हिरवा मोर

हिरवा मोर
	; हिरवा मोर ; हिरवी लांडोर
प्रजातींची उपलब्धता
	; चिंताजनक (IUCN 3.1)
शास्त्रीय वर्गीकरण
जीवसृष्टी:	प्राणी;
वंश:	कणाधारी;
जात:	पक्षी;
वर्ग:	कुक्कुटाद्या;
कुळ:	कुक्कुटाद्य;
जातकुळी:	पावो;
जीव:	म्युटिकस;
	; हिरव्या मोराचे वसतिस्थान
इतर प्रकार
	P. m. muticus ; ; P. m. spicifer ; ; P. m. imperator;

हिरवा मोर किंवा इंडोनेशियन मोर (पावो म्युटिकस) ही दक्षिणपूर्व आशियातील उष्णकटिबंधीय जंगलात राहणारी एक मोराची प्रजाती आहे. इ.स. २००९ पासून ही प्रजाती आय.यू.सी.एन. लाल यादी मधील चिंताजनक प्रजाती गटात नोंदवण्यात आली आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे जागतिक स्तरावर हिरव्या मोरांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे, विशेषतः त्यांचा अधिवास नष्ट झाल्यामुळे गंभीर दुष्परिणाम दिसून येत आहेत.^[२]

वर्णन[संपादन]

संबंधित भारतीय मोराच्या विपरीत, हिरव्या मोरात नर आणि लांडोर दिसायला अगदी सारखेच असतात, विशेषतः जंगली अधिवासात. मोराच्या या प्रकारात दोन्ही लिंगांच्या पाठीवर पिसारा असतो. मोराचा पिसारा हा पाठीवरून निघून शेपटीला झाकून पाठीमागे लांब वाढत असतो. गैरसमजुतीने मोराच्या पिसाऱ्याला शेपटी समजले जाते. नर मोरात, पिसारा २ मी (६.६ फूट) पर्यंत वाढतो आणि डोळ्यांच्या आकाराप्रमाणे दिसून येतो. तर मादीमध्ये, पिसारा हिरव्या रंगाचा आणि नराच्या तुलनेत खूपच लहान असतो, फक्त शेपटी झाकण्या पुरता वाढलेला असतो. प्रजनन हंगामाव्यतिरिक्त, नराचा पिसारा घडी केल्यागत लहान होतो आणि जवळून पाहिल्याशिवाय नर-मादीत फरक करणे कठीण होते. दोन्ही लिंगांची मान आणि स्तनाची पिसे इंद्रधनुषी हिरवी आणि तराजूसारखी असतात. नरामध्ये, स्केप्युलर, मध्य आणि मोठे पंख निळे असतात, तर लहान पिसे हिरवे असतात आणि पंख बंद असताना खांद्यावर खवलेयुक्त पिसांचा त्रिकोण तयार करतात. पिसांचा दुय्यम भाग काळ्या रंगाचा असतो आणि काही उपप्रजातींमध्ये, टर्शिअल्स तपकिरी असतात आणि/किंवा धूसर पॅटर्नसह बंदिस्त असतो. मादीला निळ्या रंगाचे आवरण कमी असते, त्यामुळे पंखांच्या खांद्यावर त्रिकोण दिसून येत नाही. स्त्रियांच्या मानेला तांबेरी झालर असते. तसेच पाठीवर व प्राइमरी पंख आणि अलुला अधिक बंदिस्त असतात. नर आणि मादी दोन्ही मध्ये लांब पाय, भरीवपंख आणि लांब शेपटी असतात. या पक्षाच्या चेहऱ्याची त्वचा पांढऱ्या ते हलक्या निळ्या रंगाची दुहेरी पट्टे असलेली असते आणि कानाच्या बाजूला पिवळा ते नारिंगी चंद्रकोर असतो. डोळ्याच्या खाली भुवयाकडे असलेला गडद त्रिकोण नरामध्ये निळसर-हिरवा आणि मादीमध्ये तपकिरी असतो.^[३]^[४]

हिरवे मोर सामान्यतः भारतीय मोरांपेक्षा अधिक शांत असतात. काही उपप्रजातींचे नर, विशेषतः पी. एम. इंपेरेटर, मोठ्याने साद घालतात. मादी थोड्या फरकाने प्रतिसाद देते. नर पहाटे आणि संध्याकाळच्या वेळी त्यांच्या मुळ स्थळावरून हाक मारतात.^[५]

