pa); Nyuuklier powa (jam); Kernenergie (zea); 核能 (gan); energia nuclear (pt); Goân-chú-le̍k (nan); ядерна енергетика (uk); jaderná energie (cs); न्युक्लियर शक्ति (new); jedrska energija (sl); enerhiyang nuklear (tl); fuinneamh núicléach (ga); Énerji nikléyèr (gcr); Daya nuklir (id); Nishati ya nyuklia (sw); ആണവോർജ്ജം (ml); 核子動力 (zh-tw); tuumaenergia (et); اتوم انرژی‌سی (azb); ائٽمي طاقت (sd); Միջուկային էներգիա (hy); Enerxía nuclear (gl); energia nuclear (ca); 核动力 (zh-hans); атомный энергий (mhr) energía liberada espontánea o artificialmente en las reacciones nucleares, así como su aprovechamiento (es); potència generada per la fissió nuclear sostinguda (ca); ядро энегрияһын ҡулланыусы энергетика тармағы (ba); durch Kernfusion oder Kernspaltung erzeugte Energie (de); 利用可控核反應來獲取能量 (zh); energi genereret af kontrolleret fission (da); atomun çekirdeğinden elde edilen enerji türü (tr); 原子核の変換や核反応に伴って放出される多量のエネルギー (ja); technologické zariadenie, slúžiace na premenu jadrovej energie na elektrickú energiu (sk); anistaayiin akkamitti anniisaa atoomii keessaa cuunfuu akka dandeenyu nu barsiise (om); енергетика, пов'язана з проблемами вироблення й використання атомної енергії (uk); ike sitere na mmeghachi omume nuklia (ig); नियंत्रित नाभिकीय प्रक्रिया से उत्पन्न ऊर्जा (hi); energiantuotannon menetelmä (fi); атом қуатының түрленуінен шыққан қуат өнеркәсібі, энергетика саласы (kk); energio rezultanta el nukleaj reakcioj (eo); energie získávaná pomocí jaderného štěpení nebo fúze (cs); energija proizvedena nuklearnim reakcijama (bs); energia prodotta da trasformazioni nei nuclei atomici (it); নিউক্লীয় ফিউশন বা ফিশন বিক্রিয়ার ফলে উদ্ভুত শক্তির এক প্রকার রূপ (bn); énergie résultant de la désintégration ou de la fusion des atomes (fr); power generated from nuclear reactions (en); nguồn năng lượng tạo ra từ các phản ứng hạt nhân (vi); krag opgewek uit kernreaksies (af); energija, ki nastaja pri razpadu ali zlivanju atomov (sl); ඉතිහාසය (si); utvinning av energi ur atomkärnor (sv); 원자핵의 붕괴나 핵반응의 경우에 방출되는 에너지 (ko); elektrisk energi som produseres i kjernekraftverk (nb); power generated from nuclear reactions (en); jon sakti nuclear reaction se aae hae (hif); ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਊਰਜਾ (pa); отрасль энергетики, занимающаяся производством электрической и тепловой энергии путём преобразования ядерной энергии (ru); energia à reação nuclear (pt); enerxía xerada a partir da fisión nuclear (gl); الطاقة الناتجة عن الانشطار النووي المستمر (ar); mbaretekue oúva átomo mba'apógui (gn); האנרגיה הטמונה בגרעין האטום (he) energia nuclear (es); jaderná energetika (cs); ατομική ενέργεια (el); طاقة نووية (ar); nuclear energy, atomic energy, atomic power (en); Yadro energiyasi, Yadro energetikasi (uz); атомная энергетика (ru); tenaga nuklear, kuasa atom (ms); Atomkraft, Nuklearenergie, Atomtechnologie, Atomstrom, Atomindustrie, Atomkernenergie, Atomenergie, Kernenergietechnik, Kernkraft (de); Atómí (om); aatoomvyeimi (smn); Միջուկային էներգետիկա (hy); 核动力, 核电, 核電 (zh); kernekraft (da); nuklearna energija (sl); 原子力エネルギー, 核エネルギー (ja); Vis atomica (la); атомна енергетика (uk); kärnenergi (sv); atomenergi, kjernekraft, kjernefysisk energi, kjernefysisk kraft, atomkraft (nn); kjernekraft, atomkraft (nb); nuclear energy, atomic energy (ig); ядрена енергетика (bg); energia atomica (it); tumingue'a rendyry, tumingue'a mba'e'ypy, átomo rendyry, átomo mbaretekue (gn); ydinenergia (fi); атом энергетикасы (kk); atomkerna energio, atomenergio (eo); нуклеарна енергија (mk); atomska energija (bs)

