लीला चिटणीस

लीला चिटणीस
लीला चिटणीस
जन्म	लीला चिटणीस ९ सप्टेंबर, १९०९ (1909-09-09)
मृत्यू	१४ जुलै, २००३ (वय ९३)
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
कार्यक्षेत्र	अभिनय
पती	गजानन यशवंत चिटणीस

लीला चिटणीस (९ सप्टेंबर १९१२ - १४ जुलै २००३) ह्या १९३० ते १९८० ह्या कालखंडातील मराठी तसेच हिंदी चित्रपटसृष्टीतील चरित्र अभिनेत्री होत्या.

त्यांनी अभिनयक्षेत्रात येण्याआधी शिक्षिकेचे काम केले. त्यांचे त्यांच्या पतींबरोबरचे समाजकार्यातील योगदानही मोठे आहे. लीला ह्यांनी मराठी तसेच हिंदी चित्रपटांमधून काम केले तसेच त्यांनी 'आज कि बात' ह्या चित्रपटाचे दिग्दर्शनही केले. त्यांची 'माँ ' ह्या चित्रपटातील भूमिका अविस्मरणीय ठरली.‘लक्स’ साबणाच्या जाहिरातीसाठी मॉडेलिंग करणाऱ्या त्या पहिल्या भारतीय अभिनेत्री होत्या.

जीवन

१९३५ साली 'आदर्श चित्र संस्थेच्या 'धुवाँधार'या बोलपटाच्याद्वारे त्यांचा चित्रपटक्षेत्रात प्रवेश झाला.त्यानंतर 'हंसचित्र'च्या 'छाया'ह्या चित्रपटात त्यांनी भूमिका केली.ह्या चित्रपटाची कथा विी.स.खांडेकर ह्यांची होती तर ह्या चित्रपटात त्यांचे सहकलाकार रत्नप्रभा,मा.विनायक,बाबूराव पेंढारकर,दादा साळवी आणि इंदिरा वाडकर हे होते.ह्या चित्रपटानंतर त्या मुंबईत स्थायिक झाल्या.त्यानंतर त्यांनी प्रभात फिल्म कंपनीच्या 'वहाँ'ाह्या चित्रपटात भूमिका केली. ह्यानंतर लीला ह्यांनी दर्याना प्रोडक्शनशी वर्षभर ८०० रुपये वेतनावर वर्षभराचा करार केला व या संस्थेच्या 'जंटलमन डाकू','इन्साफ' ह्या चित्रपटात नायिकेच्या भूमिका केल्या.. नंतर मिनर्व्हा मुव्हिटोनच्या सोहराब मोदी यांनी त्यांना ‘जेलर’ या चित्रपटात भूमिका दिली. या चित्रपटातल्या भूमिकेनंतरच चित्रपट व्यवसायात लीला चिटणीस यांची दखल घेतली गेली. पुढे रणजित फिल्म कंपनीच्या ‘संत तुलसीदास’ चित्रपटात नायिकेच्या भूमिकेसाठी त्यांची निवड झाली. त्यानंतर त्यांचा बॉम्बे टॉकीजशी तीन वर्षांचा करार झाला आणि ‘कंगन’, ‘बंधन’, ‘झूला’ या चित्रपटांत त्यांनी काम केले, नायक होते अशोककुमार. ‘कंगन’ चित्रपटाला यश मिळाल्यामुळे त्यांना ‘आजाद’ हा चित्रपट मिळाला. तसेच ‘हंस’ चित्रच्या ‘अर्धांगी’, ‘दिल की रानी’ या मा. विनायक दिग्दर्शित चित्रपटांत त्यांनी भूमिका केली. मधल्या काळात त्यांनी ‘कंचन’ या चित्रपटाची निर्मिती केली. त्या चित्रपटाचे कथानकही त्यांनी लिहिले होते. त्यांनी चित्रा प्रॉडक्शन ही स्वतःची संस्था सुरू केली होती. ‘कंचन’नंतर या संस्थेद्वारे त्यांनी ‘किसीसेना कहना’ या चित्रपटाची निर्मिती केली. ‘शहीद’ या फिल्मीस्तानच्या चित्रपटात त्यांनी सर्वप्रथम दिलीपकुमारच्या आईची भूमिका केली आणि त्यानंतर अनेक चित्रपटात त्यांनी चरित्रभूमिका केल्या. १९५१ साली बिमल रॉय दिग्दर्शित ‘माँ’ या चित्रपटातली त्यांची भूमिका अविस्मरणीय ठरली. दरम्यान १९४१ साली ‘लक्स’ साबणाच्या जाहिरातीसाठी मॉडेलिंग करणाऱ्या त्या पहिल्या भारतीय अभिनेत्री होत्या. लीला चिटणीस यांनी दिलीपकुमार, राज कपूर, देव आनंद, धर्मेंद्र, सुनील दत्त, संजीवकुमार, [[राजेश खन्ना|राजेश खन्ना , राजेंद्रकुमार या त्या काळी गाजलेल्या अभिनेत्यांबरोबर काम केले.[२]

उत्तरार्ध

१९८० साली प्रदर्शित झालेला ‘रामू तो है दिवाना’ हा लीला चिटणीस यांचा शेवटचा चित्रपट होय. पुढे त्यांनी अमेरिकेत काही काळ स्थलांतर केले, तिथे चरितार्थासाठी त्या पाळणाघर चालवू लागल्या. पण तिथे त्या फार काळ रमल्या नाहीत. पुन्हा भारतात परतल्यावर १९८१ साली त्यांनी ‘चंदेरी दुनियेत’ हे आत्मवृत्त लिहिले. परंतु चित्रपटात काम न मिळाल्यामुळे पुढे त्या अमेरिकेत स्थायिक झाल्या, ि तेथेच त्यांचे निधन १४ जुलै २००३मध्ये झाले.[३]