हिरवे मोर हे मोठे पक्षी आहेत, एकंदर आकाराच्या दृष्टीने सर्वात मोठ्या जिवंत गॅलिफॉर्म्सपैकी, वाइल्ड टर्कीपेक्षा हलक्या शरीराचे असले तरी, आणि कदाचित सर्वात लांब जंगली पक्षी आहेत. नर मोर १.८–३ मी (५ फूट ११ इंच–९ फूट १० इंच) असून एकूण लांबीमध्ये, परंतु यामध्ये त्याच्या शेपटीचे आवरण, म्हणजे पिसारा समाविष्ट आहे जे स्वतः १.४–१.६ मी (४ फूट ७ इंच–५ फूट ३ इंच) मोजते. शेपटीचा पिसारा नर भारतीय मोराच्या पेक्षा जास्त लांब असतो, परंतु आर्ग्युसच्या तुलनेत लहान असतात. प्रौढ मादी १–१.१ मी (३ फूट ३ इंच–३ फूट ७ इंच) वर प्रजनन करणाऱ्या नराच्या एकूण लांबीच्या निम्मी असते लांबीमध्ये. त्याचे पंख तुलनेने मोठे आहेत जे सरासरी १.२ मी (३ फूट ११ इंच) च्या आसपास आहेत आणि १.६ मी (५ फूट ३ इंच) पर्यंत पोहोचू शकते मोठ्या पुरुषांमध्ये. हिरवा मोर शाश्वत उड्डाण करण्यास सक्षम आहेत.^[५]^[६]

संदर्भ[संपादन]

^ BirdLife International (2018). "Pavo muticus". IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22679440A131749282. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679440A131749282.en. 27 January 2022 रोजी पाहिले.
^ BirdLife International (2018). "Pavo muticus". IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22679440A131749282. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679440A131749282.en. ९ मे २०२२ रोजी पाहिले.
^ Pavo muticus (PDF). Threatened birds of Asia: the BirdLife International Red Data Book (Report). Cambridge, UK: BirdLife International. 2006. pp. 1052–1087. Archived from the original (PDF) on 2011-07-22. 2022-05-09 रोजी पाहिले.
^ Biddle, Tami Davis (2002). Pheasants, Partridges, and Grouse : A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton Field Guides. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08908-9.
^ ^a ^b Brickle, Nick W. (2002). "Habitat use, predicted distribution and conservation of green peafowl (Pavo muticus) in Dak Lak Province, Vietnam". Biological Conservation. 105 (2): 189–197. doi:10.1016/S0006-3207(01)00182-3.
^ Clements, James F. (2007). The Clements Checklist of the Birds of the World (6th ed.). London: Christopher Helm. ISBN 978-0-7136-8695-1.

^ "Burma: historical flags". crwflags.com.
^ Dickinson, Edward C., ed. (2003). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World (3rd ed.). ISBN 0-7136-6536-X..
^ Grimmett, R.; Inskipp, C.; Inskipp, T. (1999). Birds of India: Pakistan, Nepal, Bangladesh, Bhutan, Sri Lanka, and the Maldives. Princeton University Press. ISBN 0-691-04910-6. Archived from the original on 9 सप्टेंबर 2006.
^ Mennig, Wolfgang. "Green Peafowl and Hybrids Tips and Tricks to identify unpure birds" (PDF). World Pheasant Association. Archived from the original (PDF) on 2 जानेवारी 2014. 22 फेब्रुवारी 2012 रोजी पाहिले.
^ Johnsgard, P.A. (1999). The Pheasants of the World: Biology and Natural History. Washington, DC: Smithsonian Institution Press. p. 374. ISBN 1-56098-839-8.
^ Madge, Steve; McGowan, Phil (2002). Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0-7136-3966-0.
^ Ouyang, Yi Na (2008). "Genetic Divergence between Pavo muticus and Pavo cristatus by Cyt b Gene". Journal of Yunnan Agricultural University. Archived from the original on 2021-12-30. 2022-05-09 रोजी पाहिले.
^ Rasmussen, P.C.; Anderton, J.C. (2005). The Birds of South Asia. Smithsonian Institution & Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-85-9.
^ Chiew, Hilary (11 जानेवारी 2005). "The return of the Green peafowl". The Star, Malaysia. Archived from the original on 5 फेब्रुवारी 2012.
^ Brickle, N.W.; Cu, Nguyen; Quynh, Ha Quy; Cuong, Nguyen Thai Tu; San, Hoang Van (1998). The Status and Distribution of Green Peafowl Pavo muticus in Dak Lak Province, Vietnam (PDF) (Report). Hanoi, Vietnam: BirdLife International - Vietnam Programme. doi:10.1016/S0006-3207(01)00182-3.
^ "Zoological Museum Amsterdam". Archived from the original on 13 ऑगस्ट 2009. 20 एप्रिल 2008 रोजी पाहिले.

