मनसबदार

मनसबदार हे अकबराने सुरू केलेल्या मुघल साम्राज्याच्या प्रशासकीय व्यवस्थेतील एक लष्करी युनिट होते. मनसब हा शब्द अरबी मूळाचा आहे, ज्याचा अर्थ पद असा होतो.

या प्रणालीने सरकारी अधिकारी आणि लष्करी सेनापतींचा दर्जा निश्चित केला. प्रत्येक नागरी आणि लष्करी अधिकाऱ्यांना एक मनसब देण्यात आली होती, जो त्यांचे वेतन आणि भत्ते ठरवत असे. मनसबदार या शब्दाचा अर्थ मनसब असलेली व्यक्ती. (ज्याचा अर्थ भूमिका होतो) अकबराने स्थापन केलेल्या मनसबदारी पद्धतीमध्ये, मनसबदार हे लष्करी कमांडर, उच्च नागरी आणि लष्करी अधिकारी आणि प्रांतीय गव्हर्नर होते.

ज्या मनसबदारांची श्रेणी एक हजार किंवा त्याहून कमी होती त्यांना अमीर म्हणत. तर १,००० पेक्षा जास्त असलेल्यांना अमीर-अल कबीर (महान अमीर) म्हणत. काही महान अमीर ज्यांची श्रेणी 5,000 पेक्षा जास्त होती त्यांना अमीर-अल उमरा (अमीरचा अमीर) ही पदवी देण्यात आली होती.

ही एक अशी व्यवस्था होती ज्याद्वारे राजाच्या हातात या अभिजनांचे थेट नियंत्रण ठेवून, त्यांच्याद्वारे प्रदान केलेल्या सेवांसाठी, राजाच्या हातात जहागीर ठेवण्याचे किंवा महसूलाचे (जमीन नव्हे) अधिकार दिले गेले. असद यार जंग यांनी मनसबदारांच्या 66 श्रेणींचा उल्लेख केला, परंतु व्यवहारात सुमारे 33 मनसब होते. अकबराच्या सुरुवातीच्या काळात, सर्वात कमी दर्जा दहा होता आणि सर्वोच्च 5,000 (नंतर वाढवून 7,000 पर्यंत) होता. उच्च मनसब राजपुत्रांना आणि राजपूत शासकांना देण्यात आले, ज्यांनी सम्राटाचे आधिपत्य मान्य केले.