अणुऊर्जा 

power generated from nuclear reactions
माध्यमे अपभारण करा
विकिपीडिया
प्रकार	form of energy
उपवर्ग	तंत्रज्ञान, energy source, nuclear technology
ह्याचा भाग	ऊर्जा अर्थव्यवस्था, nuclear program, sustainable energy, alternative energy
चा आयाम	nuclear reaction
वापर	climate change mitigation
अधिकार नियंत्रण  Q12739 जीएनडी ओळखण: 4030318-4 एलसीसीएन ओळखण: sh85092958 बीएनएफ ओळखण: 119319753 एनडीएल ओळखण: 00562391 BNCF Thesaurus ID: 7567 एनकेसी ओळखण: ph121266 U.S. National Archives Identifier: 10641714 J9U ID: 987007536108505171
रिसोनेंटेर पेटस्केन सखोलीया ओपनस्ट्रीट मॅप शोधक साधन चित्रित शोध

अणुऊर्जा किंवा अणुशक्ती म्हणजे परमाणु प्रतिक्रियांचा वापर म्हणजे उष्णता निर्माण करण्यासाठी अणु ऊर्जा सोडली जाते, ज्याचा वापर बहुतेक वेळा स्टीम टर्बाइनमध्ये अणु उर्जा प्रकल्पात वीज निर्मितीसाठी केला जातो. विभक्त विखंडन, विभक्त क्षय आणि विभक्त संलयन प्रतिक्रियांमधून विभक्त शक्ती मिळविली जाऊ शकते. सध्या, अणुऊर्जेपासून मिळणारी बरीचशी वीज युरेनियम आणि प्लूटोनियमच्या विभक्त विखंडनाने तयार होते. विभक्त क्षय प्रक्रिया रेडिओआइसॉपॉप थर्मोइलेक्ट्रिक जनरेटर सारख्या कोनाडा अनुप्रयोगांमध्ये वापरली जातात. फ्यूजन पॉवरमधून वीज निर्मिती आंतरराष्ट्रीय संशोधनाच्या केंद्रस्थानी आहे. हा लेख मुख्यतः वीज निर्मितीसाठी अणू विखंडन शक्तीशी संबंधित आहे.

नागरी अणुऊर्जाने २०१७ मध्ये २,४८८ तेरा वॅट तास (टीडब्ल्यूएच) वीज पुरविली, जी जागतिक वीज निर्मितीच्या सुमारे १०% एवढी होती आणि जलविद्युत नंतरचा दुसरा सर्वात कमी कमी कार्बन उर्जा स्रोत होता. एप्रिल २०१८ of पर्यंत, ४४९ नागरी विखंडन रिएक्टर आहेत. जगात, ३९४ गीगावाट (जीडब्ल्यू) च्या संयुक्त विद्युत् क्षमतेसह.येथे ५८ अणुऊर्जा अणुभट्ट्या निर्माणाधीन असून १५४ अणुभट्ट्यांची योजना आखण्यात आली असून त्यांची संयुक्त क्षमता अनुक्रमे ६३ जीडब्ल्यू आणि १५७ जीडब्ल्यू आहे. जानेवारी २०१९ पर्यंत आणखी ३३७ अणुभट्ट्यांचा प्रस्ताव होता.

निर्माणाधीन बहुतेक अणुभट्ट्या आशिया खंडातील पिढी III अणुभट्ट्या आहेत.

अणु विभाजन केल्यानंतर होणाऱ्या स्फोटात प्रचंड ऊर्जा निर्माण होते. या ऊर्जेला अणुऊर्जा म्हणतात. या अणुऊर्जेचा उपयोग अनेक प्रकारे करून घेतला जातो. उदा० विद्युत निर्मिती केंद्र कोळश्यावर चालवण्याऐवजी अणुशक्तीवरही चालवले जाऊ शकते.

याच ऊर्जेचा उपयोग करून प्रचंड विध्वंस करू शकणारा अणुबॉंब बनवला गेला आहे.

