गायत्री छंद

हा लेख गायत्री छंद याबद्दल आहे. या शब्दाच्या इतर उपयोगांसाठी पाहा, गायत्री (निःसंदिग्धीकरण).

गायत्री छंद हा एक वैदिक छंद आहे. ऋग्वेदात यालाच गायत्र म्हटलेले आहे. वाणीचे संरक्षण करणारा करणारा छंद असा त्याचा मूळ अर्थ आहे. गाणाऱ्याचे रक्षण करते म्हणून गायत्री.

गायत्री छंदात असलेल्या काव्याच्या प्रत्येक पंक्तीमधे ६ अक्षरे असतात. त्यांचे प्रत्येकी तीन अक्षराचे दोन गण पडतात. गणांच्या विविधतेमुळे गायत्री छंदाचे ४ प्रकार संभवतात, ते असे :-

• तनुमध्या — त, य हे गण. उदा० तेरे मुख जैसी | लाली मय संध्या | ताराधिप जैसी | तन्वी तनुमध्या ||
• शशिवदना — न, य. उदा० मधुरम नारी | प्रियतम प्यारी | हॅंसि मत जा री | शशिवदना री !||
• विद्युल्लेखा — म, म. उदा० विश्वामित्रांगो को | था मैना ने देखा | जागे प्यासे नैना | जैसे विद्युल्लेखा ||
• वसुमती — त, स. उदा० "आती छल निशा | होती दुर् दशा | हो लें अब सती" | भोली वसुमती ! ||

हे सुद्धा पहा

• गायत्री मंत्र

• गायत्री देवी