चित्रपट

• दिल तुझको दिया (१९८७) .... श्रीमती साहनी
• बिन माँ के बच्चे (१९८०)
• सत्यम् शिवम् सुंदरम् (१९७८) .... 'बडे बाबू'ची पत्नी
• मेहमान (१९७३) .... राजेशची आई
• भाई-भाई (१९७०)
• जीवन मृत्यू (१९७०) .... अशोकची आई
• माँ की आँखे (१९७०) .... श्रीमती दीनानाथ
• बडी दीदी (१९६९) .... आई
• इंतकाम (१९६९) .... श्रीमती मेहरा
• प्रिन्स (१९६९) .... श्रीमती शांती सिंह
• औरत (१९६७)
• दुल्हन एक रात की (१९६७) .... निर्मलाची आई
• गुनाहोंका देवता (१९६७)
• मंझली दीदी ....(१९६७) किशनची आई
• फूल और पत्थर (१९६६) .... आंधळी भिकारीण
• वक्त (१९६५) ...श्रीमती मित्तल
• जौहर मेहमूद इन गोवा .... पंडिताइन
• गाइड (१९६५) .... राजूची आई
• फरार (१९६५) .... श्रीमती चौधरी
• मोहब्बत इसको कहते है (१९६५) ....लीला
• नई उमर की नई फसल (१९६५)
• आप की परछाइयाँ (१९६४) .... श्रीमती दीनानाथ चोपड़ा
• दोस्ती(१९६४) .... श्रीमती गुप्ता
• पूजा के फूल(१९६४) .... श्रीमती सिंह(बालमची आई)
• पुनर्मिलन (१९६४) .... सोनलची आई
• शहनाई(१९६४)
• सुहागन(१९६४) .... उमाची आणि विजय कुमारची आई
• ज़िंदगी(१९६४) .... बीनाची आई
• दिल ही तो है (१९६३) .... नानी/युसूफची दाई
• आशिक़(१९६२)
• असली-नक़ली (१९६२) .... रेणूची आई
• मनमौजी (१९६२) .... भागवंती
• नागदेवता (१९६२)
• आंस का पंछी (१९६१) .... श्रीमती निहालचंद खन्‍ना
• बँटवारा(१९६१)
• चार दीवारी (१९६१) .... सुनीलची आई
• धर्मपुत्र(१९६१) .... मीनाची आई
• गंगा जमुना (१९६१) .... गोविंदी
• हम दोनों (१९६१) .... आनंदची आई
• काँच की गुडिया (१९६१)
• परख(१९६०) .... श्रीमती निवारन
• बेवक़ूफ़(१९६०) .... श्रीमती लीला राय बहादुर
• घूँघट(१९६०)
• हम हिंदुस्तानी (१९६०) .... सावित्री नाथ
• काला बाज़ार (१९६०)
• कोहीनूर(१९६०)
• माँ-बाप (१९६०) .... राजूची आई
• बरखा(१९५९) .... श्रीमती हरिदास
• धूल का फूल (१९५९) .... गंगू दाई
• कल हमारा है (१९५९)
• मैं नशेमे हूँ (१९५९) .... श्रीमती रजनी खन्‍ना
• उजाला (१९५९) (as Leela Chitnes) .... रामूची आई
• फिर सुबह होगी (१९५८) (uncredited) .... सोहनींची आई
• पोस्टबॉक्स ९९९ (१९५८) (as Lila Chitnis) .... श्रीमती गंगादेवी
• साधना(१९५८) .... मोहनची आई
• नया दौर (१९५७) .... शंकरचीआई
• आवाज़(१९५६) .... श्रीमती भटनागर
• बसंत बहार (१९५६) .... गोपालची आई
• फंटूश(१९५६)
• आजकी बात (१९५५)
• बादबाँ (१९५४)
• हरिदर्शन (१९५३)
• नया घर (१९५३)
• माँ(१९५२) .... भानूची आणि राजूची आई
• संगदिल(१९५२) .... दाई माँ
• आवारा(१९५१) .... लीला रघुनाथ
• सैयाँ(१९५१) .... रानी साहिबा
• सौदामिनी(१९५०)
• नमूना(१९४९)
• घर घर की कहानी (१९४७)
• शतरंज(१९४६)
• चार आँखे (१९४४)
• रेखा(१९४३)
• किसीसेना कहेना (१९४२)
• झूला(१९४१) .... गता(?)
• कांचन(१९४१)
• अर्धांगी(१९४०) .... अरुंधती
• आज़ाद(१९४०)
• बंधन(१९४०) .... बीना
• घर की रानी (१९४०) .... अरुंधती
• छोटीसी दुनीया (१९३९)
• कंगन(१९३९) .... राधा
• संत तुलसीदास (१९३९) .... रत्‍नावली
• छोटे सरकार (१९३८)
• जेलर(१९३८) .... कँवल
• राजा गोपीचंद (१९३८)
• इंसाफ(१९३७)
• वहाँ (१०३७) .... राजकुमारी जयंती
• छाया(१९३६) .... छाया
• धुवाँधार(१९३५)
• श्री सत्यनारायण (१९३५)

नाटक

• एक रात्र आणि अर्धा दिवस

लेखन

• चंदेरी दुनियेत (आत्मचरित्र)

दिग्दर्शन

• आज की बात (१९५५)

निर्मिती

• आज की बात (१९५५)