[iucn2-1] BirdLife International (2018). "Pavo muticus". IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22679440A131749282. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679440A131749282.en. 27 January 2022 रोजी पाहिले.

[iucn-2] BirdLife International (2018). "Pavo muticus". IUCN Red List of Threatened Species. 2018: e.T22679440A131749282. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22679440A131749282.en. ९ मे २०२२ रोजी पाहिले.

[birdlife-3] Pavo muticus (PDF). Threatened birds of Asia: the BirdLife International Red Data Book (Report). Cambridge, UK: BirdLife International. 2006. pp. 1052–1087. Archived from the original (PDF) on 2011-07-22. 2022-05-09 रोजी पाहिले.

[Biddle2002-4] Biddle, Tami Davis (2002). Pheasants, Partridges, and Grouse : A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton Field Guides. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08908-9.

[Brickle2002-5] Brickle, Nick W. (2002). "Habitat use, predicted distribution and conservation of green peafowl (Pavo muticus) in Dak Lak Province, Vietnam". Biological Conservation. 105 (2): 189–197. doi:10.1016/S0006-3207(01)00182-3.

[Clements2007-6] Clements, James F. (2007). The Clements Checklist of the Birds of the World (6th ed.). London: Christopher Helm. ISBN 978-0-7136-8695-1.

[crwflags-7] "Burma: historical flags". crwflags.com.

[Dickinson2003-8] Dickinson, Edward C., ed. (2003). The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World (3rd ed.). ISBN 0-7136-6536-X..

[Grimmett1999-9] Grimmett, R.; Inskipp, C.; Inskipp, T. (1999). Birds of India: Pakistan, Nepal, Bangladesh, Bhutan, Sri Lanka, and the Maldives. Princeton University Press. ISBN 0-691-04910-6. Archived from the original on 9 सप्टेंबर 2006.

[Hybrid-10] Mennig, Wolfgang. "Green Peafowl and Hybrids Tips and Tricks to identify unpure birds" (PDF). World Pheasant Association. Archived from the original (PDF) on 2 जानेवारी 2014. 22 फेब्रुवारी 2012 रोजी पाहिले.

[Johnsgard1999-11] Johnsgard, P.A. (1999). The Pheasants of the World: Biology and Natural History. Washington, DC: Smithsonian Institution Press. p. 374. ISBN 1-56098-839-8.

[Madge2002-12] Madge, Steve; McGowan, Phil (2002). Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0-7136-3966-0.

[Ouyang2008-13] Ouyang, Yi Na (2008). "Genetic Divergence between Pavo muticus and Pavo cristatus by Cyt b Gene". Journal of Yunnan Agricultural University. Archived from the original on 2021-12-30. 2022-05-09 रोजी पाहिले.

[pcr-14] Rasmussen, P.C.; Anderton, J.C. (2005). The Birds of South Asia. Smithsonian Institution & Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-85-9.

[Star2005-15] Chiew, Hilary (11 जानेवारी 2005). "The return of the Green peafowl". The Star, Malaysia. Archived from the original on 5 फेब्रुवारी 2012.

[viet-16] Brickle, N.W.; Cu, Nguyen; Quynh, Ha Quy; Cuong, Nguyen Thai Tu; San, Hoang Van (1998). The Status and Distribution of Green Peafowl Pavo muticus in Dak Lak Province, Vietnam (PDF) (Report). Hanoi, Vietnam: BirdLife International - Vietnam Programme. doi:10.1016/S0006-3207(01)00182-3.

[zma-17] "Zoological Museum Amsterdam". Archived from the original on 13 ऑगस्ट 2009. 20 एप्रिल 2008 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]