टिपऱ्या

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

लाकडाच्या बारा ते चौदा इंच लांबीच्या रंगवलेल्या आणि क्वचित गोंडा लावलेल्या दंडगोलाकार काठ्यांना टिपऱ्या म्हणतात. दांडिया खेळात फेर धरून गरबा करताना टिपऱ्यांचा तालासाठी उपयोग होतो.[१]

इतिहास[संपादन]

टिपऱ्यांचा खेळ हा एक प्राचीन खेळ आहे. श्रीकृष्ण गोकुळात गोप-गोपींबरोबर टिपऱ्या खेळल्याची वर्णने आहेत. कृष्णाच्या टिपरी खेळावर मराठीत अनेक अभंग किंवा पोवाडे आहेत.
उदा०-खेळसी टिपऱ्या घाई रे | वाचे हरीनाम गाई रे |
टिपरीस टिपरी चुंकू जाता बाई |
पडसी यमाच्या घाई रे ||१||

सहा चार अठरा गड्यांचा मेळा रे |
एका खेळा दोन्ही गुंतला | यमाजी घालील डोळा रे |
वाया खेळ खेळतोसी बाळा रे | सावध होईपाहे डोळा रे |
एका जनार्दनी शरण जाता |
चूकशील कळी काळा रे ||३||

या खेळात दहा – बारा माणसे फेर धरून नाचतात व नाचताना आपल्या डाव्या – उजव्या बाजूच्या नर्तकांच्या टिपरीवर आळीपाळीने आपल्या टिपरीचा आघात करतात. काही ठिकाणी खेळाच्या आरंभी दोन-दोन नर्तक एकमेकांकडे तोंड करून उभे राहतात व परस्परांच्या टिपरीवर आघात करून नाचू लागतात. या नाचाच्या विविध गती असून, त्या करताना वेगवेगळी गीते म्हणतात. त्यातील काही गीते अशी –

१) एक टिपरी घे दुसरीस मार गे,तिसरी घेऊन चौथीला |
पाचवी घेऊन साहवी फिर गे,सातवी बदल ||
२) राधाकृष्ण गे कुंजविहारी, मुरलीधर गोवर्धनधारी |
३) हरीस खेळता आनंद चित्ता हरिगुण गाता,
अघटित रे | धावता धरणी न पुरे ||

या नृत्याला झांजा व ढोलके यांची साथ असते. कित्येकदा टिपऱ्यांच्या नाचाबरोबर नर्तक गोफही विणतात. टिपऱ्यांचा खेळ हा रासक्रीडेतलाच एक प्रकार आहे.[२]

संदर्भ[संपादन]

  1. ^ भारतीय संस्कृती कोश खंड २
  2. ^ भारतीय संस्कृती कोश खंड २