लैंगिक द्विरूपता
 | या लेखातील मजकूर मराठी विकिपीडियाच्या विश्वकोशीय लेखनशैलीस अनुसरून नाही. आपण हा लेख तपासून याच्या पुनर्लेखनास मदत करू शकता.
नवीन सदस्यांना मार्गदर्शन हा साचा अशुद्धलेखन, अविश्वकोशीय मजकूर अथवा मजकुरात अविश्वकोशीय लेखनशैली व विना-संदर्भ लेखन आढळल्यास वापरला जातो. |
लैंगिक द्विरूपता ही अशी स्थिती आहे जिथे एकाच प्रजातीचे लिंग भिन्न वैशिष्ट्ये प्रदर्शित करतात, विशेषतः पुनरुत्पादनात थेट सहभागी नसलेली वैशिष्ट्ये. [१] ही स्थिती बहुतेक प्राणी आणि काही वनस्पतींमध्ये आढळते. फरकांमध्ये दुय्यम लैंगिक वैशिष्ट्ये, आकार, वजन, रंग, खुणा किंवा वर्तणूक किंवा संज्ञानात्मक वैशिष्ट्ये समाविष्ट असू शकतात. हे फरक सूक्ष्म किंवा अतिशयोक्तीपूर्ण असू शकतात आणि लैंगिक निवड आणि नैसर्गिक निवडीच्या अधीन असू शकतात. डायमॉर्फिझमच्या विरुद्ध मोनोमॉर्फिझम आहे, जेव्हा दोन्ही जैविक लिंग एकमेकापासून वेगळे करता येत नाहीत.
आढावा
[संपादन]
अलंकार आणि रंगरंगोटी
[संपादन]डिमॉर्फिझमचे सामान्य आणि सहज ओळखले जाणारे प्रकार नेहमीच उघड नसले तरी अलंकार आणि रंग असतात. दिलेल्या प्रजातींमधील लिंगांच्या रंगात फरक याला लैंगिक डायक्रोमॅटिझम म्हणतात, जे सामान्यतः पक्ष्यांच्या आणि सरपटणाऱ्या प्राण्यांच्या अनेक प्रजातींमध्ये दिसून येते. [२] लैंगिक निवडीमुळे अतिशयोक्तीपूर्ण डायमॉर्फिक गुणधर्म होतात जे प्रामुख्याने जोडीदारांच्या स्पर्धेत वापरले जातात. अलंकारामुळे वाढलेली तंदुरुस्ती जटिल उत्क्रांतीविषयक परिणाम सुचविणारी निर्मिती किंवा देखरेख करण्यासाठी त्याची किंमत ऑफसेट करते, परंतु खर्च आणि उत्क्रांती परिणाम प्रजातींनुसार भिन्न असतात. [३] [४] खर्च आणि परिणाम अलंकरणाच्या स्वरूपावर अवलंबून असतात (जसे की रंगाची यंत्रणा गुंतलेली असते).
मोर हे तत्त्वाचे स्पष्ट उदाहरण आहेत. मोरांचा सुशोभित पिसारा, जसा कोर्टिंग डिस्प्लेमध्ये वापरला जातो, तो मोरांना आकर्षित करतो. दोलायमान रंग आणि नराच्या पिसाराच्या आकारामुळे प्रथमदर्शनी मोर आणि मोरांना पूर्णपणे भिन्न प्रजाती समजू शकतात; वरण तपकिरी रंगाचे आहे. [५] मोराचा पिसारा भक्षकांना त्याची असुरक्षितता वाढवतो कारण तो उड्डाणात अडथळा आणतो आणि तो पक्ष्यांना सर्वसाधारणपणे सुस्पष्ट बनवतो. [५] तत्सम उदाहरणे अनेक पटींनी आहेत, जसे की बर्ड्स ऑफ पॅराडाईज आणि आर्गस फिजंट्समध्ये .
