सुधीर भट

सुधीर भट हे भारतीय मराठी नाटक निर्माते होते. ‘सुयोग’ या प्रसिद्ध नाटक संस्थेचे ते संस्थापक सदस्य होते. भट हे काही व्यावसायिक दृष्ट्या यशस्वी मराठी नाटक निर्मात्यांपैकी एक आहेत आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये स्थायिक झालेल्या मराठी डायस्पोरा साठी त्यांचे प्रदर्शन करतात. सुमारे तीन दशकांपर्यंत त्यांनी हा प्रकल्प सुरू ठेवला, ज्या दरम्यान त्यांनी ८० हून अधिक नाटकांची निर्मिती केली, ज्यात १७,००० शो होते. त्यांच्या आठ नाटकांनी १००० शोचा टप्पा ओलांडला. कारकिर्दीत सर्वाधिक नाटके तयार करण्याचा विक्रम त्यांच्या नावावर आहे. तो एक जाणकार व्यापारी होता, टीकेने न घाबरता. त्याच्या कंपनीने बॉक्स ऑफिसवर अनेक हिट चित्रपट दिले.

कारकीर्द

भट यांनी १ जानेवारी १९८५ रोजी गोपाळ अल्गेरी यांच्यासोबत "सुयोग" नावाची संघटना स्थापन केली. मराठी नाटकात एकाच बॅनरखाली सर्वाधिक नाटकांची निर्मिती करण्याचा विक्रम त्यांनी केला. ‘मोरुची मावशी’ या नाटकामुळे तो प्रकाशझोतात आला. त्यावेळी याचा मोठा फटका बसला होता. या नाटकातून विजय चव्हाण, विजय पटवर्धन आणि प्रशांत दामले हे काही नवीन कलाकार तयार झाले आहेत. मराठी नाटक त्यांनी भारताबाहेर नेले. त्यांच्या नाटकांचे यूके, युनायटेड स्टेट्स आणि युरोपमध्ये शो झाले आणि तेथे त्यांना प्रचंड लोकप्रियता मिळाली. त्यांनी मराठी नाटक अतिशय व्यावसायिकपणे हाताळले आणि त्या काळातील निर्मितीची व्याख्याच बदलून टाकली. उच्च उत्पादन मूल्ये, योग्य विपणन हे त्यांच्या यशाचे गमक होते. १९९७ मध्ये मराठी नाटक उद्योगात मंदी आली. अमेरिकेतील त्यांच्या नाटकांना त्या काळात मोठी चालना मिळाली. २४ तास मराठी नाटकांचा विचार करणारी ही व्यक्ती होती

टीका

मराठी नाटक वाटपाच्या तारखांमध्ये खूप व्यावसायिक व्यवहार केल्याने त्यांच्यावर अनेकांनी टीकाही केली होती. अनेक नाटकांतून त्यांचा पराभव झाला पण त्यांनी नाटकांच्या निर्मितीचा व्यवसाय सोडला नाही किंवा बदलला नाही.

नाट्यनिर्माता संघाचे (निर्माता संघ) प्रमुख या नात्याने ते अनेक वादांचे केंद्रस्थान होते. अनेक निर्मात्यांनी त्याला 'कंत्राटदार-निर्माता' असे लेबल लावले आणि व्यावसायिकदृष्ट्या यशस्वी अभिनेत्यांच्या त्याच्या प्रदर्शनावर टीका केली, विशेषतः ज्या चेहऱ्यांवर तो सहसा बँक होता. त्यात प्रशांत दामले, विक्रम गोखले, कविता लाड, दिलीप प्रभावळकर यांचा समावेश आहे . त्याच्या थिएटरच्या ब्रँडबद्दल तो पूर्णपणे अक्षम होता. याबाबत त्यांचे मत अगदी स्पष्ट होते. “लोकांना पैसे देऊन नाटक पाहण्यासाठी घराबाहेर काढणे हा एक गंभीर व्यवसाय आहे आणि मी ते खूप गांभीर्याने करतो,” तो एका मुलाखतीत म्हणाला होता.