स्फोटक पदार्थासारखा वापर करून दुस-या देशावर आक्रमन करता येतो

अणुभंजनाचे तंत्रज्ञान

9 व प्लुटोनियम ही मूलद्रव्ये "फ़िसाईल" म्हणजे 'भंजनक्षम' आहेत. याचा अर्थ त्यांच्या अणुकेंद्रावर रेणूचा न्यूट्रॉन या मूलभूत कणाचा मारा झाला तर त्या अणुकेंद्राचे 'फिशन' म्हणजे 'भंजन' होऊ शकते. भंजन क्रियेमध्ये त्या एका अणुकेंद्राचे विभाजनाने दोन भाग होतात आणि त्यातून दोन नवे अणु बनतात. त्याशिवाय प्रचंड प्रमाणात उष्णता बाहेर पडते. हिलाच अणुऊर्जा किवां 'अणुशक्ती' असे म्हणतात. याशिवाय प्रत्येक भंजनक्रियेमध्ये दोन किंवा तीन सुटे न्यूट्रॉन सुद्धा प्रचंड वेगाने बाहेर पडतात त्यातल्या एखाद्या न्यूट्रॉनचा मारायोग दुसऱ्या भंजनक्षमशी अणूच्या अणुकेंद्रावर झाल्यास पुन्हा अणुभंजन होते. अशा रीतीने विभाजनांची साखळी पुढे चालत जाते. एका जागी पुरेसे भंजनक्षम मूलद्रव्य उपलब्ध असल्यास ती क्रिया अत्यंत वेगाने वाढत जाते आणि पहिल्या एका भंजनापासून तीन, नऊ, सत्तावीस , एक्याऐंशी अशा क्रमाने वाढत वाढत भंजनाची संख्या एकाद्या सेकंदात अनेक परार्धांवर जाऊ शकते. त्यातून निघालेल्या अपरिमित उष्णतेमुळे महाभयानक असा स्फोट होतो. हा स्फोट अधिकाधिक तीव्र व्हावा अशा रचना अ‍ॅटमबॉम्बमध्ये केलेली असते. सामान्य युरेनियम मधील भंजनक्षम भाग एक टक्क्याहूनसुद्धा कमी असल्यामुळे नैसर्गिक रीतीने भंजनाची साखळी चालू राहू शकत नाही. त्यामुळे युरेनियम च्या खाणीत कधी आण्विक स्फोट झाल्याची घटना ऐकिवात नाही. नैसर्गिकरीत्या उपलब्ध असलेल्या युरेनियममध्ये ह्या मूलद्रव्याची युरेनियम-238 (99.2739–99.2752%), युरेनियम-235 (0.7198–0.7202%) व युरेनियम-234 (0.0050–0.0059%) अशी तीन समस्थानिके आढळतात. त्यातील केवळ युरेनियम-235 हे भंजनक्षम आहे. याचा अर्थ त्यांच्या अणुकेंद्रावर कितीही उर्जेच्या (0.025 इलेट्रॉन व्होल्ट ते काही दशलक्ष इलेट्रॉन व्होल्ट) न्यूट्रॉन या मूलभूत कणाचा मारा झाला तर त्या अणुकेंद्राचे भंजन किंवा विखंडन होते. या क्रियेमध्ये युरेनियम-235 च्या अणुकेंद्रामधून दोन किरणोत्सारी भंजन उत्पाद व दोन ते तीन न्यूट्रॉन बाहेर पडतात. त्याचबरोबर प्रत्येक भंजनातून सुमारे 200 दशलक्ष इलेट्रॉन व्होल्ट इतकी उर्जा बाहेर पडते. बाहेर पडलेले न्यूट्रॉन प्रचंड वेगवान (प्रचंड उर्जा असलेले) असतात. न्यूट्रॉनचा वेग कमी झाल्यास (मंदन) त्यांचा मारा इतर युरेनियम-235 च्या अणुकेंद्रावर होऊन भंजनक्रिया पुन्हा घडू शकते. अशा रीतीने भंजनाची शृंखला अभिक्रिया चालू राहते. ही शृंखला अभिक्रिया नियंत्रित करण्यासाठी भंजनातून बाहेर पडलेल्या दोन ते तीन न्यूट्रॉनपैकी केवळ एकच न्यूट्रॉन दुसऱ्या भंजनासाठी उपलब्ध असेल असे पाहिले जाते. अशा रीतीने नियंत्रित भंजन शृंखला अभिक्रियाद्वारा अणुभट्टीमध्ये विद्युतउर्जेचे उत्पादन केले जाते. भंजनातून बाहेर पडलेल्या दोन ते तीन न्यूट्रॉनपैकी काही न्यूट्रॉन युरेनियम-238द्वारा शोषले जाऊन त्याचे रूपांतर युरेनियम-239मध्ये होते. युरेनियम-239 मधून एक बीटा कणाचे उत्सर्जन होऊन नेप्चुनियम-239 तयार होते. नेप्चुनियम-239 मधून आणखी एक बीटा कणाचे उत्सर्जन होऊन प्लुटोनियम-239 तयार होते. अशा रीतीने अणुभट्टीमध्ये तयार झालेले प्लुटोनियम-239 हे प्लुटोनियमचे भंजनक्षम समस्थानिक आहे. अनियंत्रित भंजन शृंखला अभिक्रिया घडून आल्यास पहिल्या एका भंजनापासून तीन न्यूट्रॉन, नंतर नऊ, त्यनंतर सत्तावीस , एक्याऐंशी अशा क्रमाने वाढत वाढत न्यूट्रॉनची संख्या एकाद्या सेकंदात अनेक परार्धांवर जाऊ शकते. त्यातून निघालेल्या प्रचंड उष्णतेमुळे महाभयानक असा स्फोट होतो. अणुबॉम्बमध्ये नेमके हेच घडते. स्फोटातून प्रचंड उष्णतेबरोबरच प्रचंड प्रमाणात किरणोत्सारी भंजन उत्पाद व किरणोत्सारिता बाहेर पडते. प्लुटोनियम-239 या इंधनाचा उपयोग द्रुत अभिजनक अणुभट्टीमध्ये (Fast Breeder Reactor) केला जातो. या अणुभट्टीमध्ये थोरियम-232 चे रूपांतर युरेनियम-233 या समस्थानिकात होते. युरेनियम-233 देखील भंजनक्षम आहे.