लैंगिक डायक्रोमॅटिझमचे आणखी एक उदाहरण म्हणजे नेस्टलिंग ब्लू टिट्स . नर मादींपेक्षा रंगसंगतीने अधिक पिवळे असतात. असे मानले जाते की हे हिरव्या लेपिडोप्टेरन अळ्याच्या अंतर्ग्रहणाद्वारे प्राप्त होते, ज्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात कॅरोटीनॉइड्स ल्युटीन आणि झेक्सॅन्थिन असतात. [६] हा आहार मानवी-अदृश्य अल्ट्राव्हायोलेट स्पेक्ट्रममधील लैंगिक द्विरूप रंगांवर देखील परिणाम करतो. [७] [८] म्हणूनच, नर पक्षी, जरी मानवांना पिवळे दिसले तरी प्रत्यक्षात मादींना दिसणारा जांभळा रंगाचा पिसारा असतो. हा पिसारा पुरुषांच्या पालकांच्या क्षमतेचे सूचक मानला जातो. [९] कदाचित हे महिलांसाठी एक चांगले सूचक आहे कारण ते दर्शविते की ते अन्न पुरवठा मिळविण्यात चांगले आहेत ज्यामधून कॅरोटीनॉइड प्राप्त केले जाते. शेपटीचे क्रोमा आणि स्तनाचे पंख आणि शरीराची स्थिती यांच्यात सकारात्मक संबंध आहे. [१०] कॅरोटीनॉइड्स अनेक प्राण्यांच्या रोगप्रतिकारक कार्यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात, त्यामुळे कॅरोटीनॉइड्सवर अवलंबून असलेले संकेत आरोग्यास सूचित करू शकतात. [११]
बेडूक हे तत्त्वाचे आणखी एक स्पष्ट उदाहरण आहे. बेडूकांच्या प्रजातींसाठी दोन प्रकारचे डायक्रोमॅटिझम आहेत: ऑन्टोजेनेटिक आणि डायनॅमिक. ऑन्टोजेनेटिक बेडूक अधिक सामान्य असतात आणि नर किंवा मादीमध्ये कायमस्वरूपी रंग बदलतात. <i id="mwXA">रॅनोइडिया लेस्युरी</i> हे डायनॅमिक बेडकाचे उदाहरण आहे ज्याच्या प्रजनन हंगामात नरांमध्ये तात्पुरते रंग बदलतात. [१२] Hyperolius ocellatus हा लिंग आणि लिंगांमधील रंग आणि नमुना या दोहोंमध्ये नाट्यमय फरक असलेला ऑनटोजेनेटिक बेडूक आहे. लैंगिक परिपक्वताच्या वेळी, नर पांढऱ्या पृष्ठीय रेषांसह चमकदार हिरवे दिसतात. [१३] याउलट, मादी गंजलेल्या लाल ते चांदीच्या रंगात लहान ठिपके असतात. नर लोकसंख्येतील चमकदार रंग मादींना आकर्षित करते आणि संभाव्य भक्षकांसाठी अपोसेमॅटिक चिन्ह म्हणून काम करते.
जोडीदाराच्या निवडीमध्ये स्त्रिया अनेकदा अतिशयोक्तीपूर्ण पुरुष दुय्यम लैंगिक वैशिष्ट्यांना प्राधान्य देतात. [१४] मादक पुत्र गृहीतक स्पष्ट करते की मादी अधिक विस्तृत नरांना प्राधान्य देतात आणि प्रजातींच्या दृष्टीपेक्षा स्वतंत्र, रंगाने मंद असलेल्या नरांच्या विरुद्ध निवडतात. [१५]
अनेक माशांच्या प्रजातींमध्ये समान लैंगिक द्विरूपता आणि वीण निवड देखील दिसून येते. उदाहरणार्थ, नर गप्पींना रंगीबेरंगी डाग आणि अलंकार असतात तर मादी सामान्यतः राखाडी रंगाच्या असतात. मादी गप्पी निस्तेज नरांपेक्षा चमकदार रंगाच्या नरांना प्राधान्य देतात. [१६]
redlip blennies मध्ये, फक्त नर मासे गुदद्वारासंबंधी-युरोजेनिटल क्षेत्रामध्ये एक अवयव विकसित करतात जे प्रतिजैविक पदार्थ तयार करतात. पालकांच्या काळजी दरम्यान, नर त्यांच्या घरट्याच्या अंतर्गत पृष्ठभागावर गुदद्वारासंबंधीचा-यूरोजेनिटल भाग घासतात, ज्यामुळे त्यांच्या अंड्यांचे सूक्ष्मजंतू संसर्गापासून संरक्षण होते, जे लहान माशांच्या मृत्यूचे सर्वात सामान्य कारण आहे. [१७]
कीटक
[संपादन]
कोळी आणि लैंगिक नरभक्षक
[संपादन]
उभयचर आणि नॉन-एव्हियन सरपटणारे प्राणी
[संपादन]_female_%26_male.jpg)
पक्षी
[संपादन]
पिनिपीड्स
[संपादन]
माणसं
[संपादन] | |
 |
 |
| शीर्ष: पायोनियर फलकावर मानवांचे शैलीकृत चित्रण, नर (डावीकडे) आणि मादी (उजवीकडे) दोन्ही दर्शविते.</br> तळ: नर (डावीकडे) आणि मादी (उजवीकडे) श्रोणि यांच्यातील तुलना. | |
उत्क्रांती
[संपादन]
- ^ Encyclopedia of Animal Behaviour (इंग्रजी भाषेत). 2. Academic Press. 2019-01-21. p. 7. ISBN 978-0-12-813252-4.
