गायत्री छंद

गायत्री छंद हा एक वैदिक छंद आहे. ऋग्वेदात यालाच गायत्र म्हटलेले आहे. वाणीचे संरक्षण करणारा करणारा छंद असा त्याचा मूळ अर्थ आहे. गाणार्‍याचे रक्षण करते म्हणून गायत्री.

गायत्री छंदात असलेल्या काव्याच्या प्रत्येक पंक्तीमधे ६ अक्षरे असतात. त्यांचे प्रत्येकी तीन अक्षराचे दोन गण पडतात. गणांच्या विविधतेमुळे गायत्री छंदाचे ४ प्रकार संभवतात, ते असे :-

• तनुमध्या — त, य हे गण. उदा० तेरे मुख जैसी | लाली मय संध्या | ताराधिप जैसी | तन्वी तनुमध्या ||
• शशि वदना — न, य. उदा० मधुरम नारी | प्रियतम प्यारी | हँसि मत जा री | शशिवदना री !||
• विद्युल्लेखा — म, म. उदा० विश्वामित्रांगो को | था मैना ने देखा | जागे प्यासे नैना | जैसे विद्युल्लेखा ||
• वसुमती — त, स. उदा० "आती छल निशा | होती दुर् दशा | हो लें अब सती" | भोली वसुमती ! ||

______

हेही पाहा

• गायत्री मंत्र