मात्रावृत्त

मात्रावृत्त हे एक प्रकारचे वृत्त आहे ज्यात प्रत्येक ओळीत समान मात्रा असतात. यमक आणि गण यांच्या बंधनांपासून मुक्त असल्यामुळे मात्रावृत्त लिहिणे तुलनेने सोपे आहे. मात्रावृत्तात विविध प्रकारची भावना व्यक्त करता येतात आणि ते विविध विषयांवर लिहिण्यासाठी वापरले जाऊ शकते.

मात्रावृत्ताचे प्रकार

मात्रावृत्त अनेक प्रकारचे असतात, त्यापैकी काही प्रमुख प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

मालिनी: यात प्रत्येक ओळीत २८ मात्रा असतात.
वसंततिलका: यात प्रत्येक ओळीत २१ मात्रा असतात.
उपजाती: यात प्रत्येक ओळीत २२ मात्रा असतात.
मंदाक्रान्ता: यात प्रत्येक ओळीत १७ मात्रा असतात.
शिखरिणी: यात प्रत्येक ओळीत १६ मात्रा असतात.

मात्रावृत्त लिहिण्यासाठी काही टिपा: तुम्हाला कोणत्या प्रकारचे मात्रावृत्त लिहायचे आहे ते निवडा. निवडलेल्या मात्रावृत्तानुसार मात्रा योजना समजून घ्या. सोपी आणि रसाळ भाषा वापरा. आपल्या भावना व्यक्त करा. नियमित सराव केल्याने तुम्ही मात्रावृत्त अधिक चांगल्या प्रकारे लिहू शकाल.

मात्रावृत्त शिकण्यासाठी काही स्त्रोत

मराठी वृत्तेतिहास: डॉ. गं. बा. सरदार
मराठी छंदोरचना: डॉ. रंजन केळकर

मात्रावृत्ताची काही उदाहरणे

"सुखाचे दिवस हे गेले, दुःखाचे आले का?" (मालिनी)
"फुलपाखरू ये रे, ये रे, बागेत फुलं उमलली." (वसंततिलका)
"नदीचे पाणी वाहते, खळखळ आवाज करते." (उपजाती)
"जग हे क्षणभंगुर आहे, सत्य हे शाश्वत आहे." (मंदाक्रान्ता)
"आकाश निळे, ढग पांढरे, सूर्य चमकदार." (शिखरिणी)

मात्रावृत्त हे मराठी साहित्यातील एक लोकप्रिय वृत्त आहे. हे शिकण्यास आणि लिहिण्यास सोपे आहे आणि विविध प्रकारची भावना व्यक्त करण्यासाठी वापरले जाऊ शकते. मात्रावृत्त हे मराठी साहित्यातील एक लोकप्रिय वृत्त आहे. त्याची लोकप्रियता खालील कारणांमुळे आहे:

सोपेपणा: मात्रावृत्त हे इतर वृत्तांपेक्षा शिकण्यास आणि लिहिण्यास सोपे आहे. यात यमक आणि गण यांच्या बंधनांपासून मुक्तता असल्यामुळे नवशिक्यांसाठी ते अधिक आकर्षक बनते.
विविधता: मात्रावृत्तात विविध प्रकारची भावना व्यक्त करता येतात. शांत, प्रेमळ, दुःखी, उत्साही अशा विविध भावना मात्रावृत्तातून व्यक्त करता येतात.
विषयवस्तू: मात्रावृत्त हे विविध विषयांवर लिहिण्यासाठी वापरले जाऊ शकते. प्रेम, निसर्ग, भक्ती, सामाजिक, राजकीय अशा अनेक विषयांवर मात्रावृत्तात रचना लिहिल्या जातात.
प्रसिद्धी: अनेक प्रसिद्ध मराठी कवींनी मात्रावृत्तात रचना लिहिल्या आहेत. ज्ञानेश्वर, तुकाराम, एकनाथ, नामदेव यांसारख्या भक्तिकालीन कवींनी मात्रावृत्ताचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला.
संगीत: मात्रावृत्तात लिहिलेल्या अनेक रचना गायल्या जातात. भक्तिगीते, अभंग, ओव्या यांसारख्या अनेक गीतरचना मात्रावृत्तात असतात.

मात्रावृत्त हे मराठी साहित्याचा एक अविभाज्य भाग आहे. त्याची लोकप्रियता आजही टिकून आहे आणि अनेक नवीन कवी मात्रावृत्तात रचना लिहित आहेत.

हे ही पहा

छंदोरचना