मीरा कलबाग

श्रीमती मिरा कलबाग: विज्ञान आश्रमच्या अम्मा

Mira Kalbhag(Amma)

पुण्याजवळील पाबळ येथील विद्यान आश्रम१९८३ पासून उत्कर्ष करत आहेत,शिक्षणाच्या माध्यमाने विकास आणि विकासाद्वारे शिक्षणहे आपले ध्येय साध्य करण्याच्या दिशेने काम करत आहेत. डॉ.कलबाग प्रचलित शिक्षण व्यवस्थेमध्ये शिकण्याच्या या नैसर्गिक पद्धतीचा परिचय करून देणे,त्यासाठी त्यांनी विज्ञान आश्रमची स्थापना केली. विज्ञान आश्रम हे अभिप्राय प्रयोग आणि चाचणी करण्यासाठी एक प्रयोगशाळा आहे.

वैयक्तिक जीवन

डॉ. कलबाग हिंदुस्तान लिव्हर (आता हिंदुस्तान युनिलिव्हर लिमिटेड), मुंबईमधील एक वरिष्ठ शास्त्रज्ञ होते, परंतु त्यांनी आपली नोकरी सोडली आणि पाबळ सारख्या गावात स्थायिक झाले. केवळ आपल्या पत्नी श्रीमती मीरा कलबागच्या भक्कम पाठिंब्यामुळेच ते आपल्या जीवनात हे ठळक पाऊल उचलू शकले.आश्रमातील कार्यकर्त्यांनी विज्ञान आश्रमात 'ज्ञान' (विज्ञान) लक्षात ठेवून अम्मा 'आश्रम'ची काळजी घेते.

श्रीमती मीरा कलबाग आश्रममध्ये सर्व विद्यार्थी आणि कामगारांच्या "अम्मा" (आई) होत्या. अम्मा १९८३ मध्ये पुण्याजवळ पाबळ ह्या एका छोटया गावात आल्या.जेव्हा ते इथं आल्या , तेव्हा फोनची सुविधाही नव्हती. बऱ्याचदा डॉ. कलबागला त्यांच्या कार्यासाठी वेगवेगळ्या ठिकाणी जावे लागले, परंतु अम्मा क्वचितच पाबळहून बाहेर पडल्या असतील . त्यांनी पाबळ आणि शेजारच्या गावातील मुलींसाठी टेलरिंग आणि स्टिचिंग क्लास सुरू केले. १९८४ ते २००० या कालावधीत त्यांनी १६ वर्षाच्या कालावधीत ६०० पेक्षा अधिक मुलींना प्रशिक्षण दिले. त्यांनी या मुलींचे सशक्तीकरण व व्यक्तिमत्त्व विकास यावर भर दिला. ज्ञानाच्या चिंतन, चर्चा आणि अनेक मुलींच्या जीवनाला आकार दिला आहे.

२००० च्या नंतर त्यांच्या आयुष्यामुळे अम्मां ने टेलरिंग क्लास थांबविले. त्याचप्रमाणे वयोमर्यादा गावातील विद्यार्थी / कामगार आणि महिलांना तिच्या समुपदेशनाच्या मार्गाने येत नाही. प्रत्येकाला आपल्या वैयक्तिक समस्यांबद्दल अम्माशी चर्चा करण्यास मोकळे वाटते आणि त्यांच्याकडून मार्गदर्शन मिळते. आपल्या समस्या सोडविण्यासाठी अम्मा 'विपासना' आणि त्यांच्याकडे आलेल्या ज्यांनी त्यांच्या समस्या सोडवण्याचा प्रयत्न करण्याद्द्वारे सशक्त नैतिक पाठबळ देतात.

अम्माचे स्वयंपाकघर

आश्रम मध्ये स्वयंपाकघर अम्माचे व्यवस्थापन कौशल्य एक आदर्श उदाहरण आहे. आमच्या देशात जोरदार भुकेलेला असल्याने अन्नही वाया जाऊ नये असा तिला आग्रह आहे. आश्रमांत प्रत्येकजण प्रत्येक महिन्याच्या प्रारंभास सांगतो की तो प्रत्येक जेवणासाठी वापरत आहे. त्यानुसार दररोज केवळ आवश्यक अन्न शिजवलेले आहे. एक साधा चार्ट आहे, जे किती लोकांना उपस्थित आहेत आणि किती अन्न शिजवावे हे दर्शविते. अम्माच्या स्वयंपाकघर मध्ये सर्वकाही प्रमाणित आहे, उदा. कित्येक चपाती, एका प्रमाणात दिलेल्या पिठात, तेल आणि 'मसाल्यासारखे' भाज्या इत्यादी मध्ये वापरले जाऊ शकतात. अश्या अशिक्षित स्वयंपाकघरात 'मावशी' या मानकेप्रमाणे शिजवणे शिकवले गेले आहेत. स्वयंपाकघरमध्ये कठोर स्वच्छता राखली जाते. अन्नपदार्थ खाल्यानंतर प्रत्येकाने आपली प्लेट उचलण्याची अपेक्षा केली जाते, स्वच्छतेसाठी भांडीचे निरीक्षण केले जाते आणि त्यांच्या योग्य जागेत ठेवली जाते. भांडी धुऊन झाल्यावर, कचराचे पाणी आणि अन्नपदार्थांचे स्क्रॅप वर्मी कंपोस्ट पिटकडे वळवले जातात. या मिनिटांच्या तपशीलासह, अम्मा यांनी स्वयंपाकघरचे काम फार चांगले केले होते. अशा प्रकारे आश्रमात शिजवलेल्या अन्नाच्या खर्चावर नियंत्रण ठेवले जाते. विद्यार्थ्यांच्या आरोग्यावर संतुलित आहाराचे सकारात्मक परिणाम लक्षात घेता, प्रत्येक विद्यार्थ्याचे वजन आणि हिमोग्लोबिन संख्या प्रवेशाच्या वेळी नोंदवली जाते आणि फरक लक्षात घेता दर तीन महिन्यांनी तपासणी केली जाते. नेहमीच सुधारणा होत असते.

मेडीटेशन

गेल्या अनेक वर्षांपासून अम्मा विपोषणाचा अभ्यास करीत होत्या . प्रत्येक दिवशी संध्याकाळी, आश्रमात १५ मिनिटे सामुदायिक ध्यान केले जाते. त्यानंतर वेगवेगळ्या विषयांवर चर्चा केली जाते. या चर्चेने विद्यार्थ्यांना त्यांचे विचार स्पष्टपणे व्यक्त करण्यास आणि त्यांच्यात बदल घडवून आणण्यास मदत होते.