राजा मयेकर

राजा मयेकर
जन्म	१९३०
मृत्यू	१५ फेब्रुवारी २०२० (९० वर्षे) मुंबई

राजा मयेकर (जन्म : इ.स. १९३०; - मुंबई, १५ फेब्रुवारी २०२०) हे एक मराठी अभिनेते होते. त्यांनी सुमारे ६० वर्षे अभिनयाचे काम केले. वयाच्या १५व्या वर्षापासून त्यांनी दशावतारी नाटकांपासून रंगभूमीवर काम करायला सुरुवात केली होती. त्यांचे रंगभूमीवर पहिले पाऊल पडले ते कृष्णराव गणपतराव साबळे तथा शाहीर साबळे यांच्यामुळे. त्यामुळे आपल्या कारकिर्दीविषयी बोलताना त्यांचा उल्लेख ते नेहमीच करत असत. मुंबईत राहायला आल्यानंतर चाळीतील एका गृहस्थांकडे शाहीर साबळे यायचे. या चाळीत देशावरच्या कुटुंबांची बिऱ्हाडे जास्त होती. त्यांची बोलण्याची ढबही देशावरचीच होती. या सगळ्यांच्या तुलनेत राजा मयेकर यांचे मराठी खूपच प्रमाण मराठी होते. ते शाहिरांना आवडायचे. कलाक्षेत्र आणि भाषा यांवर त्या दोघांचे विशेष प्रेम होते. त्यामुळं वाण्याच्या चाळीत राहायला आल्यावर शाहिरांनी कृष्णकांत दळवी, राजा मयेकर अशा सहकाऱ्यांच्या साथीने ‘शाहीर साबळे आणि पार्टी’ची स्थापना केली होती.

कारकीर्द

राजा मयेकर यांचा मुंबईत 'कलाकार फोटो स्टुडिओ' होता. गिरणी कामगार नाट्य स्पर्धेत गाजलेले ‘वस्त्रहरण’ व्यावसायिक रंगभूमीवर येण्यापूर्वी त्याचे पहिले वाचन राजा मयेकर यांच्याच कलाकार फोटो स्टुडिओत झाले होते. या नाटकाचे हजारो प्रयोग होतील याची मयेकरांना खात्री होती; परंतु ते करण्याचे भाग्य मात्र त्यांना लाभले नाही. याचे कारण त्या पदार्पणातील प्रयोगात ‘वस्त्रहरण’मधील दशावतारी नाटकातले नाटक वेगळे करण्याची युक्ती तेव्हा सापडली नव्हती. ती पुढे सापडली आणि ते नाटक धो-धो चालले.

शाहीर साबळे, राजा मयेकर आणि सुहास भालेकर या त्रिकुटाने, तोवर ग्रामीण मानले जाणारे लोकनाट्य नागर जनमानसात रुजविण्याचे मोठेच काम केले. ‘यमराज्यात एक रात्र’, ‘आंधळं दळतंय’, ‘असुनि खास मालक घरचा’, ‘रूपनगरची मोहना’, ‘बापाचा बाप’ यांसारख्या लोकनाट्यांतून समाजप्रबोधनाबरोबरच मुंबईतील मराठी माणसावरील अन्यायाला शाहीर साबळेंनी वाचा फोडली. मयेकरांनी ६० वर्षांच्या आपल्या कलाकीर्दीत गिरणगावातील कामगार रंगभूमीवरील हौशी नाटके, लोकनाट्ये, व्यावसायिक नाटके, आकाशवाणी, दूरदर्शन, चित्रपट, मालिका अशी चौफेर मुशाफिरी केली.

मच्छिंद्र कांबळी यांच्याआधी नाटक-सिनेमातील मालवणी पात्र म्हणले की सहसा मयेकरांचेच नाव डोळ्यांसमोर येई. किरकोळ देहयष्टी, बेतास बात उंची लाभलेल्या मयेकरांमध्ये चतुरस्र हजरजबाबीपणा, लवचीक देहबोली आणि संवादफेकीचे अचूक टायमिंग ही लोककलावंतांची वैशिष्ट्ये अंगभूतच होती. त्या जोरावर त्यांनी विविध कलामाध्यमे गाजवली.

आज संकेतस्थळांद्वारे नाटक-सिनेमाची तिकिटे विकली जातात. त्याच प्रकारे त्या काळी नाटकांची तिकिटे फोटो स्टुडिओत विकण्याची कल्पना मयेकरांनी राबवली होती.

राजा मयेकर यांचा समाजसेवेचाही पिंड होता. कोकणातील कुडाळ शहरापासून १२ कि.मी. दूर असलेल्या चेंदवण गावात 'देवी माऊली माध्यमिक विद्यालय' चालवणाऱ्या मुंबईमधील चेंदवण शिक्षणोत्तेजक मंडळाचे ते अध्यक्ष होते.

राजा मयेकर यांनी नाटक, सिनेमा, टीव्ही मालिका आणि आकाशवाणी या चारही क्षेत्रांत काम केले. दूरदर्शनवरील 'गप्पागोष्टी' ही त्यांची मालिका एकेकाळी प्रचंड गाजली होती.

शेवट

१५ फेब्रुवारी २०२०ला ९० वर्षीय राजा मयेकर यांचे निधन झाले. त्यांच्या पश्चात पत्नी, मुलगा, मुलगी आणि नातवंडे असा परिवार आहे.

भूमिका असलेली व गाजलेली नाटके/लोकनाट्ये

लोकनाट्य

• असुनी खास मालक घरचा
• आंधळं दळतंय
• यमराज्यात एक रात्र
• रूपनगरची मोहना

नाटक

• कोयना स्वयंवर
• नशीब फुटकं सांधून घ्या
• बापाचा बाप
• गुंतता हृदय हे
• सूर राहू दे
• गहिरे रंग
• श्यामची आई
• धांदलीत धांदल
• भावबंधन
• एकच प्याला
• संशयकल्लोळ
• बेबंदशाही
• झुंझारराव

मराठी सिनेमा

• धाकटी बहिण (१९७०)
• स्वयंवर झाले सीतेचे (१९७४)
• या सुखांनो या (१९७५)
• धम्माल गोष्ट नाम्याची (१९८४)
• आई पाहिजे (१९८८)
• कळत नकळत (१९९०)
• झंझावात
• लढाई

हिंदी सिनेमा

• दिल की बाजी (१९९३)