अणुशक्तीवरील मराठी पुस्तके

• अणुशक्ती : एक मायावी राक्षसी.(पंढरीनाथ सावंत)

संदर्भ यादी

• Boiling Water Reactor Plant, BWR Simulator Program
• IAEA Website—The International Atomic Energy Agency
  • IAEA's Power Reactor Information System (PRIS)
  • Information about all NPP in the world (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
  • IAEA's Web directory of nuclear related resources on the Internet (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• Energy Information Administration Archived 2010-11-11 at the Wayback Machine. provides lots of statistics and information
• Argonne National Laboratory — Maps of Nuclear Power Reactors
• The World Nuclear Industry Status Report 2007 (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• Alsos Digital Library for Nuclear Issues — Annotated Bibliography on Nuclear Power Archived 2011-09-05 at the Wayback Machine.
• British Energy — Understanding Nuclear Energy / Nuclear Power Archived 2007-08-13 at the Wayback Machine.
  • Environmental impacts of nuclear power (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर) at EPA.gov
• Congressional Research Service report on Nuclear Energy PolicyPDF (94.0 KB)
• New Scientist — nuclear power articles (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• Nuclear Tourist.com, nuclear power information
• Nuclear Power Education Archived 2012-05-22 at the Wayback Machine.
• Nuclear Waste Disposal Resources (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• Wilson Quarterly — Nuclear Power: Both Sides Archived 2009-09-04 at the Wayback Machine.
• Coal Combustion: Nuclear Resource or Danger? Archived 2007-02-05 at the Wayback Machine.
• Nuclear Power Related News (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• An entry to nuclear power through an educational discussion of reactors (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• Briefing Papers from the Australian EnergyScience Coaltion
• How Nuclear Power Works

नवीन दुवे

• ANS Nuclear Clips Archived 2010-07-03 at the Wayback Machine.
• Nuclear News
• World Nuclear News Archived 2017-09-13 at the Wayback Machine.
• http://www.state.nv.us/nucwaste/whatsnew.htm Archived 2010-06-05 at the Wayback Machine.: an up to date selection of US and international news on nuclear issues

टीकात्मक

• Beyond Nuclear at Nuclear Policy Research Institute advocacy organization
• Greenpeace: End the nuclear age Archived 2010-06-03 at the Wayback Machine.
• Critical assessment of the US-India nuclear energy accord published by the Internationalist Review
• World Information Service on Energy (WISE)
• Greenpeace — Calendar of Nuclear Accidents Archived 2007-01-11 at the Wayback Machine.
• 1 million Europeans against nuclear power Archived 2010-02-12 at the Wayback Machine.
• Nuclear Files Archived 2010-06-16 at the Wayback Machine.
• Climate Change and Nuclear Energy (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)PDF (265 kB)
• Critical Hour: Three Mile Island, The Nuclear Legacy, And National SecurityPDF (929 kB) Online book
• Natural Resources Defense CouncilPDF (158 KB)
• Sierra Club (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)