मुंबईतील निवडक सभागृहांमध्ये परफॉर्मन्स स्लॉट्सच्या कथित अयोग्य वाटपासाठी त्यांनी आक्षेप घेतला. अनेक समकालीनांनी त्याला हुकूमशहा म्हणले आणि त्यांनी थिएटरमध्ये व्यावसायिक भावना निर्माण केल्याचा आरोप केला. त्यांनी त्याच्यावर मुख्य स्थान मिळविण्यासाठी आपला प्रभाव वापरल्याचा आरोप केला. तथापि, भट म्हणाले की ते दर्जेदार थिएटर, चांगले विपणन आणि उच्च उत्पादन मूल्यांसाठी उभे आहेत. तो म्हणाला की त्याचे थिएटर हे एक बॉक्स-सेट प्रोसेनियम पॅरामीटर आहे, ज्यामध्ये प्रायोगिक हेतूचा ढोंग नाही.

यशस्वी व्यक्ती

टीकेचा बडगा असूनही, त्याच्या व्यावसायिक यशाने ९० च्या दशकात मुंबईच्या नाट्य कलांमध्ये चमक आणली होती, तेव्हा एकही नाटक चांगले चालले नव्हते हे सर्वजण मान्य करतात. एक हुशार उद्योगपती म्हणून भट यांच्याकडे त्यांच्या काही नाटकांमुळे झालेल्या नुकसानाकडे दुर्लक्ष करण्याची हातोटी होती. तो लवकरच त्याच्या 'बेमान' या नवीन नाटकाचे शो सुरू करणार होता.

भट यांची आर्थिक प्रवृत्ती असूनही, मराठी रंगभूमीचा विस्तार करणाऱ्या काही ऑफ-ट्रॅक नाटकांसाठी भट पात्र आहेत. २००३ मध्ये त्यांनी ७५ वर्षीय श्रीराम लागू यांना 'मित्रा'मध्ये कास्ट केले. हे नाटक एका लवचिक, वृद्ध, उच्चवर्णीय विधुराबद्दल होते, जी आपल्या महिला दलित परिचारिकेशी मैत्री करते, ज्यामुळे त्याच्या कुटुंबाचा राग येतो. नाटक २१८ वेळा रंगमंचावर आले होते, बहुतेक खचाखच भरलेल्या सभागृहात. 'मित्रा'ला दुबईसारख्या ठिकाणी उत्स्फूर्त प्रतिसाद मिळाला. 'गांधी विरुद्ध गांधी' हा महात्मा गांधी आणि त्यांचा मुलगा हरिलाल गांधी यांच्या वादग्रस्त संबंधांचे चित्रण करण्याचा आणखी एक धाडसी प्रयत्न होता. दुसऱ्या शब्दांत, ते धोकादायक व्यवसायासाठी बनवले.

पण आपली नाटके कशी विकायची हे भटांना माहीत होते. उदाहरणार्थ, पु.ल. देशपांडे यांच्या 'व्यक्ती आणि वल्ली' या त्यांच्या जीवन रेखाटनाच्या निर्मितीने नवीन पिढीला विनोदाच्या उत्कृष्ट नमुनाची ओळख करून दिली. हे नाटक पीएलच्या ग्लॅमरवर आधारित आहे हे सर्वज्ञात सत्य आहे.

मृत्यू

व्यावसायिक मराठी रंगभूमीवर काही निवडक निर्माती कंपन्या आहेत आणि सुयोग ही त्यात आघाडीवर आहे. गुरुवार, १४ नोव्हेंबर २०१३ रोजी त्याचे प्रसिद्ध संस्थापक सुधीर भट यांचे निधन झाले. हिंदुजा रुग्णालयात हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.