इडली
इडली (कन्नड: ಇಡ್ಲಿ, तामिळ: இட்லி, तेलुगू: ఇడ్డెనలు, मल्याळम: ഇഡ്ഡലി) हा मूळ भारताच्या दक्षिणेकडील प्रदेशातून आलेला आणि भारतभर लोकप्रिय झालेला तांदळाचा एक खाद्यपदार्थ आहे. तांदूळ आणि उडदाची डाळ, किंवा तत्सम पदार्थ आंबवून आणि वाटून झालेल्या घट्टसर लगद्याच्या चकत्या वाफेवर उकडून इडली बनवली जाते. इडली वर्तुळाकार असते. तिची त्रिज्या २-३ इंच असू शकते. इडली बरोबर [सांबार] आणि ओल्या खोब्ऱ्याची चटणी खाल्ली जाते. इडलीची चव किंचित आंबट असते.. दक्षिणी भारतात इडली नाश्ता म्हणून खाल्ली जाते. महाराष्ट्रामध्ये ही नाश्तासाठी बनवली जाते .पूर्व तयारी शिवाय इडली करता येत नाही. पीठ पुरेसे भिजले नाही इडली फुगत नाही.
इडली प्रेशर कुकरमध्ये उकडता येते किंवा त्यासाठी एक वेगळे उकडपात्र असते.
आधुनिक इडलीच्या पूर्वसूचनाचा उल्लेख अनेक प्राचीन भारतीय कार्यात आढळतो. शिवकोट्याचार्य कन्नड भाषेतील १९२० इ .स वडदारधने यांनी "इदलीज" नमूद केले आहे, फक्त काळ्या हरभरापासून तयार केलेला. सर्वात लवकर उपलब्ध कन्नड विश्वकोश, लोकोपकार (इ .स १०२५)चे लेखक, चवंदाराय द्वितीय, ताकात बारीक बारीक करून, दही आणि मसाल्यांच्या स्वच्छ पाण्यात मिसळून काळ्या हरभरा भिजवून या अन्नाच्या तयारीचे वर्णन करतात[१]. पाश्चात्य चालुक्य राजा आणि विद्वान सोमेश्वरा तिसरा, ज्याला आता कर्नाटक म्हणतात त्या प्रदेशात राज्य करत आहे, त्यांने त्यांच्या मानसोलासा (११३० इ .स ) या विश्वकोशात एक इडली रेसिपी समाविष्ट केली. संस्कृत भाषेच्या या कार्यामध्ये अन्नाचे वर्णन आयरीका आहे. कर्नाटकात इ.स. १२३५ मध्ये इडलीचे वर्णन 'हलके, जास्त किंमतीच्या नाण्यांसारखे' असे होते, जे तांदळाचा आधार दर्शविणारे नाहीत. या रेसिपीचा वापर करून तयार केलेल्या अन्नाला आता कर्नाटकात उडिना इडली असे म्हणतात[२].
तयारी
[संपादन]इडली बनवण्यासाठी, चार भाग शिजवलेले तांदूळ (इडली तांदूळ किंवा भात) एक भाग संपूर्ण पांढरा डाळ (उडीद डाळ, विज्ञान मुंगो) किमान चार तास ते सहा तास किंवा रात्रभर स्वतंत्रपणे भिजवून ठेवावेत. अतिरिक्त चवीसाठी भिजवताना मेथीच्या दाण्यासारखे मसाले घालता येतात. एकदा भिजवल्यावर डाळ बारीक वाटून घ्यावी आणि तांदूळ स्वतंत्रपणे बारीक वाटून घ्यावा अणि नंतर ते एकत्र करावे.पुढे, मिश्रण रात्रभर आंबायला ठेवाले जाते. या दरम्यान त्याचे प्रमाण दुप्पट होते . किण्वन नंतर थोडे पीठ पुढील बॅचसाठी स्टार्टर कल्चर म्हणून ठेवले जाऊ शकते. तयार इडली पिठ उकडवण्यासाठी इडली ट्रे किंवा ग्रीस केलेल्या मोल्डमध्ये ठेवले जाते. छिद्रित मोल्ड इडलींना समान रीतीने शिजवण्याची परवानगी देतात. इडली पीठ ठेवलेले भांडे उकळत्या पाण्याच्या पातळीपेक्षा वरती ठेवतात आणि इडली होईपर्यंत भांडे झाकलेले असते. (आकारानुसार सुमारे 10-25 मिनिटे). मोल्डऐवजी पाने वापरणे ही अधिक पारंपारिक पद्धत आहे.[३]
साध्या इडली चव सौम्य असल्याने, खाताना सोबत मसाला आवश्यक मानला जातो. इडलीस बऱ्याचदासांबारबरोबर सर्व्ह केले जाते ; परंतु हे क्षेत्र आणि वैयक्तिक चवीनुसार मोठ्या प्रमाणात बदलते. इडलीला हिरवी चटणी(नारळ आधारित), कारा चटणी (कांदा आधारित) किंवा मसालेदार फिश करीसहीत दिले जाते. ड्राई मसाला मिश्रण पोडी(लहान इडली ) प्रवास करताना सोयीस्कर आहे.
दक्षिण भारतीय आणि श्रीलंकन लोकांच्या संपूर्ण प्रदेश आणि जगात स्थलांतरामूळे इडलीमध्ये जवळजवळ असंख्य स्थानिक भिन्नता तयार झाल्या आहेत. हार्ड-टू-गेट घटक आणि स्वयंपाकाच्या भिन्न रीतिरिवाजांमध्ये दोन्ही घटक आणि पद्धतींमध्ये बदल आवश्यक आहेत. अर्धवट शिजवलेला भात भिजवण्याची वेळ बऱ्यापैकी कमी करू शकतो. दुकानांमधून विकत घेतलेले दळलेले तांदूळ किंवा तांदळाची मलई देखील वापरली जाऊ शकते.त्याच प्रमाणे रवा इडली (गहू इडली) तयार करण्यासाठी रवा किंवा गव्हाची मलई वापरली जाऊ शकते. आंबट चव येण्यासाठी दही देखील वापरले जाऊ शकते. अगोदरच तयार केलेले मिश्रण त्वरित इडली बनवण्यासाठी उपयोगी पडते.मेथीच्या व्यतिरिक्त किंवा त्याऐवजी इतर मसाले जसे कि मोहरी, मिरची, जिरे, धणे, आले इत्यादीचा वापर केला जाऊ शकतो. चटणीऐवजी त्यांना गोड बनवण्यासाठी साखर मिसळली जाऊ शकते. इडलीमध्ये बटाटे, सोयाबीनचे, गाजर आणि मसालादेखील भरला जाऊ शकतो.
- ^ Farnworth, Edward R.(Ted), ed. (2003-03-26). "Handbook of Fermented Functional Foods". doi:10.1201/9780203009727. Cite journal requires
|journal=(सहाय्य) - ^ Achaya, K. T. (2018-05-02). Lipid Technologies and Applications. Routledge. pp. 369–390. ISBN 978-0-203-74884-8.
- ^ a b "Idli". Wikipedia (इंग्रजी भाषेत). 2020-02-15.
- ^ Barry, J. (2008-06-09). "Mr Spicy: not as tasty a decision as it might sound". Journal of Intellectual Property Law & Practice. 3 (7): 431–431. doi:10.1093/jiplp/jpn087. ISSN 1747-1532.