- ^ Armenta JK, Dunn PO, Whittingham LA (August 2008). "Quantifying avian sexual dichromatism: a comparison of methods". The Journal of Experimental Biology. 211 (Pt 15): 2423–30. doi:10.1242/jeb.013094. PMID 18626076.
- ^ Zahavi A (September 1975). "Mate selection-a selection for a handicap" (PDF). Journal of Theoretical Biology. 53 (1): 205–14. Bibcode:1975JThBi..53..205Z. CiteSeerX 10.1.1.586.3819. doi:10.1016/0022-5193(75)90111-3. PMID 1195756. 2017-08-10 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2022-03-18 रोजी पाहिले.
- ^ Andersson 1994
- ^ a b Zi J, Yu X, Li Y, Hu X, Xu C, Wang X, et al. (October 2003). "Coloration strategies in peacock feathers". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (22): 12576–8. Bibcode:2003PNAS..10012576Z. doi:10.1073/pnas.2133313100. PMC 240659. PMID 14557541.
- ^ Slagsvold T, Lifjeld JT (1985). "Variation in plumage colour of the Great tit Parus major in relation to habitat, season and food". Journal of Zoology. 206 (3): 321–328. doi:10.1111/j.1469-7998.1985.tb05661.x.
- ^ Bowmaker JK, Heath LA, Wilkie SE, Hunt DM (August 1997). "Visual pigments and oil droplets from six classes of photoreceptor in the retinas of birds". Vision Research. 37 (16): 2183–94. doi:10.1098/rspb.1998.0315. PMC 1688915. PMID 9578901.
- ^ Bowmaker JK, Heath LA, Wilkie SE, Hunt DM (August 1997). "Visual pigments and oil droplets from six classes of photoreceptor in the retinas of birds". Vision Research. 37 (16): 2183–94. doi:10.1098/rspb.1998.0316. JSTOR 50814. PMC 1688906. PMID 9578901.
- ^ Senar JC, Figuerola J, Pascual J (February 2002). "Brighter yellow blue tits make better parents". Proceedings. Biological Sciences. 269 (1488): 257–61. doi:10.1098/rspb.2001.1882. PMC 1690890. PMID 11839194.
- ^ Johnsen A, Delhey K, Andersson S, Kempenaers B (June 2003). "Plumage colour in nestling blue tits: sexual dichromatism, condition dependence and genetic effects". Proceedings. Biological Sciences. 270 (1521): 1263–70. doi:10.1098/rspb.2003.2375. JSTOR 3558810. PMC 1691364. PMID 12816639.
- ^ Lozano GA (1994). "Carotenoids, parasites, and sexual selection" (PDF). Oikos. 70 (2): 309–311. doi:10.2307/3545643. JSTOR 3545643. 2017-02-01 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2022-03-18 रोजी पाहिले.
- ^ Donnellan, S. C., & Mahony, M. J. (2004). Allozyme, chromosomal and morphological variability in the Litoria lesueuri species group (Anura : Hylidae), including a description of a new species. Australian Journal of Zoology
- ^ Bell, R. C., & Zamudio, K. R. (2012). Sexual dichromatism in frogs: natural selection, sexual selection and unexpected diversity. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences.
- ^ Ryan MJ, Rand AS (April 1993). "Species Recognition and Sexual Selection as a Unitary Problem in Animal Communication". Evolution; International Journal of Organic Evolution. 47 (2): 647–657. doi:10.2307/2410076. JSTOR 2410076. PMID 28568715.
- ^ Rubolini D, Spina F, Saino N (2004). "Protandry and sexual dimorphism in trans-Saharan migratory birds". Behavioral Ecology. 15 (4): 592–601. CiteSeerX 10.1.1.498.7541. doi:10.1093/beheco/arh048.
- ^ Short RV, Balaban E (4 August 1994). The Differences Between the Sexes. Cambridge University Press. ISBN 9780521448789. 3 November 2017 रोजी पाहिले – Google Books द्वारे.
- ^ Giacomello E, Marchini D, Rasotto MB (September 2006). "A male sexually dimorphic trait provides antimicrobials to eggs in blenny fish". Biology Letters. 2 (3): 330–3. doi:10.1098/rsbl.2006.0492. PMC 1686180. PMID 17148395.
- ^ Dies Alvarez ME, Rushton AW, Gozalo R, Pillola GL, Linan E, Ahlberg P (2010). "Paradoxides brachyrhachis Linnarsson, 1883 versus Paradoxides mediterraneus Pompeckj, 1901: a problematic determination". GFF. 132 (2): 95–104. doi:10.1080/11035897.2010.481363.